Vísir - 04.01.1980, Blaðsíða 13

WJL£3JJX Föstudaeur 4. ianúar 1980
r.........
Þetta herbergi, þetta hils er
hátindur valdafjallsins I Iran.
Hljóöskrafið hér innan veggja,
verurnar, sem lotningarfullar
halla sér aö hreyfingarlausum
öldungnum, sitjandi á teppinu,
hafa ekki einungis i höndum sér
örlög bandarisku gfslanna
fimmtiu heldur og , hvort
Persaflói, eldfimasta svæöi
heimsins um þessar mundir,
fari i bál og brand.
Ef ekki væri hvisliö, rikti hér
inni fullkomin kyrrö. Khomeiny
æöstiprestur treystir ekki
simanum. Siöast notaöi hann
slikan i Paris i útlegö, þegar
eldri bróöir hans, Mortada,
veiktist.
Mortada lifði veikindin af.
Hann er nU 83 ára og býr I Qom i
fyrra ibUðarhúsi æöstaprests-
ins. Þegar æöstipresturinn tók
völdin, flutti hann 78 áragamall
I ný húsakynni, þyrpingu fjög-
urra húsa, sem liggja sitt
hvoru megin götunnar, öll ein-
lyft. 1 tveim þeirra eru skrif-
stofurnar. Þar situr einkaritari
Khomeinys, hans eigin prestur
eöa trúarráögjafi, öryggisverö-
ir hans og svo framvegis.
Hinsvegar götunnar er svo hús,
þar sem eru félagar úr
byltingarvaröliöinu, en viö hliö
þess liggur Ibúö æöstaprestsins.
Úr hinu opinbera móttökuher-
bergi, þar sem viö erum, liggja
þrjár herbergiskytrur og eld-
húskompa. Eitt er fyrir konu
hans.annaö fyrir hvern þann úr
fjölskyldunni, sem hafa vill, og
bjósonarsonur Khomeinys i þvi,
þegar ég kom 1 heimsókn. (Faö-
ir hans, elsti sonur Khomeinys,
var drepinn fyrir tveim árum.)
— Siöasta herbergiö er svefn-
herbergi Khomeinys. Hann sef-
ur á gólfinu á ullarteppi. A
þessu sama teppi situr hann
meö krosslagöa fætur viö störf
sin. A máltíöum er breitt yfir
það hvftur matardúkur. Æðsti-
presturinn boröar meö skeiö. —
1 móttökuherberginu þingar
hann meö ráögjöfum sinum.
Núhættirpiskriö og veran viö
hliö Khomeinys réttir Ur sér.
Þetta er Khoeiny æöstiprestur
sá, sem ber ábyrgöá stúdentun-
um, er hernámu sendiráöið i
Teheran. Hann er kominn til
Qom til skýrslugjafar. Ráöherr-
ar, ráögjafar og trúnaöarmenn
veröa allir aö taka sér ferö á
hendur til þessa litla húss i hinni
helgu borg shiitanna. Khomeiny
er „imam” shiita-trúfiokksins
eöa leiötogi.
Venjulega tekur hann einn á
móti þeim, þótt sonur hans og
nánasti samstarfsmaöur, Ah-
med alKhomeiny,séþó gjarnan
til staöar. Hljóölega flytja þeir
honum fréttirnar. Meöan Kho-
einy hvislaöi, hallaöi Ahmed sér
nær fullur athygli. Siöan tekur
imaminn ákvaröanir sinar.
Engar umræður eins og menn
annars þekkja. Engin þörf fyrir
fundarborö. Ráögjafarnir láta
einungis i ljós álit sitt. Imaminn
er hinsvegar óskeikull.
Jimmy Carter forseti
Bandarikjanna.
Ráðlærðu ðlg
við hjarla hltt
Utandyra biöur heimurinn
ólgandi og truflandi. Imaminn
er óhagganlegur. Skýrslur frá
utanrikisráöuneytinu, innan-
rikisráöuneytinu og yfirstjórn
hersins berast honum daglega.
Hann rennir lauslega yfir þær.
Þegar Sadegh Gotbzadeh færöi
honum fréttina um ályktun
öryggisráösins og beiddi þess,
aö gislarnir yröu þegar i staö
látnir lausir, hlustaöi imaminn
naumast á. Aöur en ráðherrann
haföi lokiö lestri ályktunarinn-
ar, greip imaminn frammi fyrir
honum meö handahreyfingu.
