Morgunblaðið - 18.02.2001, Blaðsíða 37

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 2001 37
E
r Reykjavík-
urflugvöllur stór-
kostlegt lýti á borg-
inni, eða er hann
bara óhjákvæmileg-
ur hluti af borginni, og þróun
hennar – mætti jafnvel segja að
hann sé sterkur þáttur í karakter
borgarinnar? Og væri borgin feg-
urri (jafnvel heilbrigðari) án vall-
arins? Hvernig er hægt að skera
úr um það hvort borg er falleg eða
ljót?
Tékknesk-franski skáldsagna-
höfundurinn og Íslandsvinurinn
Milan Kundera velti fyrir sér feg-
urð borga í skáldsögunni Óbæri-
legum léttleika tilverunnar. Tvær
persónur í sögunni, Sabína og
Frans, fóru til
New York, og
viðhorf þeirra
til borgarinnar
voru gerólík.
En eitt voru
þau þó sammála um, og það var að
New York væri falleg borg. En þó
með allt öðrum hætti en til dæmis
Prag, heimaborg Sabínu.
Frans orðar þetta svona: „Feg-
urð í evrópskum skilningi hefur
alltaf haft einhvern fyrir fram yf-
irvegaðan eiginleika. Við höfum
alltaf haft fagurfræðilegt skipulag
og langtímaáætlun. Þess vegna
hafa vestrænir menn getað eytt
áratugum í að byggja gotneska
kirkju eða torg í endurreisnarstíl.
Fegurð New York byggir á allt
öðrum forsendum. Hún er óvilj-
andi. Hún varð til óháð mannlegri
hönnun, líkt og dropasteinshellir.
Form sem eru í sjálfu sér forljót
skjóta allt í einu upp kollinum, al-
veg án hönnunar, í svo ótrúlegu
umhverfi að þau glitra af óvæntum
og yndislegum skáldskap.“
Og Frans heldur áfram:
„Kannski er þessi óviljandi fegurð
New York miklu auðugri og fjöl-
breyttari en þessi afskaplega
stranga og stílfærða fegurð sem er
hönnuð af mönnum. En þetta er
ekki okkar evrópska fegurð. Þetta
er framandi heimur.“ Þrátt fyrir
þennan að því er virðist djúpa
skilning á fegurð New York var
Frans hræddur við hana og lang-
aði bara til að fara heim til Evr-
ópu. En Sabína var aftur á móti
heilluð af þessari óútskýrðu fegurð
New York.
Það skyldi þó ekki vera að
Reykjavík, með flugvöllinn í
Vatnsmýrinni og allt heila klabbið,
sé óvart falleg borg, þótt hún hafi
ekki verið þrautskipulögð beinlínis
með fegurð (í evrópskum skiln-
ingi) í huga?
Þótt deilan um framtíð Reykja-
víkurflugvallar sé, ef náið er að
gáð, fyrst og fremst spurning um
samgöngur og aðgengi lands-
byggðarfólks að heilsugæslu,
stjórnsýslu og menningarstofn-
unum í höfuðborginni, hefur deilan
fleiri hliðar, sem kannski mætti
kalla aukahliðar. Skipulag borg-
arinnar er ein þessara aukahliða
(en lítur reyndar út eins og meg-
inatriði málsins ef maður horfir á
það einungis frá sjónarhorni borg-
arinnar og gleymir því að hún er
höfuðborg alls landsins).
Stundum dettur manni í hug að
þeir sem telja flugvöllinn skipu-
lagsslys og stórkostlegt lýti á
Reykjavík eigi sér draum um að
hún verði meira eins og evrópskar
stórborgir með þétta byggð og
þröngar götur. Það er ekki auð-
velt að átta sig á því hvers vegna
slíkt væri æskilegt. Nóg er nú
þegar bílaumferðin í gömlu mið-
borginni. Og veðurfarið á Íslandi
er ekki hallkvæmt miðbæjarlífi
nema rétt um hásumarið.
Enda er þegar ljóst að Íslend-
ingar kunna vel við sig í Kringl-
unni og munu eflaust verða jafn
duglegir við að dvelja í Smáral-
ind, og ólíklegt að hægt sé með
skipulagi að skikka þá til að fara
að spóka sig í útspekúleruðum
miðbæ með torgum í endurreisn-
arstíl og tilgerðarlegum arkitekt-
úr á borð við þann sem er að
springa út í Bryggjuhverfinu í
Grafarvogi.
