Vísir - 12.01.1980, Blaðsíða 9

vísm Laugardagurinn 12. janúar 1980.
p.. —.......
Eru sögurnar um
mannætur uppspuni?
Bandarískur mannfræöingur segir svo frá
Sögur um mannætur hafa verið á kreiki i
margar aldir og hafa jafnan haft þvilik áhrif á
imyndunarafl manna að fáir einir efast um að
mannætuþjóðflokkar hafi i rauninni verið til.
Til eru sögur um „Kongó-negrana” sem settu
fanga sina i fitun áður en þeir voru étnir, höfð-
ingjana á Fiji-eyjum sem ætið áttu nokkra
fanga á lager, tilbúna til slátrunar,
Túpinamba-Indiána i Suður-Ameriku sem
gerðu mannát að nokkurs konar helgisið,
hausaveiðara i Nýju Gineu og Aztekana i
Mexikó.
Bull og vitleysa
Nýlega er komin út bók eftir
bandariska mannfræöinginn
William Arens sem ber heitiö:
Goösagan um mannátiö. Bókin
hefur vakiö mikla athygli en i
henni heldur Arens fram þeirri
skoðun sinni aö mannát hafi lik-
lega aldrei verið siður meö
nokkrum þjóðflokki.
Arens hefur rannsakaö allar
mannætusögur sem kunnar eru
og hefur komist að þeirri niöur-
stööu, aö þær séu uppspuni frá
rótum — um sé að ræöa vafa-
samar heimildir og venjulega
hafi sögunum veriö komiö á
kreik af þjóöum sem áttu i striöi
viö viðkomandi þjóöflokka.
Columbus, Stanley
og Margaret Mead
Er Kólumbus haföi stigið á
land i Ameriku vöruðu hinir vin-
samlegu Arawake-Indiánar
hann viö mannætunum á nær-
liggjandi Karabiu-eyjum. Þeg-
ar svo „konkvistadorarnir”
lentu i útiátöðum við Azteka var
sagt, að þeir slátruöu óvinum
sinum, ætu kjötið en fleygðu
innvolsinu fyrir villidýr.
Meðan á hinni sögufrægu leit
að Livingston stóö hélt Henry
Morton Stanley þvi fram, að
hann og menn hans heföu allan
timann veriö umkringdir mann-
ætum. Og á þessari öld sagöi
hinn frægi bandariski mann-
fræöingur Margaret Mead sög-
ur af Mundugumóre-þjóöflokkn-
um á Nýju Gineu sem átti aö
stunda mannát.
„Það er bara eitt sem er aö
öllum þessum frásögnum”, seg-
ir William Arens i bók sinni.
„Þær eru allar komnar frá ann-
arri eða þriöju hendi og þær eru
trúlega allar rangar”.
Arens þrætir ekki fyrir þaö aö
menn hafi, i neyöartilvikum,
lagt sér til munns mannakjöt.
Það var gert m.a. i umsátrinu
um Stalingrad og nýlega neydd-
ust þeir sem komust af eftir
flugslys i Andesfjöllum til að éta
látna félaga sina. Þá er sagt, að
hinn illræmdi Bókassa, keisari i
Mið-Afrikukeisaradæminu, hafi
ástundað mannaátsritúal.
Williams Arens, sem kennir
við State University of New
York, segir að mannfræöingar
hafi kynslóöum saman látiö
blekkjast af litt áreiðanlegum
rithöfundum og hugmyndaauö-
ugum ferðabókahöfundum.
„Mannátiö er einungis goð-
saga”, segir hann, „sem hinar
vestrænu þjóðir'notuðu sér til aö
réttlæta nýlendustefnu sina,
þrælaverslun og — sérstaklega
hvað varðar Azteka — þjóöar-
morð”.
Hann álitur aö goðsagan hafi
orðiö til vegna þess, aö striöandi
frumstæöir ættbálkar hafa jafn-
an verið fúsir til að saka and-
stæðinga sina um mannát. Ara-
wake-Indiánarnir og nágrannar
þeirra á Karablsku eyjunum
eru dæmi um það, og upplýsing-
ar sinar um mannát Mundugu-
móranna fékk Margaret Mead
hjá öörum ættflokki, Arapesjun-
um. En sjónarvotta eða vitni er
gersamlega ómögulegt að finna.