Hann hefur ekki áhuga á
þessu. Hann þekkir sannleik-
ann. Til þess aö finna hann,
fylgir Khomeiny boöi imams
sins, Ali, sem lagöi fyrir shiit-
ana: „Ráöfærðu þig viö hjarta
þitt og ekkert annaö.”
Ali var uppi á 17. öld. Þaö er
frá þeim tfma, sem Khomeiny
sækir sinn kraft og sina for-
skrift. — Eftir orrustuna viö
Siffin uröu flokkadrættir meö
þeim Ali og Muawwiyah, sem
kepptu um réttinn til þess aö
leiöa múhammeöstrúarmenn.
Þeir sættust á aö ganga undir
eiturpróf, eins og Kóraninn
sagöi fyrir um. En brögö voru 1
tafli. Muawwiyah vann og
grunnurinn var lagöur aö
Omayyad-veldinu. Ali tapaöi og
áhangendur hans, shiitar,
tvistruöust.
Af þessu er Khomeiny tor-
trygginn á allt samningamakk
eöa málamiölun, hvort sem
Sameinuöuþjóöirnareiga ihlut,
alþjóöadómstóllinn eöa einhver
annar alþjóöaaöili. Þegar ein-
hverjir ráögjafarhans,sem láta
ekki eins stjórnast af „innri
manninum”, hefja upp tal um
alþjóðlegar kringumstæöur,
bandar hann þeim burt. Ef
sannleikurinn og kringum-
stæöurnar greina á, verður aö
breyta aöstæöunum — ekki
sannleikanum, segir hann.
Imaminn trúir þvi, aö þaö,
sem hann hefur hrundiö af staö,
sé barátta milli sannleikans og
lyginnar, rétts og rangs. Hann
er sautjándu aldar maður, sem
skotiö hefur veriö inn i tuttug-
ustu öldina eins og byssukiílu —
byssukúlu, sem knúin er af
krafti fornaldar. Hver veit,
hvað þessi kúla malar fyrir sér
nú eöa i framtiöinni? Þaö er
vandamáliö.
— Carter minnir mig á
iranska þjóösögu um 1 jóniö, sem
lenti i sjálfheldu, segir Kho-
meiny. Þaö öskrar af öllum
kröftum og vingsar halanum.
öskriöer til þess aö hræöa aöra,
en heitur andardráttur þess,
sem gufar út um nasaholurnar,
kemur upp um þess eigin
hræöslu. Halinn sýnir, aö þaö
12
vtsm
Föstudaeur 4. ianúar 1980

ím mm
waaaaitabgafcú
V •'■■ ■■ • ,■:. - *
, r V \ . .
isáwf
biöur einhvern um að hjálpa.
Carter er ekkert ljón, en hann
hagar sér þannig.
Viö höfum klifraö vindustig-
ann upp á flatt þakið á hUsi Kho-
meinys. Af þvi, sem þá ber viö
augu, skýrist margt. Þaö er
ljóst, aö gjöröir imamsins veröa
ekki skýröar fyrir tilstilli venju-
legra hugmynda um hvernig
skoöa megi ágreining rikja eöa
afstýra vandræöum.
Or stól uppi á þakinu blessar
Khomeiny manngrúann fyrir
neðan. Stundum talar hann til
lýðsins, sem þangaö streymir
daglega i tugþúsunda tali i pila-
grlmsferö. Meöan ég stóö hjá
honum, veifaöi hann fólkinu
þindarlaust Iheila klukkustund.
(Þegar éghitti hann 1 Paris, var
hann krankur og veikburöa. Nú
sýnist hann hraustur og ótrú-
lega ern mibaö viö aldur. Á leiö-
inni upp stigann á þakiö var þaö
ég en ekki imaminn, sem þurfti
aö styöja mig viö handriðið.)
Hræðlst ekkl IISA
Hann bandar til fólksfjöldans.
— „Allir eru þeir reiöubUnir aö
ganga Ut i' dauðann,” segir
Höfundur þessarar greinar,
sem birtist I Aftenposten, er
Mohammcd Heikal, fyrrum rit-
stjóri Kairóblaösins, AI-Ahram,
og áöur ráðgjafi Sadats Egypta-
landsforseta i utanrikismálum.
