Tíminn - 29.09.1968, Blaðsíða 8

TIMINN
SUNNUDAGUR 29. sept. 1968.
Þjóðstjómin 1939
í sambandi við þær viðræð-
ur stjórnmálaflokkanna, sem
nýlega eru hafnar, hefur nokk
uð verið vitnað til þess, þegar
hín svunefnda þjóðstjórn var
mynduð vorið 1939. Aðstæður
þá voru þó svo ólíkar því, sem
nú er, að slíkur samanburður
hefur lítið gildi. Því til árétt-
ingar þykir rétt að benda á
eftirgreind atriði.
Ríkisstjórnin, sem sat að
völdum 1939, þegar viðræður
um þjóðstjórnarmyndunina fóru
fram, var minnihlutastjórn
Framsóknarflokksins, er naut
fótímabundins hlutleysiis Al-
þýðuflokksins. Hún átti yfir
hofði sér vantraust næstum
hvenær sem var. Vegna klofn-
ingsins, sem nýlega var orð-
inn í Alþýðuflokknum, var úti
lokað að endurnýja samstarf
hans og Framsóknarflokksins.
Eini möguleikinn til að mynda
meirihlutastjórn var að koma
á samstarfi Framsóknarflokks
ins, Sjál'fstæðisflokksins og Al-
|þýðiuílokk£|iins, þar sem ekki
var grundvöllur fyrir stjórnar
sani'starf milli Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins eða milli Aiþýðuflokksins
og Sjálfstæðisflokksins. Hvorki
Alþýðuflokkurinn eða Fram-
sóknarflokkurinn vildu vinna
með Sjálfistæðisflokknum ein-
um, eins og ástatt var.
Þótt Framsóknarfi^kkurinn
færi með ríkisstjórnina, hafði
hann ekkert sterkari aðstöðu
í viðræðunum um stjórnarmynd
un en hinir flokkarnir, þai;1
sem þeir gátu fellt minnihlutá
stjórn hans hvenær sem var.
Óþarft var því fyrir ríkisstjórn
hans að segja af sér til þess að
skapa flokkunum jafnræðis-
stöð uvið samningaborðið.
Nú er hins vegar þannig á-
statt, að ríkisstjórnin er meiri
hlutastjórn, sem að vísu styðzt
við tvo flokka, en samvinna
þeirra er svo náin, að erfitt er
að sjá hvor er hvor. Meðan
ríkisstjórnin segir ekki af sér,
hafa þessir flokkar því ólíkt
betri samningsstöðu en stjórn
a r andstöðuflokkamir.
Þess vegna er út í hött,
meðan ríkisstjórnin segir ekki
af sér, að bera saman samnings
aðstöðu stjórnarflokkanna nú
og Framsóknarflokksinis 1939.
Stríðshættan
Vandamálin, sem glímt var
við 1939, voru líka allt önnur
og meiri en þau, sem nú er
fengizt við. Þjóðin hafði bú-
ið við stöðugt kreppuástand,
aflaleysi og markaðshrun óslit
ið i nær heilan áratug eða
síðan á síðari hluta ársins 1930.
Við þetta bættist svo, að stríðs
hættan jókst með hverjum degi.
Nauðsynlegt var því að undir
búa ráðstafanir með tilliti til
þess, að styrjöldin gæti haf-
izt hvenær sem var. Um þetta
fórust Hermanni Jónassyni svo
orð, þegar hann tilkynnti mynd
un þjóðstjómarinnar:
„Þegar og stöðugt syrtir að
í alþjóðamálum og stríðshætt
an virðist vaxa ört með hverj
um degi, væntj ég þess af
hverjum góðum íslendingi, að
hann skilji það sjónarmið, að
það sé nauðsyn, að þjóðin mæti
þeim erfiðleikum, sem óflrið
ur myndi valda, sem heild,
Fáir atburðir hér hafa vakið jafnmikla athygli og jafnteflisleikur Vals og Benfica á dögunum, í
Evrópukeppninni í knattspyrnu, enda mjög sjaldgæft, að áhugamannalið nái svo ai.hyglisverðum
árangri í þessari miklu keppni. Og á morgun halda Valsmenn utan og heyja síðari leikinn við Benfica
á miðvikudag í Lissabon og verður sá leikur einhver erfiðasta keppnl, sem íslenzkir íþróttamenn
hafa háð. — Myndin hér að ofan er frá leik liðanna á Laugardalsvelli. Landsliðsmaðurinn portúgalski,
Simoes, spyrnir á mark, en Sigurður Dagsson í marki Vals er vel á verði, eins og ávallt í leiknum.
o§ málofni
en ekki í hörðum deilum hver
við annan.“
Þrátt fyrir þetta viðhorí^
var þátttaka i þjóðstjórninni
samþykkt með aðeins eins at-
kvæðismun í þingflokki Sjálf
stæðisflokksins.
