Tíminn - 05.07.1968, Blaðsíða 7

i
FÖSTUDAGUR 5. júlí 1968.
TÍMINN
7
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framikvæmdastjórl: Kristján Benediktsson. Ritstjónar: Þórarlnn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjómar: Tómas Karlsson. Ang-
lýsingastjóri: Steingrímur Gislason. Ritstj.skrifstofur i Eddu-
húsinu, simar 18300—18305. Skrifstofur: Bankastræti 7. Af-
greiðslusimi: 12323. Auglýsingasimi; 19523. Aðrar sikrifstofur,
simi 18300. Áskriftargjald kr. 120.00 á mán. lnnanlands — t
lausasölu kr. 7.00 eint. — Prentsmiðjna EDDA h. f.
Rúnir ráðherrar
Menn spjaHa og boEaleggja sín á miílH í blöðum
og á gatnamótum um skýríngarnar á úrslitumim í for-
setatoosningunum, og bera margt í mál, enda mun það
rétt, að þaer séu margar og margvíslegar. Morgunblaðið
lagði á það megináherzlu í fyrstu fbrystugrein sinni, að
kosið hefði verið eingöngu um menn. Vafalaust er það
mikill og gffldur þáttur en engan veginn einlhMt skýring og
ef tffl vffll eMd sterkasti áhrifavaldurinn tffl þessara úr-
slita. En Morgunblaðið og helztu forystumenn Sj'álf-
stæðiisflokíksins hafa sína ástæðu tffl þess að leggja
áherzlu á þetta.
í forsetakosningunum 1952 kvað þjóðin upp um það
dóm, sem elkki verður áfrýjað, að pólitísiku filokkamir
slkyldu ekM eiga beinan hlut að forsetafiramboði eða
forsetakjöri, og hún sagði það greinfflega þá, að hún
ætlaði að ráða þessu máli án leiðsagnar þeirra, og þá
átti hún einnig við helztu fórystumenn flokkanna og
helztu máligögn þeirra.
Fyrir þessar fbrsetakosningar létu afflir flokkar sér
þetta að kenningu verða, og lýstu yfir hlutleysi sínu og
að þeir mundu ekM hafa afsMpti af kosningunni. Afflir
flokkar héldu þetta nema SjáMstæðisflokkurinn, sem
fylkti fbrystuliði sínu og aðalmálgagni tffl baráttunnar,
og Alþýðuflokk'urinn að litlu leyti, sem átti ritara sinn
og ráðherra þar sem orrustan var hörðust.
Form. Sjálfst.f!okksins, Bjarm Benedifctsson, dró ekM
af sér, ráðherrar hans, Jóhann, Magnús, Ingólfur, gengu
berserksgang. Eggert lét ekM stoutinn liggja eftir. Af-
leiðingin af þessu var ofur eðlileg. í samræmi við það,
að þjóðin vildi ekM að fflokkarnir sMptu sér af málinu,
taldi hún fráieitt að flokksleiðtogar og ráðherrar eða
málgögn þeirra segðu henni hvemig hún ætti að kjósa.
Hún taldi það fuíllkominn dónaskap við sig eftir eðli
málsins, og af þessu má sjá, hvern þátt frumhlaup
hinna vígreifu ráðherra á í kosningaúrslitunum.
Óréttmætt er að telja, að úrsffltin séu rétt vísitala á
persónulegan ósigur Gunnars Thoroddsens. Aðdragandi
kosninganna og þó lfldega enn fremur „liðveMa“ ráð-
heiranna fimm á þar veigamffldnn þátt í. Framkoma
þeirra hefur verulega sfcert fylgi þess frambjóðanda,
sem þeir hömuðust við að segja fóffldnu að kjósa.
Þegar persónulegur sigur eða ósigur í þessum kosn-
ingum er metinn, má augljóst vera, að hinn persónu-
legi ósigur ráðherranna er mestur. Það eru þeir, sfem
hafa misst andlitið.
Að sjálfsögðu munu þeir neyta afflra bragða til þess
að bjarga sér frá hneásunni og reyna að breiða yfir
þetta, og í því efni munu þeir ekM hlífa hinum fafflna
frambjóðanda. Fyrsta skrefið til þess er, að Morgun-
blaðið klifar á þeirri skýringu, að kosningin hafi aðeins
verið val milli tveggja manna. Á eftir kemur svo það,
að ráðherrarnir eru nú farnir að láta læða út í sam-
tölurn: Maðurinn hafði bara ekkert fylgi, þessu, sem
hann fékk, björguðum við inn. En þjóðin mun efcM
sætta sig við slíkan leik, heldur ætla ráðherrunum þann
hlut, sem þeir eiga. Og aldrei hafa ráðherrar fengið
háðulegri útreið. Þjóðin neitaði svo eftirminnilega að
hlíta leiðsögn þeirra. Þeir standa uppi eins og þvörur
rúnir öfflu persónulegu leiðtogatrausti.