Al-Ahram hefur þótt vera hálf-
opinbert málgagn Kairó-
stjórnarinnar og leiöaraskrif
Heikals flugu sem hvalsaga um
heim allan.
lleikal sagöi af sér I mót-
mælaskyni viö friöarsamninga
Sadats viö ísraelsmenn, og
hcfur vcriö I andstööu viö sinn
fyrri vin siöan. Hann skrifar
annaö veifiö fyrir vestræn blöö.
I greininni hér, sem hann
byggir á löngum viötölum viö
Khomeiny æöstaprest og
heimsókn i tran, dregur hann
skýrt fram, hvernig imam shiit-
anna hrærist i sautjándu öld-
inni, og sækir sinn styrk og sina
forskrift þangað aftur, þótt uppi
sé á tuttugustu öld.
hann. „Enginn getur stritt gegn
þjóö, sem er reiöubúin að ganga
iopinn dauöann, þvi aö dauðinn
er þeim aðeins dyrnar til para-
disar.” — Þetta er vald Kho-
meinys. Hjá hinni irönsku þjóö
vekur hann pislarvættislöngun-
ina, sem er aö finna i trú shiit-
anna. Þessvegna sendir hann
frá sér þá ráögjafa, sem klifa á
veldi Bandarikjanna. — Blóöið
mun sigra sveröið, segir hann.
Amerlka getur ekki ráöist á her,
sem er stærri en nokkur her,
sem keisarinn hefur haft.
Þetta er ein ástæöa þess, aö
Khomeiny hefur enga trú á þvi,
aö Carter forseti gripi til
hernaöaraögeröa gegn tran. Aö
her ja á 38 milljónir manna, sem
vopnaöir eru jafnt trú og byss-
um, mundi leiða til blóðbaðs,
sem USA mundi drukkna i.
Imaminn kviðir heldur engu
um hefndaraðgerðir i minni
mæli. Þaö mundi einungis efla
byltingu islams. „Dræpi Carter
5000 Irana i' loftárás vegna gisl-
anna fimmtiu, mundi ekki aö-
eins hinn múhameðski heim-
ur heldur allur þriðji heimurinn
fyllast samúö meö Iran,” segir
hann. „Sérhvert ofbeldi gegn
Iran mun snúast yfir i heilagt
striö miili islams og fjenda is-
lams.”
Sannfæring hans sýnist reist á
traustum rökum. Shiitar eru I
meirihluta á hinni arabisku
vesturströnd Persaflóans. Þeir
eru einnig i meirihluta I austur-
hluta Saudi Arabiu, hjarta oliu-
vinnslunnar. Ef Carter gripi til
vopna gegn Iran, yröi þessi
heimshluti aö björtu báli.
Imaminn lætur heldur ekki
haggast af ógnunum um við-
skiptabann. Vöruskorturinn
mundi einungis koma niður á
sérréttindastéttunum álitur
hann. Frá „mustadifin” (fólk-
inu) verður ekkert tekiö, þvi aö
þaö á ekkert nema fátæktina.
Augsýnilega er honum einnig
vel ljóst, aö heimurinn kemst
ekki lengi af án þeirra fjögurra
milljóna oliufata, sem Iran
framleiöir daglega.
Ég spyr imaminn vegna her-
námsins á bandariska sendiráö-
inu: „Þar sem sérhver pólitisk
aögerö, veröur aö eiga sina
skýrt skilgreindu ástæbu,
hversvegna tókuö þiö sendiráð-
iö?” — Viö viljum rifa upp meö
rótum erlend yfirráð I íran.
Þessi yfirráö birtast núna I
heimsvaldastefnu Amerikan-
anna, sem hafa móögab hina
irönsku þjóö og blettaö viröingu
Irans. Þeir meöhöndluöu okkur
ekki sem riki, sem þeir annars
senda diplómata aö venjulegum
hætti. Þeir litu á okkur sem
bækistöö fyrir njósnara sina.
Njósnara hér innanlands og
njósnara hér allt I kring. Allir i
bandarlska sendiráöinu voru
njósnarar. Hernám sendiráös-
ins veröur aö skoöast I þvi ljósi.
Gislarnir sem vltnl
Bandariska sendiráöiö I Te-
heran, sem eitt sinn lá afsiðis,
tryggilega afgirt, er nú orðið aö
þorpi bygginga. Meðan viö sát-
um i fyrrverandi skrifstofu
verslunarfulltrúans fór einn af
leiötogum stúdenta lengra út I
þá sálma, sem liggja aö baki
sendiráöstökunni, en sá ungi
maður var undir sterkum áhrif-
um af þankagangi imamsins.
