Morgunblaðið - 22.07.2001, Síða 3

inum að orði „þeir gætu étið sínar
eigin hægðir ef í hart færi“.
Leggja til hliðar þegar vel aflast
Iain byrjaði í raun til sjós 14 ára
gamall þegar hann var í heimavist-
arskóla í Stornoway. „Faðir minn
sagði við mig að í staðinn fyrir að fá
vasapeninga gæti ég eins reynt að
afla þeirra sjálfur. Hann eftirlét mér
lítinn bát og gamlar gildrur sem ég
lappaði upp á og lagði með því að róa
á höndum. Helgarfríin voru svo not-
uð til að vitja. Ég minnist þess að í
fyrstu var ég ekki heppinn með veð-
ur, kuldatíð og lítil hreyfing á humr-
inum, svo fyrstu tvær helgarnar var
ekkert að hafa. Þriðju helgina var í
einni gildrunni stærsti humar sem
ég hafði á ævinni séð. Ég rak upp
þvílíkt gleðiöskur að fólk í nágrenn-
inu hélt að ég væri að drukkna.
Reynslan af þessum veiðum varð
mér holl síðar á lífsleiðinni og kenndi
mér að leggja til hliðar þegar vel
hafði aflast.“
Löng hefð fyrir humarveiðum
Humarveiðarnar eru annar þáttur
í afkomunni á Suðureyjum og eiga
sér um hundrað ára sögu. Iain segir
að fyrr á öldinni hafi menn komist yf-
ir að hafa 10 gildrur með þeirri tækni
sem þá var til staðar. En þá þurfti
ekki fleiri, aflinn var kannski meira
en einn humar í hverja gildru, sam-
anborið við einn í hverjar 20 gildrur í
dag.
„Markaðsmálin voru samt erfiðari
í þá daga. Eftir vandasama pökkun á
humrinum, til að koma honum lifandi
alla leið til London, fengu þeir
kannski ekkert til baka nema orð-
sendingu um að þeir hafi allir verið
dauðir. Seinna kom í ljós að þeir voru
ekki alveg heiðarlegir þarna niður
frá. Þeir komu sér svo upp umboðs-
manni og fengu heiðarlega borgað.
Eftir seinna stríð var svo farið að
sækja á stærri bátum með gildrur og
var þá einn bátur með 20 gildrur sem
þóttu mikil afköst. Þá var jafnvel
kíkt í sumar gildrurnar oftar en einu
sinni yfir daginn.
Ég man eftir því þegar ég byrjaði
til sjós snemma á níunda áratugnum,
þá vitjuðum við stundum um gildr-
urnar á bestu stöðunum á kvöldin
aftur, en það heyrir algjörlega sög-
unni til. Í dag er talað um tveggja,
þriggja eða fjögurra daga legu eftir
svæðum og tel ég að lágmarksfjöldi
til afkomu núna séu 500 til 1.000
gildrur fyrir tveggja manna bát. Svo
verður að spila mikið eftir veðrátt-
unni, því humargildrunar eru lagðar
mjög stutt frá landi. Þegar spáir illa
verðum við að færa okkur á dýpra
vatn og leggja fyrir krabba. Ef hann
setur upp sjó þegar gildrurnar eru á
grunnsævi er ekkert hægt að gera
og veiðarfæratapið getur orðið stór-
kostlegt. Ég hef verið nokkuð hepp-
inn og aldrei tapað miklu í einu. Mik-
il úrtök voru á sókninni yfir veturinn
sökum veðurs hér áður fyrr, en fyrir
svona tíu árum var farið að mark-
aðssetja flauelskrabba sem veiðist
inn í þröngum fjörðum og álum. Þar
er oft hægt að athafna sig þó að sjór-
inn sé slæmur fyrir utan.“
Iain fór snemma til sjós með föður
sínum, en fljótlega fór hann að vera
með báta fyrir aðra. Svo kom að því
að hann tók yfir bát fjölskyldunnar,
sem gerður var út á troll og gildrur.
