Tíminn - 08.10.1968, Blaðsíða 8

3
TIMINN
ÞRIÐJUDAGUR 8. október 1ÍTC8.
Leikfélag Reykjavíkur:
Maður og kona
eftir Jón Thoroddsen - Leikstjóri: Jón Sigurbjörnsson
Skáldsaga Jóns Thoroddsens,
íaður og kona, er tímamótaverk
íslenzkum bókmenntum, fyrsti
ómaninn, hefur verið sagt. Ekki
srður þessi róman talinn meist-
raverk að gerð og byggingu, og
iða með tökum léttisögunnar, en
egar a'lls er gáð, er hann meiri
g mikilvægari áfangastaður á
uðinni til íslenzku skáldsögunn-
r, eins og hún hefur birzt okkur
iðustu hálfu öldina, en virðast
lætti fljótt á litiS. Sagan er rit-
ð á býsna þróttmiklu og fjöl-
reytilegu alþýðumáli íslenzku og
werðug mynd af tungutaki
:ikra sem lærðra hér á landi á
ldinni sem leið.
Hitt fer ekki heldur milli mála,
ð persónur sögunnar eru í öllu
ðli og æði íslenzkt sveitafólk
ess tíma, að vísu ofurlítið ýkt
stundum en hvergi gert að
krípum. Þar kunni Jón Thorodd-
en sér meira hóf en aðrir, sem
eyndu að skrifa skáldsögur á
essum árum. Sagan hlítir því í
legindráttum því lögmáli, að hafa
terkt og eðlilegt málfar, lýsandi
■g jafnvel skáldlegt á köflum,
era persónurnar lífstrúar og skil
etin börn síns tíma, og leggja
iðlegt mat á gerðir þeirra.
Sagan er í sjálfu sér öll mynd-
r og samtöl, en lítið um bolla-
Bggingar höfundar sjálfs, og tek-
r að þvi leyti ýmsum síðari tíma
káldsögum fram. Hún er því vel
allin til leikbúnings.
Þeir Emil Thoroddsen og Ind-
’iði Waage gerðu leikritið eftir
ögunni, og Emil samdi meira að
egja meiginhluta fimmta kafla
>ess og leikslokin, því að Jón afi
lans Thoroddsen lauk aldrei við
öguna. Er verk Emils haglega
mnið og í góðu samræmi við stíl
ögunnar allan. Þessi leikgerð
>eirra félaga, Emils og Indriða,
>ar frumsýnd á jólum 1933 og
'ar alllöng, en síðar hefur leik-
irinn verið styttur nokkuð, aðal-
ega að fyrirsögn Indriða Waage.
En þetta var ekki í fyrsta skipti,
;em menn reyndu að setja per-
;ónur úr Manni og konu á svið.
steingrímur J. Þorsteinsson seg-
r frá a.m.k. tíu leikmyndum af
iögunni, sem honum er kunnugt
jm, er hann ritar verk sitt um
íón Thoroddsen og skáldsögur
jans, en vafalaust hafa þær ver-
ð miklu fleiri, og verður aldrei
jm það vitað. Þegar menn vant-
jði leikrit fyrr á árum til þess
að sýna á ungmennafélagssam-
iomum, var gjarnan tekinn ein-
hver þáttur úr Manni og konu.
Skáidsagan er þeirrar gerðar, að
hún býður slíku heim.
Hins er ekki að dyljast, að
hvorki þessi sjónleikur né fyrri
leikgerðir sögunnar er nema
svipur hennar sjálfrar, og fer svo
með flestar þær skáldsögur, sem
settar eru á svið. Mér er ekki
heldur með öllu grunlaust um, að
verkið fái að ýmsu leyti annan
svip á sviðinu og breyti hugmynd-
um manna og Skilningi á því,
Wenn verða að muna, að þetta
er ekki verkið sjálft, heldur svip-
myndir úr því. í leikritinu er t.d.
auðsæilega dregið firam skoplegt
málfar og tilvik öðru fremur, og
ef það bætist við, að menn of-
leika og gera refíuskrípi úr venju
legu fólki, keyrir um þverbak.