Það er nefnilega alsendis óvíst
að borgarplönurum og arkitekt-
um tækist eitthvað betur upp með
ströngu skipulagi á vesturhluta
borgarinnar, samkvæmt fyrir
fram gefinni fagurfræði, en borg-
inni hefur sjálfri tekist með
kannski svolítið óúthugsuðum
vexti í gegnum árin.
Bent hefur verið á að flugvöll-
urinn í Vatnsmýrinni er í rauninni
jafn gamall flugi á Íslandi, því að
það hafi verið þar sem gamli Avro
504 hóf sig á loft, fyrst flugvéla á
Íslandi. Það mætti því nokkuð til
sanns vegar færa að völlurinn
hefði eins konar hefðarrétt á veru
sinni – og jafnvel ganga svo langt
að segja hann söguleg menning-
arverðmæti. Að minnsta kosti eru
það ekki ýkjur að segja völlinn
vera stóran hluta af sjálfsmynd
Reykjavíkur.
Ekki svo að skilja að hann sé
þarna fyrir rakna tilviljun. Hann
mun hafa verið settur þarna niður
samkvæmt skipulagi 1936, og var
það gert í samráði við flugmenn.
Nokkrum árum áður höfðu verið
gerðar athuganir á vallarstæðinu
með tilliti til færðar og kom í ljós
að ófært var vegna veðurs ein-
ungis 54 daga á árinu. Og þetta
var fyrir tæpum sjötíu árum þeg-
ar flugtækni var fjarri því að vera
jafn góð og hún er í dag. Þannig
lágu afskaplega praktískar for-
sendur fyrir staðsetningu vall-
arins, og þær hafa lítið breyst.
Flestir flugmenn, sem hafa fjallað
um málið, virðast sammála því að
með tilliti til flugs sé völlurinn á
ákjósanlegum stað.
En aftur að loftkenndari hlut-
um á borð við borgarmynd og feg-
urð. Með því að rekja sögu vall-
arins er auðvelt að sýna fram á að
hann sé stór þáttur í karakter
borgarinnar og þar með kannski
fegurð hennar. Því væri ekki
endilega til bóta að völlurinn yrði
aflagður. Og þar að auki eru nýjar
„miðjur“ að verða til í borginni
annars staðar, til dæmis í Kringl-
unni og Smárahvammi, og ekki
verður betur séð en að þessar
miðjur iði af mannlífi og það er
einmitt það sem er aðalatriðið í
miðborgum – að þar sé fólk. Það
skiptir minna máli hvort miðjan
er þrælhannað, evrópskt „piazza“
eða flatneskjulegt, amerískt
„mall“.
Fegurð
Reykjavíkur
„Kannski er þessi óviljandi fegurð New
York miklu auðugri og fjölbreyttari en
þessi afskaplega stranga og stílfærða
fegurð sem er hönnuð af mönnum.
En þetta er ekki okkar evrópska fegurð.
Þetta er framandi heimur.“
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
Milan Kundera:Óbærilegur léttleiki tilverunnar
✝ Valdís Guðmundsdóttir fædd-ist í Reykjavík hinn 20. maí
1930. Hún lést á Landspítalanum
við Hringbraut aðfaranótt mið-
vikudagsins 7. febrúar síðastlið-
ins. Foreldrar hennar voru þau
Guðrún Ólafsdóttir, f. 21.11.
1885 í Litluhlíð, Barðastrand-
arhr., V.-Barð., d. 1.12. 1979, og
Guðmundur Erlendsson, f. 16.10.
1870 á Rjúpnaseli, Hraunhr.,
Mýr., d. 15.12. 1954. Valdís átti
fjóra hálfbræður. Sammæðra:
Sæmundur Vigfússon, f. 27.1.
1926. Samfeðra: Jón Ingvar, f.
17.10. 1908, d. 18.1. 1938; Gísli, f.
31.12. 1912, og Haraldur, f. 6.8.
1917, d. 3.1. 1999.
María Snorradóttir, f. 14.12.
