Morgunblaðið - 14.04.2002, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. APRÍL 2002 11
benda til þess að heilbrigðisiðnaður,
ásamt tölvuiðnaði og tölvuþjónustu
verði einn af máttarstólpum hag-
kerfisins í nánustu framtíð, með
sambærilega veltu og sjávarútvegur
og málmiðnaður.
Tekjur nema 20 milljörðum króna
Tekjur fyrirtækja í heilbrigðisiðn-
aði sem skráð eru á hlutabréfamark-
að, þ.e. Pharmaco, Delta, Össur,
Lyfjaverslun Íslands og Íslensk
erfðagreining, voru rúmir 20 millj-
arðar árið 2000 og er gert ráð fyrir
að tekjur þeirra verði um 30 millj-
arðar árið 2001. Í þessum tölum er
jafnframt um tekjur vegna erlendr-
ar starfsemi að ræða, sem ekki er
tekið tillit til hér að ofan, þar sem
talað er um heildarveltu án virðis-
aukaskatts.
Útflutningstekjur fyrirtækja í
heilbrigðisiðnaði árið 2000 voru 5,2
milljarðar króna. Vöruskiptajöfnuð-
ur heilbrigðisafurða var samt sem
áður neikvæður um rúmlega þrjá
milljarða króna.
Þrátt fyrir að mörg fyrirtæki í
heilbrigðisiðnaði skili dágóðum
hagnaði er greinin ekki rekin með
hagnaði í heild. Afkoma átta stærstu
fyrirtækjanna var neikvæð um rúma
2 milljarða króna árið 2000 og segir
skýrsluhöfundur að ljóst sé að heild-
artapið væri meira ef öll fyrirtæki í
heilbrigðisiðnaði væru tekin með í
reikninginn. þó bendi ekkert til ann-
ars, en að heldur dragi úr heildar-
tapinu, því framlegð þeirra fyrir-
tækja sem skila hagnaði hafi verið að
aukast.
„Ef aðeins eru tekin þau fyrirtæki
sem rekin voru með hagnaði árið
2000 var samanlagður hagnaður
þeirra 1,7 milljarður króna,“ segir í
skýrslunni og samkvæmt því ætti
ríkið að hafa fengið um 700 milljónir
króna í tekjuskatt.
Skýrslan staðfesting á tilfinningu
Halldór segir aðspurður að það
sem komi fram í áðurnefndri skýrslu
sé staðfesting á ákveðinni tilfinn-
ingu: „Það hefur verið okkar tilfinn-
ing að heilbrigðistækniiðnaður á Ís-
landi væri mjög vaxandi atvinnu-
grein og skýrsla Ólafs staðfestir það.
Það skal þó viðurkennt með mikilli
ánægju að vöxturinn er meiri en að
minnsta kosti ég gerði ráð fyrir,“
segir Halldór.
Hann segir aðspurður að horfur
um vöxt heilbrigðisiðnaðar á næstu
árum séu mjög góðar. „Þessi iðnaður
á mikla framtíð fyrir sér á Íslandi og
það eru allir möguleikar í umhverf-
inu hér til að skapa einskonar „Silic-
on Valley“ stemmningu í kringum
hann ef rétt er haldið á spilunum,“
segir Halldór að lokum.
rsj@mbl.is
HEILBRIGÐISIÐNAÐUR er allur
sá iðnaður sem byggist á tækni
sem notuð er til að afla þekk-
ingar, veita þjónustu eða um-
breyta hráefni í gæði, þekkingu
eða lyf fyrir heilbrigðisþjónustu.
Heilbrigðisiðnaður og heil-
brigðisþjónusta eru ekki sama
atvinnugreinin, en eru þó ná-
tengdar. Læknar sem starfa við
heilbrigðisþjónustu þarfnast
þekkingar, lækningatækja og
lyfja sem verða til í heilbrigð-
isiðnaði.
Innan heilbrigðisiðnaðar eru
þrjú svið: Heilbrigðistækni, lyfja-
tækni og líftækni.
Heilbrigðistækni er nýting á
tækni og framleiðsla á tækjum
fyrir heilbrigðisgeirann.
Lyfjatækni er nýting á tækni
til lyfjaframleiðslu.
Líftækni er tækni þar sem líf-
efni eða líffræðileg kerfi eru
notuð til að afla þekkingar sem
nýtt er í heilbrigðisgeiranum.
- Úr skýrslunni „Efnahagsleg
áhrif heilbrigðis- og líftækni á
íslenska hagkefið.“
Heilbrigðistæknivettvangur
skilgreinir heilbrigðisiðnað sem
framleiðslu á lyfjum, stoðtækj-
um og þjónustu, heilsuvörum,
lækningatækjum og vörum, hug-
búnaði og erfðatækni.