Þetta er e.t.v. eðlileg ásækni en
varhugaverð mjög. Langar skáld-
sögur, sem færðar eru í leikbún-
ing, missa oft mikils við þetta.
Sama hætta vofir t.d. yfir íslands-
klukkunni, því mikilfenglega
verki. Svipmyndir úr henni eru
settar á svið og sömu myndirn-
ar sýndar aftur og aftur. Þegar
menn hafa horft á þetta, án þess
að lesa söguna, dafnar sá skiln-
ingur meðal fólks, að þetta sé
verkið og ekki annað. Þannig er
hætta á, að verkið verði aðeins
svipur hjá sjón í vitund þjóðar-
innar.
En sýning Leikfélags Reykja-
víkur á Manni og konu á dögun-
um hlýtur að teljast til góðra tíð-
inda, og í þeirri sýningu er margt
stórvel gert og af vönduðum
smekk, þó að ýmislegt hafi að
mínum dómi miður farið.
Jón Sigurbjörnsson er leikstjóri
og ferst flest vel úr hendi. Sýn-
ingin virtist allvel æfð, gekk lið-
lega og snuðrulaust, og heildar-
svipurinn mjög góður. Hins veg-
ar virðist leikstjóri ekki hafa lagt
jafn hnitmiðaða ástundun við trú
verðuga gerð persónanna og gef-
ið sumum óþarflega lausan taum-
inn, og verður vart nokkurs mis-
ræmis í skilningi leikara á verk-
inu af þeim völdum.
Séra Sigvaldi er í höndum
Brynjólfs Jóhannessonar. Það var
áður kunnugt, að Brynjólfur hafði
mótað séra Sigválda í mynd, sem
þjóðin hafði gert að ímynd sinni
af þessari persónu. En áður en
séra Sigvaldi komst í hendur
Brynjólfs, hafði þjóðin gert sér
afar skýrar hugmyndir um hann,
og Jón Thoroddsen hafði sjálfur
vitað upp á hár, hver gerð manns-
ins var, og hún var svo trúverðug,
að menn hafa varla viljað fallast
á annað, en hann hafi haft ein-
hvern sérstakan prest fyrir aug-
um, er hann var að skrifa Sig-
valda. Brynjólfur skildi það rétt,
að þessa hugteknu manngerð varð
hann að leiða á sviðið, og það
tókst honum svo vel í öndverðu,
að allir þekktu manninn ljóslif-
andi og hefur svo verið síðan.
Góður dómur um þetta er álit
Guðmundar á Sandi, sem varla
hefur haft þokukenndar hugmynd
ir um það, hvernig séra Sigvaldi
ætti að vera.
Brynjólfur hafði fullmótað karl
inn áður og því varla breytinga
von nú, enda verður þeirra ekki
vart. Hins vegar gegnir furðu, hve
lítil afturförin er og hve sterk
tök Bi-ynjólfur hefur enn á hlut-
verkinu. Ef til vill skortir eitt-
hvað á fyrri hnitmiðun, en samt
verður ekki annað sagt, að þarna
hafi meistarinn Brynjólfur verið
alskapaður á ferð einu sinni enn.
Hann ætlar ekki að gera það enda-
sleppt, hann Brynjólfur. Ennþá
er það ein mesta upplyfting ís-
lenzks leikhúss, að sjá hann á
sviðinu.
Sigurð bónda í Hlíð leikur Jón
Aðils. Hann fer með það hlutverk
af rikum skilningi, sýnir hina full
komnu undirgefni þessarar mann
gerðar, sem rís þó í góðleik og
vekur samúð. Hlutverkið er lítið
og virðist einhvern veginn of lít-
ið til þess að fylla út sitt rúm
í myndinni. Regína Þórðardóttir
leikur Þórdísi konu hans. Hún
sameinar myndugleikann og hóf-
Valgerður Dan sem Sigrún, og
inn stúdent.
stillinguna til fulls, dregur fram
gerðarþokka, umburðarlyndis og
manndóms, en manni finnst, að
stundum mætti vera af henni ei-
lítið meiri gustur.