Ffrótein
Fullyrðingar Arens hafa vak-
iö mikiö umtal innan mannfræð-
innar, enda birtist bókin á svip-
uðum tima og aörir mannfræö-
ingar eru að flokka mannæturn-
ar niður eftir þjóöflokkum. Einn
þeirra sem hafnar skoöunum
Arens er Marvin Harris, sem
einnig hefur skrifað bók um
þetta mál og telur að mannát
hafi verið iökaö um heim allan
og verið nauösynlegt hinum
frumstæöu þjóöum vegna
próteinskorts.
„Það er til fjöldi vitnisburða,
sjónarvotta, bæöi burtrekinna
ættbálksmeölima, trúboöa og
annarra”, segir Harris.
Arens segir á móti, aö þessar
sögur séu svipaös eðlis og
nornasögurnar á miðöldum.
Oftast nær séu þeir sem sögurn-
ar segja fórnarlömb misskiln-
ings eöa djúpstæörar vanþekk-
ingar á siöum og venjum hinna
ýmsu þjóöa auk tungumála-
erfiðleika sem hafi mikiö aö
segja. Arens nefnir sem dæmi
sögurnar um Tíípínamba-þjóð-
flokkinn i Brasiliu en af honum
ganga miklar sögur og ljótar. t
hverri einustu frásögn eru notuð
sömu orðin, sömu atburðum lýst
o.s.frv. Hann tekur það litt trú-
anlegt aö heil herfylking athug-
enda hafi farið gegnum þorp
Túpinambanna á mismunandi
timum og ætiö hafi sama
prósessia slátrunar og áts fanga
staðið yfir.
Arens staðhæfir i bók sinni, að
Kólumbus hafi.sent yfir hafið til
gamla heimsins sögur um
mannát frumbyggjanna I Ame-
riku til þess að fá spænsk yfir-
völd til að setja þrælaverslun I
gang. Eftir það hafi mannáts-
orðstirinn færst yfir á Ibúa
hverrar karabisku eyjarinnar á
fætur annarrar, og þvi hafi
Spánverjar fengið sina þræla.
Flestir visindamenn telja
sannað i eitt skipti fyrir öll, að
Aztekar hafi stundað mannát en
Arens visar þvi eindregið á bug.
Hann segir, að ásakanir um
mannát hafi gengið á vixl milli
Spánverja og Azteka sem bend-
ir til mikils menningarárekst-
urs, en það voru Spánverjarnir
sem skrifuðu söguna. Arens
segir, aö það hafi komið Spán-
verjum i opna skjöldu að finna
svo vel skipulagt menningar-
samfélag sem land Azteka og
þvi hafi þeir i örvæntingu gripið
til örþrifaráða til þess að hafa á-
stæðu til að eyðileggja það.
Siðar, er Aztekum haföi verið
útrýmt, var þrælaverslunin flutt
til Afriku.
„Um leið og einn hópur mann-
æta hvarf”, skrifar Arens,
„fann imyndunarafl Vestur-
landabúa þegar i staö annan”.
Hann segir: „Hugmyndin um
mannát gefur til kynna landa-
merki milli tveggja þjóða, hvor
um sig telur sig vera menning-
arþjóð en hina villimenn. Mann-
át er það villimannlegasta sem
menn geta imyndað sér, þessar
sögur komast þvi á kreik til þess
að renna stoöum undir álit einn-
ar þjóðar um aöra”.
Þessi teikning á að sýna mannakjötsverslun i frumskógum
Afriku. Hún er hins vegar i algjörri andstööu við staðreyndir
málsins að sögn bandariska mannfræðingsins.
Þessi teikning átti upphaflega að sýna þau hörmuiegu örlög, sem
Azteka-hermenn urðu fyrir I höndum Spánverja en Spánverjar
notuðu hana til að sanna að Aztekar væru mannætur. Samtima
heimildir sýna hins vegar, að Aztekar héldu, að Spánverjar væru
mannætur’.