Hvað er heil-
brigðisiðnaður?
EINS OG fram kemur í meðfylgjandi grein ertónlistarneysla mjög að breytast á og nýjar
kynslóðir hafa tekið upp breytta háttu, kaupa síður
tónlist á hefðbundinn hátt. Eftirfarandi dæmi eru
af tónlistaráhugafólki hér á landi sem óskaði eftir
því að nöfn þess yrðu ekki birt enda er það að fara á
svig við höfundarréttarlög.
Kristján er líffræðingur sem starfar sem vef-
smiður. Hann er með góða tengingu heim til sín,
enda vinnur hann aðallega þar og notar hana að
stórum hluta til að sækja sér tónlist. Hann hlustar
mikið á tónlist en segist ekki hafa keypt sér plötu í
þrjú eða fjögur ár. Hann hefur mest gaman af léttri
danstónlist og nóg er af slíku á Netinu. Napster var
aðalleið hans til að sækja tónlist, en nú orðið notar
hann Morpheus sem hann segir betri en Napster
var á sínum tíma. Kristján ber við verðlagi á plöt-
um, enda segist hann ekki hafa úr ýkja miklu að
moða, en hann komst upp á lagið með að sækja sér
ódýra tónlist þegar hann var námsmaður og hefur
haldið þeim sið síðan. Kristján hlustar aðallega á
tónlist í tölvunni sinni, en á einnig MP3-spilara sem
hann notar þegar hann er á ferðinni.
Eggert er mikill áhugamaður um framúrstefnu
og tilraunarokk og segist kaupa yfir hundrað plöt-
ur á ári. Eggert hlustar talsvert á tónlist á Netinu,
til að mynda á Netútvarpsstöðvar, en sækir einnig
mikið af tónlist og segir það einu leiðina til að fylgj-
ast með, það sé svo margt af tónlist sem seint eða
aldrei berist hingað til lands. Hann nefnir sem
dæmi bandarísku rokksveitina White Stripes, sem
hann segist hafa ítrekað reynt að komast yfir hér á
landi á síðasta ári en ekki tekist. Hann segist hafa
sótt sér þrjár breiðskífur sveitarinnar á Netinu og
síðan keypt sér nýjustu plötuna á Amazon og hinar
plötunar síðan í utanlandsferð. Eggert telur eins
líklegt að hann eigi eftir að eyða enn meiru í plötu-
kaup þegar fram líður en hann taki líka síður
áhættu, vilji hlusta á plötunar áður en að kaupum
kemur. Eggert notar Morpheus / KaZaA og Aud-
ioGalaxy jöfnum höndum, hlustar á tónlistina í tölv-
unni eða varpar lögunum yfir í wav-skrár og
brennir diska til að nota í heimilisspilarann, bílinn
og ferðaspilarann. Umslög finnur hann líka á Net-
inu, til að mynda á cdcovers.cc, og prentar þau út í
litaprentara.
Matthías vinnur á steypustöð og er mikill áhuga-
maður um framsækna danstónlist sem hann kallar
electro. Hann notar AudioGalaxy mjög mikið og þá
aðallega til að komast yfir ýmsar sérútgáfur og
endurhljóðblandanir af danstónlist sem ógerningur
er að nálgast hér á landi og jafnvel erfitt að finna
erlendis. Hann er mis duglegur að sækja sér efni,
nær stundum í tugi laga á einum degi, en síðan líða
dagar á milli þar sem afraksturinn er ekki nema
tvö til þrjú lög. Matthías hlustar jöfnum höndum á
tónlistina í tölvunni og af diskum sem hann hefur
brennt fyrir heimilis- eða ferðaspilarann sinn og
dreymir um það að eignast geislaspilara sem spilað
getur hvort tveggja brennda MP3-diska og hefð-
bundna geisladiska. Matthías kaupir alla jafna
nokkuð af plötum og segist eflaust kaupa mun
meira ef hægt væri að fá tónlistina í verslunum hér.
Hann kaupir ekki plötur á Netinu þar sem hann á
ekki greiðslukort og hyggst ekki fá sér slíkt.