„Skelfiskurinn var alltaf að verða
ríkari þáttur í útgerðinni þannig að
ég ákvað að betrumbæta aðstöðuna
fyrir aflann og setti í hann tank fyrir
lifandi skelfisk. Við þurftum að fórna
möguleikunum til að stunda troll-
veiðar við breytingarnar svo til að
eiga möguleika á að fá bolfisk áfram
þá útbjó ég hann fyrir netaveiðar.
Við veiðum líka í net stærsta og
verðmesta humarinn, sem er rauð-
brúnn og getur orðið eitt og hálft til
tvö fet á lengd. Í framhaldi af því
vildi ég reyna að gera meira úr neta-
veiðinni og keypti stærri bát, 18
metra stálbát og stundaði eingöngu
netaveiðar. Við urðum að sækja
lengra og stunduðum veiðar allt frá
Írlandi til Hjaltlandseyja. En aflinn
minnkaði alltaf ár frá ári og ég tel að
ég hafi verið tíu árum of seinn að
stækka við mig. Ég seldi þann bát
svo til Íslands. Hann heitir núna Ey-
rún og er gerður út frá Þorlákshöfn.
Þar sem ekki lá annað fyrir en að
minnka við sig niður í tveggja manna
far, þá varð ég að velja einn úr áhöfn-
inni til að vera áfram. Það var erfitt
enn ég valdi Charlie því hann var bú-
inn að vera á bátum föður míns frá
því áður en ég tók yfir og svo er hann
skrambi góður kokkur.“
Íslendingum leist ekki á
breytingarnar
„Reyndar þegar ég afhenti gamla
bátinn þá sigldum við honum upp til
Íslands ásamt nýjum eigendum. Þar
fengum við mjög góðar móttökur,
vorum keyrðir um og sáum einstaka
náttúru. Þar sem ég hafði séð Cleo-
patra-bátinn auglýstan í Fishing
News fórum við í Bátasmiðjuna
Trefjar hf í Hafnarfirði og litum á
framleiðsluna. Við sáum strax að
með smábreytingum gæti bátur frá
þeim hentað vel til gildruveiðanna.
Það var margt sem mælti með ís-
lenska bátnum frekar en breskri
framleiðslu. Verðið var nánast það
sama, en miklu betri frágangur á ís-
lenska bátnum. Mjög vistlegur að
innan sem er mikilvægt fyrir þann
dýra búnað sem notaður er til sigl-
inga og fiskleitar, svo hugðumst við
stundum liggja úti yfir nætur þannig
að við vildum hafa notalegar íbúðir.
Við fórum til Íslands aftur tveimur
mánuðum eftir að við sigldum gamla
bátnum, til að hanna nýja bátinn.
Hugmyndirnar sem við vorum með
fóru ekki vel í íslenska sjómenn. Við
létum færa stýrishúsið framar til að
fá meira dekkpláss fyrir gildrurnar,
tókum skarð inn í stýrishúsið stjórn-
borðsmegin svo setja mætti dragar-
ann enn framar til að báturinn drag-
ist betur og skjóti sér ekki þvert.
Lúgukarmurinn sem verður að vera
samkvæmt íslenskum reglum var
fyrir okkur svo við létum hanna lest-
arlúguna í flatt dekkið, þannig að
vinnuplássið er feikna mikið. Þegar
við vildum láta setja netaspilið bak-
borðsmegin til að geta verið með
hvor tveggja veiðarfærin undir í einu
voru einhverjir sjómenn sem sögðu
að það væri ekki hægt að vinna þeim
megin frá. Sjómenn eru alltaf tregir
að gefa eftir gamlar venjur. Þess
vegna held ég að sé hollt að fara um
og skoða hvað aðrir eru að gera.
