Tíminn - 16.02.1969, Qupperneq 6

6
TIMINN
SUNNUDAGUR 16. febrúar 1969.
CHLORIDE
RAFGEYMAR
KRISTMANN GUDMUNDSSON:
Oröstír og auður
Reykjavíkursaga eftir Gunnar Dal
HÍNÍR VÍÐURKENDU
RAFGEYMAR
ERU FÁANLEGÍR 1
ÖLLUM KAUPFELÖGUM ÖG
BÍFREIÐAVÖRUYERZLUNUM.
Meistarafélag husasmiða
heldur almennan félagsfund miðvikudaginn 19.
febrúar 1969 kl. 8.30 síðd. að Skipholti 70.
Fundarefni: Lagabreytingar.
Önnur mál.
STJÓRNIN
Gucinar Dal er fyrir löngu
lanidskunmur af verkum sínum,
enda er þetta tuttugasta bók
faans, ef með eru taldar tvær
þýddar ljóðabækur: „Spámað-
urinn“, eftir KaMíl Gibran, og
„Móðir og bam“, eftir Rabind-
ranat Tagore. Frumsamdar
Ijóðabækur hans eru fjórar, þar
á meðal „Októberljóð", sem
eru rímuð, og „Raddir morguns-
ins“, sem eru í sérflokki órím-
aðra Ijóða að skiálldskapar-
giidi. Aðrar bækur hans fjalla
um heimspeki, austræna og
vestræna, allt frá elztu tímum
til okkar daga.
En með bók sinni: „Orðstir
og auður“ hefur Gunmar Dal
haldið út á nýjar brautir, og
ef framhald verður á skáM-
sagnagerð hains, má segja að
hann sé fyrsti íslendingurinn,
er stundar jöfnum höndum
þessar þrjár greinar bókmennt
anna.
Það er mjög sija-ldgæft, að
fyrsta skáldsaga rithöfundar sé
jafnvel heppnuð og þessi. Þar
f-ana sam-an sterk byggm-g, lif-
andi persónulýsingar — og
einik-um sú list, er nú á dög-
um gerist æ fátíðari, að höf-
undur kunni að þróa persón-
ur sínar og láta þær taka breyt
ingum- í samræmi við nýja
reyasilu, — fjörug frásagnar-
giáfa, sem gerir bókina óvenju
skemmtilega aflestr-ar, sanm-
færandi atburðalýsimgar, skiln
ingur á van-damálum samtím-
ans, og hvöss þjóðfélagsádeila,
er sýnir í misk-unnarlausu Ijó-si
líf hinnar nýríku kynslóðar,
sem böf. bersýniiega álítur
vera umbúðir án kjarna.
Titill bókarinnar mun eiga
að merkja hin-ar tvær mælistik
ur, sem íslendimgar hafa not-
að til að miða manmgildi sitt
við. Mælistika Jóns Orra er
orðstír, sem er him forna mann
hugsjón norrænn-a manna, en
allt manngildi miðast hjiá f-ull-
trúum eftirstríðsáranna við
auðinn. Ungmennið í sögunni

atótur

.anýar-
. v- 500.00
ftUnW'**-" ^ daga> et leÍSaliat?þ«rfi«at5eÍBa
. Wfreiö í 7 ?Z, íeUur «»«*• P
n þ"1' lef' __ og \ '
á sóiarbnvS * aibcudum
að hri«S3a>"