Björt segist alæta á tónlist, en mest gaman hefur
hún af bresku gítarpoppi. Hún kaupir nokkuð af
plötum, en notar Netið til að leita að forvitnilegri
tónlist, lögum sem hún heyrir í útvarpinu og langar
að hlusta á aftur og svo má telja. Hún segist hafa
gaman af léttri popptónlist í bland við aðra tónlist,
en ekki svo mikið að hún tími að kaupa sér plötur
með slíkri tónlist. Nefnir sem dæmi Kylie
Minogue-lag sem vinsælt var á síðasta ári, tónlist
sem hún myndi seint kaupa sér á geisladisk, en
finnst í lagi að sækja það á Netið til að geta hlustað
á það nokkrum sinnum. Hún líkir því við að taka
upp úr útvarpinu á snældu.
Morgunblaðið/Golli
Breytt tónlistarneysla
PLÖTUFYRIRTÆKIÐ Skíf-an hyggst læsa geisladiskumsem það gefur út svo að ekkisé hægt að spila þá í tölvum
og þá ekki hægt að afrita þá. Í sam-
eiginlegri tilkynningu aðstandenda
Norðurljósa, sem eiga Skífuna, full-
trúa Samtaka flytjenda og hljóm-
plötuframleiðenda og Samtaka tón-
skálda og eigenda flutningsréttar
kemur fram að þetta sé gert til að
bregðast við síaukinni ólöglegri fjöl-
földun, en í tilkynningunni kemur
fram að samkvæmt upplýsingum rá
alþjóðasamtökum hljómplötufyrir-
tækja sé einn diskur brenndur fyrir
hvern disk sem seldur er.
Einnig hyggst Skífan fyrst evr-
ópskra plötufyrirtækja bjóða þeim
sem vilja hlusta á tónlist í tölvum upp
á að sækja sér tónlist yfir Netið.
Þannig geti nettengdir tölvunotend-
ur sem keypt hafa eintak af varinni
plötu sótt innihaldið yfir Netið með
því að nota lykilnúmer í bækling plöt-
unnar. Tónlistin verður á sérstöku
MP3-sniði sem „læst“ er við þá tölvu
sem notuð er við að sækja hana að því
segir í tilkynningu Skífunnar.
Kemur ekki á óvart
Þessi ráðstöfun Skífunnar kemur
ekki á óvart; frekar má segja að það
komi á óvart hve langan tíma hefur
tekið fyrir plötufyrirtæki að bregðast
við afritun og dreifingu á tónlist með
aðstoð tölvugeisladiskabrennara og
yfir Netið. Með því að taka af skarið
eru Skífumenn að feta sömu slóð og
fyrirtæki ytra eru rétt að byrja að
fara en hingað til lands hafa borist
stöku diskar undanfarið sem hafa
verið læstir á þennan hátt.
Hagsmunir tónsmiða og flytjenda
fara saman við hagsmuni fyrirtækj-
anna að mestu leyti, enda skerðir það
tekjur tónlistarmanna að hugverkum
þeirra sé dreift án endurgjalds. Sem
dæmi má nefna geisladisk XXX Rott-
weilerhunda, sem kom út fyrir síð-
ustu jól, en kunnugir segja að ólögleg
afritun hafi dregið úr sölu þeirrar
plötu sem nemi 15-20% hið minnsta.
Það flækir þó málið að tónlistar-
menn hafa einnig óbeinan hag af
dreifingunni, því víðar sem tónlist
viðkomandi berst því meiri líkur ættu
að vera á því að plötur með tónlist
hans seljist. Þannig hefur því verið
haldið fram að velgengni Sigur Rósar
í Bandaríkjunum skrifist að miklu
leyti á það að tónlist hljómsveitarinn-
ar var dreift yfir Netið áður en plötur
hljómsveitarinnar voru fáanlegar þar
í landi.
Umdeild ákvörðun
Sú tilhögun að læsa diskum svo að
ekki sé hægt að lesa þá í tölvum hefur
þegar orðið til að skapa deilur vestan
hafs, en þar hafa plötufyrirtæki gefið
út nokkra slíka diska til reynslu. Þar
eru dæmi um að eldri gerðir geisla-
spilara hafa ekki getað lesið diskana
og fyrir vikið hefur hollenska stórfyr-
irtækið Phillips, sem er upphaflegur
hönnuður geisladiskastaðalsins, gefið
til kynna að þau fyrirtæki sem læsi
diskum á þennan hátt megi ekki leng-
ur hafa á þeim CD-merkinguna sem
er að finna á velflestum diskum enda
feli merkingin í sér að viðkomandi
disk sé hægt að spila í öllum gerðum
geislaspilara og tölvum að auki.
Einnig hafa neytendasamtök látið í
sér heyra þar sem gjald er tekið af
óbrenndum diskum, líkt og af óátekn-
um snældum, sem rennur til rétthafa
efnis.