Möguleikinn á netaveiðinni er mjög
mikilvægur og leggjum við tólf
tommu möskva fyrir stóra humar-
inn. Svo eru háfur og skata líka eitt
af því sem enn veiðist hérna. Ég var
að uppgötva nýjan markað fyrir
skötuna á Íslandi og virðist mér
nokkuð auðvelt að meðhöndla vör-
una fyrir afhendingu. Það virðist
nefnilega ekki vera nauðsynlegt að
hún sé fersk þegar hún skilar sér.
Það eina sem ég hef áhyggjur af, er
þegar ég fer að reyna að telja reglu-
gerðaprelátum ESB trú um að þetta
séu matvæli.“
Ægir tekið sinn toll
Nábýli íbúa Suðureyja við Ægi
hefur kostað miklar fórnir í gegnum
tíðina, sérstaklega fyrr á öldinni
þegar bátarnir voru opnir og minni.
Þá voru engar veðurspár og sjómenn
urðu að treysta á að spá í veðurloftin.
Þegar lægðir fóru milli Íslands og
Skotlands gat komið upp sú staða að
leitað var vars vestur af eyjunum
fyrir suðaustanáttinni sem fór á und-
an. Ef var mikill hraði á veðurkerf-
um gat vestan- og norvestanáttin
sem á eftir kom sett þá upp í kletta
og ekki fékkst við neitt ráðið. Iain
segir að þorp norðarlega á eyjunum
hafi orðið að þola mikinn missi sem
bar að með þessum hætti. „Þegar
vestan og norðvestanáttin koma
fylgir því gjarnan mikill sjór. Brakið
úr bátunum fannst upp í hundrað
feta hæð í klettunum. Þorpsbúar
náðu sér aldrei fyllilega eftir þetta.
Þeir hættu að stunda sjó og fóru í
besta falli með búfénað í nálægar
eyjar. Í dag þurfum við enn að þola
fórnir þrátt fyrir öflug skip og
tæknivæðingu. Ég missti bróður
minn í sjóslysi þar sem báturinn sem
hann var á hvarf örfáar mílur norð-
vestur af eyjunum. Það var ágætis
veður, en enginn veit hvað gerðist í
raun. Ekkert neyðarkall heyrðist,
svo hvað sem gerðist þá hefur það
gerst hratt.
Sjósóknin er svo ekki það eina sem
hefur valdið því að sorgin hefur knú-
ið dyra hér. Í báðum heimsstyrjöld-
unum börðust menn héðan og marg-
ir féllu. Í fyrri heimsstyrjöldinni
týndi fjöldi eyjaskeggja lífi í skot-
gröfunum og voru mörg heimili í sár-
um. Þegar sú styrjöld var yfirstaðin
og von á hermönnunum heim ríkti
mikil gleði. Þetta var á gamlárskvöld
og undirbúin mikil hátið á nýársdag
til að fagna þeim heimtum úr helju.
Skipið sem flutti þá steytti á skeri
skammt frá landi og örfáir af tvö
hundruð hermönnum komust lífs af.
Það var kaldhæðnislegt að lifa af
hörmungar stríðsins og drukkna svo
með ljóstýrurnar frá eigin heimili í
augsýn. Fólk syrgði mörg ár á eftir
og klæddist svörtu.“
100 kíló í 80 gildrum
Þegar á miðin var komið var tekið
til við að draga gildrurnar. Á þessu
tengsli voru 80 gildrur, með tólf
faðma á millibili. Brúnkrabbi var það
sem lagt hafði verið fyrir og hröð
handtök voru höfð við að tæma búrin
og setja nýja beitu í beitupokana.
Smáir krabbar fengu frelsið aftur en
gamlir og hrúðurkarlagrónir voru
teknir úr umferð. Charlie sagði að
þeir væru ekki söluvara og þeir
tímguðust ekki lengur svo engin
ástæða væri til að sleppa þeim aftur.