1951, maki Hjálmur Steinar
Flosason, f. 23.3. 1948. Þeirra
börn: a) Elín, f. 9.10. 1972, sam-
býlismaður Örn Arnar Jónsson, f.
10.4. 1971. Þeirra sonur er Ágúst
Orri, f. 6.12. 2000. Sonur Elínar
af fyrra sambandi er Steinar
Ingi, f. 19.7. 1997. b) Arnar, f.
6.3. 1980. 3) Elísabet Guðrún
Snorradóttir, f. 22.4. 1954, maki
Sigmar H. Óskarsson, f. 17.12.
1952. Þeirra börn: a) Edda Björg,
f. 26.8. 1972, sambýlismaður
Gunngeir Friðriksson, f. 16.4.
1968. Þeirra börn: a) Elísa Björg,
f. 7.10. 1995, og Aron Andri, f.
9.7. 1997. b) Snorri Rafn, f. 25.6.
1976, sambýliskona Belinda
Karlsdóttir, f. 22.2. 1976. 4) Ólaf-
ur Björn, f. 31.1. 1967.
Útför Valdísar fór fram í kyrr-
þey að ósk hinnar látnu hinn 15.
febrúar.
Eftirlifandi maki Valdísar er
Snorri Pétursson, f. 23.10. 1924 á
Innri-Kóngsbakka í Helgafells-
sveit, Snæf. Foreldrar hans voru
þau Lára Sigríður Björnsdóttir,
f. 31.5. 1895 í Enniskoti í Víðidal,
Þorkelshólshr., d. 26.1. 1948, og
Pétur Jónsson, f. 6.10. 1894 á
Innri-Kóngsbakka í Helgafells-
sveit, Snæf., d. 8.8. 1987.
Börn Valdísar og Snorra eru:
1) Laufey Kolbrún Snorradóttir,
f. 29.9. 1950, maki Árni Bald-
ursson, f. 16.6. 1950. Þeirra börn:
a) Andrea Bára, f. 24.5. 1972,
maki Brynjar Ólafsson, f. 1.6.
1973. b) Valþór, f. 5.11. 1980. c)
Haukur, f. 26.3. 1983. 2) Sigrún
Tilvera okkar er undarlegt ferðalag.
Við erum gestir og hótel okkar er jörðin.
Einir fara og aðrir koma í dag,
því alltaf bætast nýir hópar í skörðin.
(Tómas Guðm.)
Það er vissulega rétt að tilveran
er undarlegt ferðalag, við fæðumst,
lifum og deyjum, hver með sínum
hætti. En þegar skörð myndast í
ástvinahóp, efumst við um að þau
skörð verði nokkru sinni fyllt.
Móðir mín var traustur og góður
fararstjóri á lífsferðalaginu, farar-
stjóri sem vildi fylgja sínum hóp í
örugga höfn. En allt of fljótt og
óvænt var hún kölluð í annað og
lengra ferðalag, kölluð burt án þess
að hægt væri að kveðja almenni-
lega. Hún var vön að sinna þeim
verkum fljótt og vel sem henni voru
falin, þótti ekki ástæða til að bíða
með það til morguns sem hægt væri
að gera í dag.
En hún þurfti að bíða, bíða þótt
vitað væri að hún þyldi ekki bið. Það
er svo rangt að í þessum mikla
hraða nútímans skuli þurfa að bíða á
þeim stað einum sem hraða ætti
allri afgreiðslu. Því velti ég fyrir
mér hvort þessi ferð hafi verið farin
á undan áætlun. Elísa okkar spurði
af hverju langamma hafi ekki farið á
hennar spítala og til hennar lækna,
því þeir gætu alltaf læknað mann.
Þessum spurningum er og verður
ávallt ósvarað. En minninguna get-
ur enginn tekið frá okkur og hana
munum við varðveita um ókomna
tíð. Minninguna um hávaxna glæsi-
lega konu með falleg brún augu,
augu sem sögðu allt sem segja
þurfti. Konu sem vann þau verk sem
vinna þurfti og var ekki fyrir það að
fresta hlutunum um of. Konu sem
var sterk á líkama og sál en lítið fyr-
ir að bera tilfinningar sínar á borð.