Það eru sem sagt fleiri en sauðMndurnar, sem misst
hafa lagð sinn núna á rúningstímanum um mánaða-
mótin, og ýmsir eru að tala um það, að réttast væri að
láta ráðherrana verða þeim samferða, þegar reMð verð-
ur á fjall.
Joseph Kraft:
Auðvelt að skipta um forustu
í Kanada en mjög erfitt í U.S.A.
Aðstöðumunurinn stafar af mismunandi erfðavenjum í stjórnmálunum
HINN mikli meirihluti, sem
Frjálslyndi flokkurinn fékk
um daginn í þingkosningun-
um í Kanada, undir forustu
Pierre Elliott Trudeau forsæt-
isráðherra, sýnir áhrifa- og at-
kvæðamikla endurnýjunar-
hæfni í stjórnmálum og er
verulega eftirtektarverð fyrir
,okkur Bandaríkjamenn.
Hér í landi standa forseta-
kosningar fyrir dyrum og báð-
ir flokkar reyna eftir megni
að hamla gegn allri endumýj-
un. Mismunandi afstaða þess-
arra tveggja þjóða gefur vís-
bendingu um sambærilegan
mátt eða veikleika í forræði
úrvalshópsins annars vegar,
sem er ráðandi í Kanada, og
jafnræðis einstaklinganna hins
vegar, en það er erfðavenja
hjá okkur Bandaríkjamönnum.
TRUDEAU forsætisráðherra
er bam í stjórnmálum f sam-
anburði við forustumennina
hér í Bandaríkjunum, svo sem
þá Hubert Humphrey varafor-
seta og Richard Nixon. Hann
er alveg óþekktur í stjórnmála
lífi Kanada, þegar hann var
kvaddur til starfa sem ráð-
herra fyrir þremur árum.
Hann hafði aldrei unnið sig-
ur í kosningum og flokksholl-
usta hans eða afstaða lá ekki
einu sinni ljós fyrir.
En það, hve Trudeau er nýr
af nálinni, kemur sér einmitt
mjög vel í Kanada vegna þeirra
erfiðleika, sem þar er við að
etja í innanlandsmálum. Varð-
veizla einingar og samheldni
þjóðarinnar er langsamlega
mikilvægasta viðfangsefnið og
sjálfstæðishneigð frönskumæl-
andi manna í Quebec-fylki
eykur á mikilvægi þessa við-
fangsefnis.
TRUDEAU er fyrst og
fremst ákaflega þjóðlegur í
háttum og framkomu og það
kemur sér afar vel í fang-
brögðunum við þenna vanda.
Þar á ofan er hann svo sér-
stæður um margt, að hann vek
ur sjálfur sérstaka athygli hvar
vetna í hinu víðáttumikla landi
Kosningarnar um daginn báru
miklu meiri keim forsetakosn-
inga en' þingkosninga, en það
hefir ekki áði}r komið fyrir í
sögu Kanada.
Kjósendurnir voru í raun
og veru ekki að greiða heima-
frambjóðendum atkvæði, held
ur fyrst og fremst að velja
milli tveggja þjóðarleiðto’ga,
sem um hyllina kepptu, eða
Trudeau fyrir Frjálslynda
flokkinn og Robert Stanfield
fyrir íhaldsflokkinn. Af þess-
um sökum mátti heita, að
Social-Credit-flokkurinn þurrk
aðist út, en hann er fyrst og
fremst flokkur heimamanna á
hverjum stað.
Til sömu róta má rekja hin
gagntæku umskipti, sem urðu
í sumum traustustu vígjum
flokkanna. Þannig töpuðu
nokkrir kunnir forustumenn
íhaldsflokksins — svo sem Dal
Pierre ’ Elllott Trudeau
forsætisráSherra Kanada
ton Camp í Ontario og Duff
Roblin í Manitoba — gamal-
grónum þingsætum til ó-
þekktra frambjóðenda Frjáls-
lynda flokksins, sem fleyttu
sér einungis á frakkalöfum
Trudeaus. Styrkur Stanfields
sem fyrrverandi leiðtoga í
Nova Scotia kom á sama hátt
fram í því, að lítt kunnir fram
bjóðendur fhaldsflokksins gjör
sigruðu þekkta leiðtoga Frjáls
lynda flokksins í hér’uðunum
á strönd Atlantshafsins.