Þegar 80 gildrur voru komnar um
borð var ljóst hve dekkplássið er
mikilvægt við þessar veiðar. Um 100
kíló voru í og örfáir humrar höfðu
slæðst með og voru kærkominn
fengur. Tengslið var svo látið fara á
sama stað. Því næst var farið á hum-
arslóðina og vitjað um gildrur sem
voru tvær við hvert ból og lagðar á
harða bletti nær landi. Ekkert var í
þeim sem var markaðshæft. Örfáir
smærri humrar sem fengu frelsið
aftur með ósk um heilsusamlegt líf-
erni og góðan vaxtarhraða. Iain
sagði að nú færi krabbaveiðin vax-
andi á kostnað humarveiðinnar.
Í glímu við krabbaklær
Á heimstíminu reyndi ég að hjálpa
Charlie að gera krabbann skaðlaus-
an. Hann sýndi mér hvernig skorið
er á vöðvann sem togar saman
klærnar til að gripið verði máttlaust.
Ef þetta er ekki gert þá berjast þeir
og skemma hver annan í geymslu-
búrunum. Það er mjög mikilvægt að
krabbinn líti vel út þegar hann kem-
ur á diskinn hjá neytandanum.
Ég var nú hálfklaufalegur við
þetta eða lafhræddur öllu heldur. Ég
slapp samt með alla fingur heila. Að-
spurður kveðst Charlie komast
nokkuð vel af í þessu plássi. „Þessi
stærð af bát skilar ágætis launum og
er besta vinnuaðstaða sem ég hef
komist í kynni við á ferlinum. Ég fæ
tuttugu prósent eftir að kostur og
olía hafa verið tekin af. Þetta er víð-
ast hvar svipað þó ekki séu til neinir
fastir samningar. Við höfum ekkert
stéttarfélag hérna, en það virðist
ekki vera vandamál. Ef einhver er
ekki ánægður með sinn hlut þá fer
hann bara eitthvað annað og það er
skaði útgerðarmannsins. Ég er bú-
inn að vera hjá Iain lengi og var hjá
föður hans áður og það hefur ekki
verið deilt um hlut. Þetta snýst um
að ef útgerðamaður vill halda góðri
áhöfn þá verður hann að gera vel við
hana. Verkföll sjáum við ekki hér.
Við gátum varla trúað því sem við
fréttum frá Íslandi. Allir í verkfalli
og mér skildist að enginn vildi það í
raun. Hérna hefur enginn efni á að
standa í svoleiðis löguðu,“ segir
Charlie.
„Sjáumst á Íslandsmiðum“
Þegar í land var komið var farið
með aflann til móts við flutningabíl-
inn sem var enn að safna í sig.
Daginn eftir yfirgaf ég svo Hebr-
ides-eyjar sem eiga ýmislegt sam-
eiginlegt með mörgum byggðarlög-
um á Íslandi, svo sem vingjarnlegt
viðmót og gestrisni íbúanna. Iain og
Charlie renndu með mig á völlinn og
voru kveðjur þeirra félaga á léttari
nótunum. Charlie læddi því að mér
að ef ég frétti af kvótasterkri konu á
lausu á Íslandi, þá mætti ég láta
hann vita. Ian sagði einfaldlega, „Við
sjáumst á Íslandsmiðum þegar þið
eruð gengin í Evrópusambandið.“
Undir þetta tók svo gaukurinn í
fjarska og skeytti engu um hvað tím-
anum leið.
Systkinin Dominic Ferguson og Betty Morrison undirbúa heimili sín fyrir hugs-
anlegan kuldavetur. Mótekjan er erfið vinna en skilar sér í notalegum yl þegar
kólna tekur.
Iain Macaulay bætir mó á eldinn sem nærist vel. Litirnir í pilsinu eru tákn fyrir
Macaulay-ættina.
Þetta virki hefur staðið frá því fyrir Kristburð og því verið notað ýmist sem skjól fyrir veðri og vindum eða þá til varnar. Á
rósturtímum ættarveldanna vann Macaulay-ættin þetta virki með því að svæla óvinina út og vega þá alla.
snorri@onetel.net.uk
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2001 B 3