1953 geröi iranska þjóöin bylt-
ingu undir forystu Mossadeqs
forsætisráöherra og lýöurinn
reyndi aö endurheimta sina
viröingu og oliu Irans. Olian var
þjóönýtt. Keisarinn flúöi til
ttaliu. — En CIA brallaöi gagn-
byltingu. Fremsti fulltrúi leyni-
þjónustunnar i Austurlöndum
nær var þá Kermit Roosevelt.
(Siöar hældi Roosevelt sér á
hvert reipi i skrifum um þessa
viöburöi. Kaflar úr frásögnum
hans hafa verið þýddir og
dreiföir meöal stúdentanna I
sendiráöinu).
Eftir gagnbyltinguna var
bandariska sendiráöiö notaö
sem aðalstöðvar „hreinsan-
anna”, handtökurá sumum for-
ingjum þjóöernissinna, aftökur
á öörum, segja stúdentar.
Sem hlutverk Irans varö
mikilvægaraogkeisarinn tókaö
sér lögregluvörslu fyrir
Ameriku I þessum heimshluta,
varö sendiráöiö aöalstöövar
allra leyndarathafna þar um
slóðir. (Stúdentarnir benda á,
aö Richard Helms var gerður
sendiherra I Iran beint úr for-
stööumannsstólnum hjá CIA).
Allt máliö liggur nú ljósara
fyrir af þeim skjölum, sem viö
fundum hér I sendiráöinu, segir
stúdentaleiötoginn. Viö sitjum á
fjársjóöakistu upplýsinga um
atferli leyniþjónustunnar, sem
stjórnaö var héöan úr sendiráö-
inu.
Brennandi spurningin I Iran
núna er, hvernig maöur nálgist
þaö mark, þar sem segja má
meðeinhverjum rétti,aö mark-
miö sendiráöstökunnar sé náö.
Tværskoðanir eru uppi. Annars
vegar imaminn og trúaráhang-
endur hans. Hins vegar borg-
aralega sinnaöir, — menn, sem
stundaö hafa nám eöa búiö I
Bandaríkjunum, eins og
Gotbzadeh eöa hans nótar,
menn san numiö hafa i Frakk-
landi, eins og Nabi-Sadr, eöa
Bazargan, sem aö visu hefur
sagt af sér forsætisráöherraem-
bætti, en starfar þó áfram I
skrifstofum þess ráöuneytis I
Teheran.
Þarna á milli fara ekki fram
umræöur I venjulegum skiln-
ingi. Þaö eru frekar skírskotan-
ir og framsetning á afstööum
manna. Ég varvið einn fundinn,
og skildi hvaö klukkan sló. Þar
eigast viö trúin og sagan, hiö
guðdómlega og alvitra annars
vegar og hiö mannlega og raun-
sæja hins vegar.
Imaminn finnur ekki þann
þrýsting, sem hvilir á tran. Þaö
gera borgaralegir ráögjafar
hans, Nokkrir honum hand- ■
gengnir sögöu mér i hreinskilni,
aö þeir væru farnir aö kviöa,
þegar ástandiö færi aö versna.
Fyrirhugaöar kosningar 1
Bandarikjunum hvfla þungt á
Carter forseta, Nokkrir kviöa
þvi, að Carter grlpi til örvænt-
ingarráöa, jafnvel þótt þau
kynnu aö skaöa hagsmuni
Bandarikjanna sjálfra, þegar
framm i sækti.
I leit aö lausn hefur margt
komiö upp á. Gotbzadeh utan-
rikisráöherra hefur staöiö I viö-
ræöum viö Kurt Waldheim,
framkvæmdastjóraS.Þ. Banda-
riski sendiráösritarinn I Teher-
an, Bruce Langdon — sem er I
haldi I utanríkisráöuneytinu —
stendur i bréfaviöskiptum viö
háttsetta Iranska embættis-
menn og hefur leyfi til þess að
ráöfæra sig viö Cyrus Vance,
utanrikisráðherra USA. Einstök
vesturveldi hafa einnig veriö i
sambandi viö Iranska fulltrúa.
(Jr þessari viöleitni er svo
sprottinn eftirfarandi áætlun:
1. Gislarnir veröa dregnir fyrir
rétt, en ekki sem njósnarar.
2. Réttarhaldiö beinist gegn
keisaranum og Bandarikjun-
um, sem honum meösekum.