Framangreind ummæli Her-
m-anns Jónassonar reyndust
ekki ástæðulaus aðvörun.
Stjórnin kom til valda 18.
apríl, en Þjóðverjar hófu síð-
ari heimsstyrjöldina 1. septem-
ber sama ár.
Upphaf dýrtíðar-
bóta
Sjávarútvegurinn bjó við
mjög erfiða aðstöðu, þegar
áðurnefnt samstarf stjórnmála
flokkanna hófst vorið 1939.
Hann hafði lengi búið við lágt
útflutningsverð, markaðstap og
aflaleysi. Því var horfið að pví
ráði að lækka gengið. Til þess
að koma í veg fyrir, að geng
isfellingin þrengdi kjör þeirra,
sem lakast voru settir, voru
lögfestar dýrtíðaruppbætur á
lægstu launin. Hér var um að
ræða nokkuð líkt fyrirkomulag
og samið var um milli verka-
lýðssamtakanna og atvinnurek-
enda á síðastl. vetri. Dýrtíðar-
uppbóitin, sem var samþykkt
vorið 1939, hefur síðan haldizt
í einu eða öðru formi, að und
anskildum árunum 1960—63.
Hún hefur verið meginvörn
launþega gegn dýrtíðinmi og
átt drjúgan þátt í að tryggja
hlutdeild þeirra í þjóðartekjun
um.
Mtfisksalan
Mikil deila er nú risin upp
um sölu saltfisksins. Mikill
hluti saltfiskframleiðslunnar
er enn óseldur, en samt hefur
verið neitað um leyfi til að
taka ákveðnu tilboði um kaup
á allmiklu magni.
Þótt hér verði ekki að sinni
lagður dómur á þessa deilu,
sýnir hún ljóslega, að það er
orðið meira en tímabært að
endurskoða lögin um útflutn-
ingsverzlunina. Hún er í dag háð
leyfisveitingum. Umrædd lög
voru sett á sínum tíma vegna
þess, að ekki hafði gefizt vel
að hafa söluna í höndum
margra. En það má hugsa sér
milliveg milli algerrar einokun
ar og algers frjálsræðis. Segja
má að þetta hafi nokkuð ver-
ið reynt, en þá stjómazt af
hreinu handahófi og persónu
legum sjónarmiðum. Friðrik
Jörgensen fékk víðtæk leyfi,
enda átti hann góða bakhjarla
í báðum stjórnarflokkunum. Nú
er hins vegar neitað um leyfi,
enda mun enginn háttsettur
stjórnarsinni standa að leyfis-
beiðninni.
Á Alþingi 1966—67 fluttu
fjórir þingmenn Framsóknar-
flokksins (Þórarinn Þórarins-
sonv Sigurvin Einarsson, Ein-
ar Ágústsson og Ingvar Gísla
son) tillögu um heildarendur-
skoðun laga, er fjalla um út-
flutningsverzlun og gjaldeyris
mál. í greinargerðinni var
bent á, að nauðsynlegt væri
fyrir Alþingi að fylgjast vel
með framkvæmd slíkra laga
og endurskoða þau öðru hverju.
Þessi tillaga fékkst ekki sam-
þykkt, enda þótt ný og ný at-
vik sanni, að heiidarathugun
þessara mála er orðinn mjög
aðkallandi.
Námskostnaður
Skólarnir eru nú yfirleitt að
hefja störf sín í sambandi við
það rifjast upp, að mjög er
námisaðstaðan mismunandi.
Margir nemendur verða að
dvelja utan heimila sinna og
fylgir því að sjálfsögðu rnikill
aukakostnaður. Oft eða oftast
er um heimili að ræða, sem
illa geta -risið undir sMkum
kostnaði.
Á undanförnum þingum hafa
þingmenn Framsóknarflokksins
(Ingvar Gíslason, Sigurvin Ein
arsson, Ólafur Jóhannesson og
Páll Þorsteinsson) flutt tillögu
um, að skipuð yrði sérstök
milliþinganefnd til að skila
áliti um fjárhagslegan stuðning
við nemendur á skyldunáms-
og framhaldsskólastiginu, sem
óhjákvæmilega verða að dvelja
til langs tímia urtan heimiilia
sinna vegna skólagöngu. Því
miður hefur þessi tillaga ekki
hlotið stuðning stjórnarflokk-
anna.