æíIMMW?
car rental service ©
Rauðarárstíg 31 — Sími 22022
vi-rðist hins vegar ekki vita,
hvaða lífsstefn-u beri að fylgja.
Tilgangur sögunnar er að lýsa
þjóð á krossgötum, sem selt
hefur gamla lampa fyrir nýja,
„keypt kvikmyndir í stað veru-
leika, skrautsýningar í stað
fegurðar, hávaða í stað söngs“.
Það er greinilegt á því, sem
ritað h-efur verið um þessa bók,
að afstaða alvarlegra gagn-
Gunnar Dal.
rýnen-da — og hinna — mót-
ast einkum af andúð eða sam-
úð með gerð höfundar á einni
af aukapersónum sögunnar.
Þessi persóna er Ólafur Hreinn
Andrésson, sem er hinn dæmi-
gerði „vinstrisinnaði mennta-
maður“, einskonar persónugerf
ingur hins rauða páfaveldis, er
hefur afvegaleitt íslenzka
menninigu um áratugi.
_ Lesandin-n kynnist magister
Ólafi fyrst í gleðskap á Loft-
leiðahótelinu, og síðar í heima
húsum hjá Þorvaldi og Alex-
ander, þar sem þessir and-
stæðu menn leiða saman hesta
sína, og ber þar margt for-
vitndlegt á góm-a. Fer magister
inn síður en svo halloka í
þeirri sennu. Sama verður uppi
á teningnum, er hann ræðir
við Stefán Jónsson, ungmenn-
ið í sögunni. Stefán hefur fen-g
ið magistem-um han-drit að
nýrri skál-dsögu til yfirlestr-ar.
Fer hér á eftir útdráttur úr
samtali þeirra:
„Þetta er í sjálfu sér ekki
illa gert af byrjanda að vera,“
bætti magisterinn við. „En það
er alveg vonlaust að nota form,
sem er dautt. — Skáldsagan
sem saga er dautt form.“
„Hvernig er hægt að skrifa
skáidsögu, án þess að segja
sögu?“ spurði Stefán. Einnig
hann vildi reyna nýjar leiðir,
en sá efeki, hvernig saga gat
hætt að vera saga.
„Menn mega ekki verða
steinrunnir og hefðbunánir,"
sagoi magisterinn föðurlega.
„En bað er í sjálfu sér auð-
velt að breyta þessu gamaldags
handriti þínu í tízku-verk.“
„Hvernig þá' “ spurði Stef-
án fullur eftirvæntingar.
Magisterinin glotti.
„í sjálfu sér væri nóg að
stokka handritið, eins og
menn stokka spil. — Það
ur oft verið nægjanlegt, til
þess að höfundur hafi talizt
by-ltingarsinnaður og nútíma-
skáld.“ Magisterinn virti fyrir
sér furðusvipinn á andiiti Stef-
áns og glotti enn. „Þó væri
kannski sú aðferð betri,“ hélt
hann áfram, „að klippa hverja
blaðsíðu sundur að endilöngu
og líma síðan blaðsíðurnar sam
an aftur — af handahófi. Það
yrði hinn sanni atómismi. —
Það þyrfti aðeins að laga þær
skrítnu sebningar, sem út úr
þessu fenigjust, þannig, að það
liti út fyrir að það gæti falizt
í þeim eitthvert vit.“
„En þetta er tóm vitleysa,“
mótmælti Stefán h-læjandi.
„Nútímaverk,* leiðrétti mag
isterin-n. „Enginn myndi skilja
neitt, það er rétt, en einmitt
þess vegna mundum vð kalla
þetta tízkulegt listaverk. Og
rnenin mundu segja, að hér
væri nýjung á ferð, ný túlkun
— innspeglun persónuleikans
á ferskan og e-ggjandi hátt.
— Heimsbókmenntir. — Einn
ig gagnrýnin verður að vera
óskiljanleg. Gerðu þetta og
þú verður tekinn í bræðralag-
ið,— viðurkenndur sem alvar-
legur listamaður.“
Stefán horfði á magisterinn
vantrúaður.
„En þetta er hlægOegt.“
Magisterínn hætti að glotta
og varð alvarlegur á svip.
„Ekki i mínum a-ugum. Þú
mátt skilja þetta bókstaflega
eða táknrænt, hvort heldur
sem þú vUt. En þessi gamli
og gjörspillti heimur þarf að
endurskapast." Magisterinn
þagnaði og bætti svo við orð-
taki sínu. „Það þarf fyrst að
brjóta niður áður en hægt er
að byrja á því að byggja u-pp.“
„En getur þetta verið rétta
leiðin?“ spurði Stefán.
Magisterinn lét sem hann
heyrði ekki spurninguna, en
hélt áfr am.
„Á okkar tíð er hið mikla
hlutverk skáldsins að grafa und
an máttarstólpum þessara
rotnu þj-óðfélaga, valda upp-
lausn — eyða. — Hinn gamli
skáMs-kapur. sem by-ggði upp
hugmyndakerfi og lífsskoðun
fólksins, á að deyja — er raun-
ar dauður. Gengi skálda, sem
ortu um tauf og stjörnur, byrj
aði að hnigna eftir að kap-p-
flugið um himingeiminn hófst.
Hinn raunverulegi skáldskap-
ur þessarar aldar er stærðfræð-
in og efnavísindin. — Ljóð,
saga, leikrit, listir — allt verð-
ur að stuðla að upplausninni.
Sú list, sem byggir upp, við-
heldur hinu gamla, spillta og
úrelta og tefur fyrir fram-þró-
uni-nni. En vilji menn hafa
eitthvert vit í skáldskap, þá
verður eingöngr að nota það
til að ráðast á þjóðfélagið —
á borgaralega. hefðbundna lífs
skoðun í hvaða mynd sem hún
birtist, og það verður um fram
allt að berjast gegn trúnni.
Hún er okkar versti þrándur
í götu.“
,,En þetta er að svikja list-
ina.“
Magisteririn hló.
„Listin vegna listarinnar er
ekki vort jrð Listin verður að
þjóna lífinu, — þróumnni. Heil
kynslóð hefur þegar barist und
ir okkar merkjum — bókstaf-
lega allir. sem skipta máli, —
Framhald á bls. 15.