ÞAB styrkir mjög aðstöðu
Trudeaus, að því er mál Que-
bec-búa varðar, að hann er
frönskumælandi og móðir hans
er franskrar ættar. Hann get-
ur því staðið andspænis frönsk
um þjóðernissinnum innan hér
aðs — og jafnvel de Gaulle
hershöfðingja sjálfum ef nauð
syn krefur, — án þess að
þurfa að óttast að vera sak
felldur sem engil-saxi í eðli
og hugsun og ónæmur á
franska menningu.
Trudeau þarf ekki að taka
þátt í. alþjóðlegum átökum
einmitt vegna þess, að hann
getur snúið sér beint og brota-
laust að hinum innlenda vanda
Kanadamenn geta nú lagt á
hilluna átakamikið en úrelt
hlutverk sem boðberar amer-
ískrar siðferðiskenndar innan
brezka sámveldisins. Trudeau
ætlar sér réttilega að snúa sér
að samskiptum við Bandarfk-
in og Mið- og Suður-Ameríku.
EN hvað kemur til, að Kan-
adamenn geta fært stjórnmála
forustu sína í nútima horf
svona á einni nóttu svo að
segja? Og hvernig stendur á
þeirri andstöðu hins vegar, að
báðir flokkarnir hjá okkur
Bandaríkjamönnum eru svo
gersamlega háðir fyrri for-
ustu sem raun ber vitni?
Að mínu viti byggist svarið
við þessum spurningum á
Istjórnmálamenningunni í víð-
tækasta skilningi. Kanaffliska
þjóðin er frá fornu fari og
erfðavenjum andstæð bylting-
um. Hinn brezki hluti þjóðar-
innar eru afkomendur þeirra,
sem vildu ekki sætta sig við
ameríska byltingu gegn
brezku krúnunni.
Menning kanadiskra þegna
af frönskum ættum er aftur
á móti hnoðuð og hert í bar-
áttunni við brezka mótmælend
ur í Nýja-Englandi og samtíð-
ar- og framtíðaráhrif hinnar
miklu frönsku byltingar árið
1789.
ERFðAVENJUR um and-
stöðu gegn allri byltingu gefa
úrvalshópura svigrúm og tæki-
færi til umsvifa. Úrvalshópar
ráða lögum og lofum í Kanada,
bæði í menningarmálum, at-
vinnu- og viðskiptamálum og
félagsmálum. Vegna þessa
þurfti úrvalshópur ekki að yf-
irstfga neina sérstaka erfið-
leika til þess að ná völdum í
stjórnmálunum. Unnt var að
senda nýjan mann á vettvang
svo að segja í fallhlíf til þess
að taka að sér forustu þjóðar-
innar.
Bandaríkin fæddust aftur á
móti í byltingu og erfðakenn-
ingar um jafnræði einstafcl-
inganna hafa verið þar einráð-
ar í stjórnmálum ávallt síðan.
Til þess er ætlazt, að einstakl-
ingarnir ryðji sér sjálfir braut
upp og fram í gegn um fylk-
inguna.
Eari eitthvað úr skorðum er
því oft haldið fram, að þjóð-
in hafi verið svikin á ein-
hverju eða einhverjum, sem
gjarnast er þá kallað „óamer-
ískt“.
BANDARÍSK stjórnmál lúta
með öðrum orðum alveg sér-
stökum aðferðum og venjum.
Þeir einstaklingar, sem reyn-
ast ekki vera að öflu leyti eins
og aðrir í afstöðu og háttum,
verða fyrir illum grun, nema
alveg sérstaklega standi á, og
eiga því sérlega erfitt upp-
dráttar.
Þjóðin á því ákaflega erfitt
um vik að endurnýja stjóm-
málaúrval sitt. Orsökin er ein-
mitt hinn félagslegi hreyfan-
leiki og hneigðin til dýrkun-
ar á frumkvæði, framtaki og
athafnasemi á efnahagssviðinu
Það verður hvorki auðvelt
né fljótlegt að yfirvinna stjórn
málaerfiðleika, sem eiga sér
jafn djúpar og eðlisgrónar
rætur í venjubundnum þjóð-
félagsháttum. En þetta hefir
óhjákvæmilega í för með sér,
að Bandaríkjamenn verða að
leggja sig enn betur fram um
að halda opnum leiðum til
eðlilegrar endurnýjunar í
stjórnmálunum.