Aðrar þjóðir hafa hins vegar
tekið upp að veita slíkum nem-
endum sívaxandi fjárhagslegan
stuðning. Það er talið sjálf-
sagt réttlætismál. Þessu for-
dæmi verða íslendingar að
fylgja. Það getur kostað þjóð
ina miklu meira, ef dugandi
unglingar verða að hætta
framhaldsnámi sökum fátækt-
ar. Jafnframt þessu er hér
um mikið mannréttindamál að
ræða.
Þess ber að vænta, að
meirihluti Alþingis líti á þetta
mál frá nýrri sjónarhæð, þeg-
ar fjallað verður um það að
nýju.
Nýting fiskimiða
Nýlokið þing Sjómannasam-
bands íslands lýsti vaxandi á-
hyggjum vegna þeirra öfug-
þróunar. sem hefur orðið á
nýtingu fiskveiðilandhelginnar,
þar sem stór hluti fiskveiðiflot
ans telji sér nauðsynlegt að
brjóta íslenzk lög æ ofan
æ til að skapa sér rekstrar-
grundvöll. Þingið skoraði því
á stjórn sambandsins að beita
sér fyrir sérstakri ráðstefnu
viðkomandi aðila. er hefði það
að takmairki að koma á skipt-
ingu landhelginnar í veiði-
svæði eftir veiðiaðferðum.
Hér er hreyft merku máli,
sem Jón Skaftason og fleiri
Framsóknarmenn hafa flutt
tillögu um á undanförnum
þingum. Samkvæmt henni átti
að skipa sérstaka nefnd, er
ynni að því að undiirbúa heild
arlöggjöf um hagnýtingu fiski
miðanna umhv©rfis landið. í
greinargerð hafa flutnings-
menn bent á, að þetta yrði
að gerast annars vegar með
því að ákveða veiðisvæði fyrir
vissar tegundir veiðarfæra og
hins vegar með því að ákveða
viss friðunarsvæði, þar sem
uppeldisstöðvar nytjafiska
eru.
Stjórnarflokkarnir hafa ekki
viljað fallast á þessa tillögu.
Þeir hafa kosið að láta þessi
mál afskiptalaus, ekki einu
sinni hirt um að láta innheimta
landhelgissektir. Viða hefur
lika verið beitt veiðiaðferðum,
sem eiga eftir að hefna sín
síðar meir. Það væri vel, ef
frumkvæði sjómannasamtak-
anna gæti orðið upphaf raun-
hæfra aðgerða á þessu sviði.
Blindhæðirnar
Þess verður víða vart, að
uggur færist í menn vegna
uimferðarbreytiingarinnar, þeg
ar haustar að. Einkum gildir
þetta þá, sem þuría að aka
hina mjóu vegi út um landið.
Sérstakan ótta vekja þó blind
hæðirnar svonefndu, því að þar
þykir slysahættan mest.
Á seinasta þingi, lögðu þeir,
sem voru mótfallnir umferðar-
breytingunni, áherzlu á, að
hún yrði a. m. k. ekki hafin
fyrr en búið væri að skipta í
akreinar blindhæðum og blind
beygjum á þjóðvegum. í frani
haldi af þessu, fluttu þrír þing-
menn Framsóknarflokksins
(Halldór E. Sigurðsson, Ingvar
Gíslason og Eysteinn Jónsson)
tillögu um það á Allþingi, að
hafizt yrði strax handa um
að koma á umræddri akreina-
skiptingu og yrði reynt að Ijúka
því verki fyrir haustið. Þetta
fékkst ekki samþykkt. Al-
þingi sýndi þar varhugavert
tómlæti, svo að ekki sé meira
sagt.
Harmsefni
Vel er skiljanleg sú ályktun
þings Sambands ungra Sjálf-
stæðismanna á Norðurlandi, að
það „harmi, að ekki skuli
hafa tekizt betur í hinu langa
samstarfi við Alþýðuflokkinn
en raun ber vitni“ að tryggja
framkvæmd á því stéfnumáli
Sjálfstæðisflokksins, að heil-
brigt einkaframtak fái notið
sín. Aldrei hefur verið þrengt
meira að heilbrigðu einkafram
taki en á þessum tíma, og hefur
í þeim efnum verið beitt versn
andi lánskjörum, síhækkandi
sköttum, vaxandi höftum (sbr.
verðlagshöftin), auk nær stöð-
ugrar verðbólgu. En engin á-
stæða er til að vera að nefna
Alþýðuflokkurinn í þessu sam-
bandi, þvi að hann hefur hér
ekki annað gert en fylgja þvi,
sem foringjar Sjálfstæðis-
flokksins og sérfræðingar hans
hafa lagt til. Það eru forustu-
menn Sjálfstæðisflokksins, sem
fvrst og fremst eru hinir seku.