Hún hafði fyrir löngu ákveðið að
hennar útför skyldi fara fram í
kyrrþey. Ég veit því að það var
henni ekki að skapi að birta um
hana minningargrein. En þegar
sorgin hvílir yfir og söknuðurinn
sækir á er svo gott að geta skrifað
og móðir mín vissi að það hefur
stundum reynst mér erfitt að hlýða.
Ég er móður minni þakklát fyrir
svo margt en það vissi hún. Við sát-
um oft og ræddum liðnar og líðandi
stundir. Liðnar stundir sem við
horfðum á með ólíkum augum, hún
með augum fullþroska manneskju
sem þjónustuna veitti en ég með
augum barns sem fékk þá þjónustu
sem þurfti. Ég lít á það sem forrétt-
indi að á mínum uppvaxtarárum var
hún lengst af heimavinnandi. Hún
var alltaf til staðar. Það var svo frið-
sælt að leggjast við fætur hennar og
hlusta á tifið í prjónunum þegar hún
sat inni í stofu og prjónaði lopapeys-
ur sem hún síðan seldi. Ég minnist
þess að á hverju kvöldi sátum við
fjölskyldan saman yfir kvöldkaffinu
og sögðum frá því hvað gerst hafði
þann daginn og þess þegar ég kom
heim úr skólanum að þá beið mín
oftast heitt kakó eða annað góðgæti.
Ég minnist þess einnig að ef hún
var ekki heima þegar ég kom, leitaði
ég hana uppi. Sá ekki ástæðu til að
hún talaði við aðra, vildi eiga alla
hennar athygli. Líklegast hef ég oft-
ar en ekki gert of miklar kröfur þótt
hún sýndi mér ótrúlega þolinmæði.
En á mínum baráttuárum fyrir
sjálfstæði fannst henni ég stundum
ganga fulllangt.
Hún var ekki mjög ánægð með
ráðabrugg okkar ömmu þegar ég
sex ára var á leið á jólaball. Móðir
mín, sem þurfti að skreppa frá
þennan dag, hafði saumað á mig fal-
legan jólakjól sem ég átti að fara í á
ballið. Okkur ömmu kom þá saman
um að best væri að spara hann og
fór ég því í gömlum kjól og stög-
uðum sokkabuxum. Þetta ráða-
brugg var móður minni ekki að
skapi þótt við amma værum sáttar.
Móðir mín sagði heldur ekki mik-
ið þegar ég ákvað að baka handa
henni köku eftir eigin uppskrift og
það sem ekki festist í hrærivélinni
var uppi um alla veggi. Hún sagði
heldur ekki mikið þegar ég 9 eða 10
ára bauð í kaffi einhverjum málara
sem var að vinna í húsinu. En ég
gekk of langt þegar ég á brúðkaups-
degi Laufeyjar systur minnar og af-
mælisdegi móður minnar bauð í mat
ókunnugum af götunni. Ég gat ekki
með nokkru móti skilið hvers vegna
það var ekki í lagi þegar nóg var til
að borða. Henni fannst ég einnig
ganga of langt þegar ég 16 ára kom
heim, dansandi af hamingju, nýbúin
að trúlofa mig án þess að ræða þau
mál við foreldrana, skellti hendinni
á spegilinn fyrir framan föður minn
sem var að raka sig og sagði
„daara“. En þetta var fljótt fyrir-
gefið og eftir á, mikið að hlegið.
Hins vegar fékk ég að vita að hver
er sinnar gæfu smiður og að ég, eins
og aðrir, þyrfti að taka ábyrgð á eig-
in lífi. Fljótlega eftir að ég fór að
vinna þurfti ég því að „borga heim“.
Þær voru síðan ófáar stundirnar
sem ég talaði um að mér fyndist full
dýrt fæðið og þjónustan. Taldi mig
ekki borða svo mikið. En það var
hvorki hægt að fá lækkun á fæð-
isgjaldinu né greiðslufrest. Því varð
ég hálfskömmustuleg þegar við
Simmi fluttum í eigið húsnæði og
foreldrar mínir færðu mér þá pen-
inga sem ég hafði borgað heim í
gegnum tíðina. Sögðu að peningarn-
ir væru mínir en með þessu hefði ég
lært að það kostaði að lifa og það
þyrfti að hafa fyrir hlutunum. En
allur sá stuðningur sem mér var
veittur fyrstu búskaparárin og allar
götur síðan, þær stundir sem börnin
voru í pössun og annað sem fyrir
mig var gert verð ég að eilífu þakk-
lát fyrir.