3. Unniö er aö þvl aö setja á
laggirnar alþjóölegan dóm-
stól (nöfn ddmenda veröa
birt, þegar nær dregur).
4. Gislarnir veröa dregnir fyrir
réttinn sem fulltrúar USA.
5. Fjölskyldur þeirra veröa
beönar aö senda þeim verj-
endur.
6. Undirbúningur réttarhald-
anna mun taka 6-8 vikur.
7. Fjöldi vitna veröur til kvadd-
ur, þar á meöal Nixon, Kiss-
inger, Gerald Ford, Richard
Helms, Willam Colby (annar
fyrrverandi forstööumaöur
CIA), Kermit Roosevelt og
margir fleiri.
Dómurlnn
pðlltlskur
Dómurinn veröur pólitiskur.
Keisarinn veröur fundinn sekur
og dæmdur „in absentia”. USA
véröa dæmd sek. Mér hefur ver-
iö gefiö I skyn, aö gislarnir veröi
siöan látnir lausir. Iranir, sem
dragast inn i máliö, veröa
fundnir sekir.
Til undirbúnings málinu eru
þrjár gagnasafnanir I gangi og
eitt skjalasafn viö hendina.
Innanrikisráöuúeytiö undirbýr
einaogleggur fram upptalningu
og lýsingar á grimmdarverkum
SAVAK, leynilögreglu keisar-
ans. Utanrikisráðuneytiö stend-
ur aö annarri og mun draga
fram pólitiskar athafnir gömlu
stjórnarinnar og leynimakk
hennar viö önnur rlki. Fjár-
málaráöuneytiö mun ljósta upp
I þriöju gagnasöfnuninni auö-
legö keisarans. Byrjunarrann-
sóknir gefa til kynna, aö keis-
arafjölskyldan hafi smyglaö úr
landi nærri 210 milljöröum
króna. (Til dæmis hefur sér-
skipuö nefnd, sem rannsakar
hiö rikisrekna ollufélag Irans,
fundiö sönnun þess, aö 35 mill-
jarðar króna af tekjuafgangi fé-
lagsins 1976 voru látnir renna til
keisarans sem framlag til aö
efla ,, öryggi Irans, álit út á viö
og mikilleik”.)
En Iranir ætla aö ganga
lengra en þetta. Þeir fhuga aö
opinbera leyndarskjalasafn,
sem varöa tengsl keisarans viö
aöra heimsfræga menn. Mér er
sagt, aö sú afhjúpun eigi eftir aö
hneyksla umheiminn. Frá þvi
aö bolsjevikkar opinberuöu
leynisamninga zarins hefur
sllkt ekki átt sér stað. — Sjálfur
hef ég séö skjal, sem ráöherra
hinnar keisaralegu hiröar hefur
undirritaö, þar sem hann tlnir
til óskir keisarans um peninga-
greiöslur til handa þekktum
mönnum I heimsmálunum. Ég
hef t.d. séð þrenn fyrirmæli
keisarans um aö yfirfæra á
reikning Abel Muzorewa
biskups I Rodesfu sjö milljónir
króna.
Sum þessi plögg fundust
keisarahöllunum og i aðal-
stöövum hers og Savaks. önnur
fundust i sendiráöum Irans I
Washington, London og öörum
höfuöborgum. Þau sýna, aö
miklar fjárhæöir voru látnar
renna til stjórnmálamanna og
flokka i Bandarlkjunum.
Evrópu, Asiu og Afrlku. Kosn-
ingasjóðir fleiri en eins Banda-
rikjaforseta (t.d. Nixons) nutu
þar góös af. Gotbzadeh sagöi I
spaugi viö mig: Viö gætum beitt
aö minnsta kosti hundraö
bandaríska pólitlkusa fjár-
þvingunum.
Af þessari ástæöu eru Iranir
sannfæröir um, aö Bandaríkin
muni aldrei leyfa keisaranum
aö snúa aftur til Irans, jafnvel
þótt hann óskaöi þess sjálfur.
Gotbzadeh sagöi mér: „Ef keis-
arinn stæöi auglititil auglitis viö
skapadægur sitt, mundi hann
játa. Játningar hans yröu alvar-
legur hnekkir fyrir Bandarlkin.
Ýmisöfli USA mundu —einsog
viö höfum alltaf vitaö — fyrr
vilja keisarann feigan, en sjá
hann falla okkur i hendur”.