Sigrúnu Þorsteinsdóttur, fóstur
dóttur þeirra Hlíðarhjóna, leikur
Valgerður Dan fallega og látlaust,
varast að ofleika, en skortir
nokkra innsýn í hlutverkið, og
leikstjóri hefur ekki komið nægi-
lega til hjálpar. Öll er framganga
Valgerðar þokkafull, næ'rri því
dreymin eins og vera ber, en það
örlar ekki nóg á eldinum undir
niðri. Þórarin stúdent leikur Þor-
steinn Gunnarsson myndarlega og
hófsamlega, en þó er samt sem
skorti einhvern mannleik í túlk-
un hans, hann er aðeins holdi
klædd manndómsímynd sögunnar,
andstæða séra Sigvalda, og þau
Steindór Hjörleifsson sem Gríinur meðhjálpari, Brynjólfur Jóhannesson sem séra Sigvaldi og Kjart-
an Ragnarsson sem Egill meðlijálparasonur.
Þorsteinn Gunnarsson sem Þórar
Sigrún siðgæðisboðskaður höf-
undair til ungrar kynslóðar.
Þuru gömlu hreppsómaga, sem
fer með nokkurt hlutverk í upp-
hafi leiksins, leikur Edda Kvaran
með töluverðum sviptingum og
fordæðuskap, en ofleikur fremur
en hitt, og ung kona sést alltaf
gegnum tötragervið. þar vantar
herzlumun réttrar túlkunar og
hægari yfirferð.
En næst á eftir túlkun Bryn-
jólfs á séra Sigvalda kemur óum-
deilanlega leikua* Ingu Þórðardótt-
ur í hlutverki Staða-Gunnu. Þar
er mótuð sannferðug persóna,
sem einskis missir í skopi en er
þó lífssönn í bezta skilningi. Það
er unun að horfa á tilbrigði Ingu
í þessu hlutverki, og samleikur
hennar við Brynjólf er með þeim
hætti, að þögn þeirra og svip-
brigði segja meira en orðaskipti.
Valdimar Helgason leikur
Hjálmar tudda og bregzt í engu
og leikur á marga strengi, jafn-
heill í umkomuleysi sínu, græðgi,
og undirferli, en þó persóna sem
vekur samúð.
Vinnufólkið í Hlíð leika Þórunn
Sigurðardóttir, Björg Davíðsdótt-
ir, Pétur Einarsson og Daníel
Williamsson, allt lítil hlutverk og
varla umtalsverð, nema kveðskap-
ur Péturs, sem er hressilegur vel.
Steinunni konu Sigvalda leikur
Margrét Magnúsdóttir slétt og
fellt og af góðum skilningi og
engum tilþrifum, enda býður hlut
verkið varla upp á þau. Finn
vinnumann leikur Guðmundur
Magnússon lipurlega. Bjarna
bónda á Leiti leikur Guðmundur
Erlendsson með gerðarþrótti,
myndugur í framsögn og allt að
því tröllslegur en góðmenni inn
við beinið. Guðmundur gerir
þessu hlutverki ágæt skil.
Loks eru þrjú allstór hlutverk
eftir, en svo bregður við, að þau
verða öll með töluverðri brota-
löm, þótt tvö séu í höndum vanra
leikara.
Borgar Garðarsson leikur Hall-
vaið Hallsson hinn aðkomna sögu
mann. Borgar tekur á hlutverk-
inu með talsverðum þrótti, en i
hann gerir sér ekki nógu skýra j
grein fyrir manngerðinni og ;
stöðu hennar í þessu samfélagi. ‘j
Framhald á bls. 14 j