Hér a landi hefur slíkt gjald verið
tekið af snældum í áraraðir en lögum
var breytt fyrir nokkru í þá veru að
gjald yrði einnig tekið af brennanleg-
um geisladiskum, en gjöldin renna
ekki einvörðungu til innlendra rétt-
hafa. Eftir nokkra deilur var ákveðið
að gjald á diska með minna en 2 Gb
geymslurými yrði 17 kr. og á geisla-
diska með meira en 2 Gb geymslu-
rými 50 kr.
Umrædd læsing á diskum kemur í
veg fyrir að menn geti nýtt sér rétt-
inn til að afrita höfundarverk til
einkanota sem er lögmætt sam-
kvæmt 1. mgr. 11. gr. höfundalaga og
segja má að greitt sé fyrir með áð-
urnefndu gjaldi. Ekki er ljóst hvaða
áhrif þetta á eftir að hafa hér á landi,
hvort neytendasamtök muni bregð-
ast við eða lagabreytingu þurfi til, en
segja má að Skífan sé að bregðast að
hluta við slíkri gagnrýni fyrirfram
með því að gera kaupendum geisla-
diska kleift að sækja sér eintak af við-
komandi plötu til að spila á einkatölvu
eins og greint er frá í upphafi.
Geisladiskurinn undirrót vandans
Segja má að geisladiskurinn sé
undirrót vandræða plötufyrirtækj-
anna, því með því að dreifa tónlist á
stafrænu formi, á geisladiskum, var
lagður grunnur að því sem síðar varð;
starfsemi tölva byggist á stafrænum
upplýsingum og því gat ekki verið
nema tímaspursmál hvenær tölvu-
tæknin næði svo langt að hægt yrði
að afrita grisladiska í tölvum með
svokölluðum geisladiskabrennurum,
en þeir voru upphaflega aðeins ætl-
aðir fyrir tölvugögn. Notkun þeirra
til brennslu á tónlist og reyndar ólög-
legrar afritunar tölvuleikja og annars
hugbúnaðar, hefur aftur á móti aukist
svo gríðarlega að skapast hefur mikil
samkeppni í framleiðslu geislabrenn-
ara og hugbúnaðar til að brenna með
þeim afleiðingum að hvort tveggja
hefur hrapað í verði. Þannig er hægt
að kaupa geisladiskabrennara sem er
ekki nema nokkrar mínútur að afrita
disk fyrir 10–15.000 kr. í dag.
Vinsældir þess að dreifa tónlist yfir
Netið hafa einnig aukist gríðarlega á
undanförnum misserum og ýmsar
þjónustur sprottið upp sem auðvelda
mönnum að skiptast á tónlist á svo-
kölluðu MP3-sniði, en MP3 skrár eru
lög sem þjappað hefur vefur verið svo
saman að þær minnka um allt að 1:10.
Fyrir vikið er tiltölulega einfalt að
sækja sér til að mynda fjögurra mín-
útna lag yfir Netið sem er um 4 MB á
MP3-sniði en 40 MB annars.
Markmiðið að vera skrefi á undan
Ljóst er að tæknin sem Skífan
hyggst beita, Key2audio sem er upp-
finning austurríska framleiðslufyrir-
tækisins Sony DADC, mun draga
verulega úr ólöglegri fjölföldun á tón-
list og ekki síst dreifingu tónlistar á
MP3-sniði verði hún almennt notuð.
Ekki má þó líta svo á málin að búið sé
að koma í veg fyrir ólöglega fjölföld-
un og dreifingu á MP3-sniði til fram-
búðar. Nægir að nefna að þegar er til
hugbúnaður sem getur afritað
Key3audio læsta diska þó ekki sé enn
hægt að „rippa“ þá, þ.e. lesa lög af
þeim beint á tölvu og breyta í MP3-
skjöl. Að sögn starfsmanna Skífunn-
ar gera menn þar á bæ sér grein fyrir
því að ekki sé búið að leysa úr þessum
vanda endnalega, þeir geri sér grein
fyrir því að tölvuþrjótar séu þegar
byrjaðir að reyna að brjóta upp læs-
inguna, en mestu skipti að spyrna við
fótum, koma af stað umræðu um
ólöglega afritun og gera fólki grein
fyrir að hún sé þjófnaður. Þegar
þrjótarnir séu búnir að brjóta upp
læsinguna muni menn skipta um lás
og halda baráttunni áfram.
Brugðist við
ólöglegri fjölföldun
Til að bregðast við ólöglegri fjölföldun hyggst
Skífan læsa útgáfudiskum. Árni Matthíasson segir
að ákvörðunin komi ekki á óvart, á óvart komi
hversu lengi menn hafi verið að taka við sér.