Ég kvíði því að sjá ekki móður
mína og vin um óákveðinn tíma en
með mikilli virðingu og söknuði
kveð ég hana með þessum orðum:
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði.
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem.)
Ég bið algóðan Guð að gefa okkur
öllum styrk á þessum erfiðu tímum
og um eilífð alla.
Þín dóttir,
Elísabet.
Margs er að minnast,
margt er hér að þakka,
Guði sé lof fyrir liðna tíð.
Margs er að minnast.
margs er að sakna.
Guð þerri tregatárin stríð.
(V. Briem.)
Elsku amma, það er svo sárt að
kveðja. Við áttum saman yndislegar
stundir og minningarnar um þær
mun ég varðveita í hjarta mínu að
eilífu.
Þú leiðir oss, Drottinn að lindunum
hreinu,
þú ljósið þitt kveikir við himnanna stól.
Um tíma þó syrti, þá brátt aftur birtir,
þú breiðir út þinn faðm og veitir oss skjól.
(Þýð. Óskar Ingimarsson.)
Minning þín er ljós í lífi okkar.
Þinn
Snorri Rafn.
Það er svo sárt að reyna að skilja
og að sætta sig við að Dísa amma
skuli vera dáin. Ekki átti ég nú von
á því þegar ég heimsótti hana á spít-
alann á þriðjudagskvöldi að það yrði
hennar síðasta kvöld. Í dag finnst
mér leitt að hafa ekki stoppað enn
lengur hjá henni það kvöld og faðm-
að hana og kysst meira þegar ég fór.
Ég á margar góðar minningar um
ömmu Dísu. Bíltúrarnir með henni,
afa og Snorra bróður í gamla daga,
dýrindis kaffiboð í Álftó, sunnu-
dagskaffið hjá mömmu og pabba og
heimsóknir hennar til mín og
mömmu í útlitshressingu. Ynging-
arferðinar hennar í Breiðholtið.
Henni leið alltaf svo vel eftir slíkar
ferðir, fannst hún yngjast um heil
tuttugu ár og var svo þakklát fyrir
það sem gert var fyrir hana. Og
ósköp fannst henni nú gott að fá
kaffibolla og mjúkar kringlur á eft-
ir. Kringlurnar keypti pabbi alltaf
bara handa ömmu. Við hin máttum
fá allt sem á boðstólum var en helst
ekki kringlurnar, Dísa amma átti
þær. Ég á eftir að sakna þess mikið
að hitta ekki ömmu mína á þessum
góðu sunnudögum; amma með kaffi
og oftast kringlu, við hin með kaffi
og eitthvað annað.
Ég er nýbúin að segja krökkun-
um mínum frá því að Dísa
langamma sé dáin og farin til Guðs.
Elísa mín var lengi hugsi en sagði
svo við ömmu sína: „Amma, en núna
geta samt Silla langamma og Dísa
langamma verið vinkonur saman
uppi hjá Guði.“ Aron minn fór að
gráta og sagðist elska hana svo mik-
ið, hún mætti ekki fara til Guðs.
Ég sjálf á erfitt með að skilja
hvers vegna hún er farin frá okkur
svona snögglega. Vonaðist senni-
lega til þess að ættarþrjóskan okkar
myndi ná að halda henni hér hjá
okkur. Amma var nú sammála því
að þrjóskari stórfjölskyldu en sína
væri erfitt að finna. En Guð gefur
og Guð tekur og þar getur eigin
þrjóska víst litlu breytt.
Elsku afi minn, ég bið algóðan
Guð að veita þér styrk í þinni miklu
sorg.
Elsku mamma, Laufey, Maja og
Óli, þið hafið misst yndislega móður
og góðan vin og ég sendi ykkur mín-
ar innilegustu samúðarkveðjur.
Elsku amma mín, Guð geymi þig
og varðveiti sálu þína. Ég mun
geyma minningu þína í hjarta mínu
að eilífu.
Þín
Edda.
VALDÍS
GUÐMUNDSDÓTTIR