Morgunblaðið - 14.04.2002, Síða 15

eiga því ekki alls kostar við heldur
verður að fara vægar í sakirnar og
ákvörðun bótanna hlýtur að vera
álitamál en þessa skoðun setti Gunn-
ar Thoroddsen fram í ritinu Fjöl-
mæli.“
Sigrún segir að krefjist þolandi
eineltis bóta vegna fjárhagslegs tjóns
þurfi hann að sýna fram á slíkt tjón.
Þannig gæti þolandi eineltis veikst
illa andlega eða líkamlega, svo hann
verði að hætta að vinna að einhverju
eða öllu leyti og fengi þá hugsanlega
bætur. „Í norskum dómi voru þol-
anda dæmar skaðabætur vegna tap-
aðra launa eftir að hann hætti störf-
um vegna eineltis á vinnustað sínum
auk þess sem honum voru dæmdar
bætur vegna tapaðrar yfirvinnu á
meðan hann var í veikindafríi.“
Erfitt að sanna ef gerandi neitar
Þá víkur Sigrún að því hvernig
sönnunum á saknæmi geranda sé
háttað. Segir hún að meginvandinn
liggi í því að sanna, gegn neitun ger-
anda, að hann hafi raunverulega við-
haft þá háttsemi sem krafist er
skaðabóta vegna. „Gegn mótmælum
geranda virðist nauðsynlegt að hafa
vitni að eineltinu og helst fleiri en
eitt,“ segir hún.
Sigrún tekur einnig fyrir tengslin
á milli þess hvort tjónvaldur hafi get-
að séð fyrir hvað hljótast myndi af
háttsemi hans. Reifar hún mál sem
kom upp í Noregi árið 1996 þar sem
þolandi eineltis var lagður inn á
sjúkrahús,„andlega niðurbrotinn“ og
var lengi frá vinnu. Í málinu voru
gerendurnir, sem voru tveir, sýknað-
ir þar sem ekki var talið að þeir hefðu
getað séð fyrir afleiðingar gerða
sinna.
Hvað snertir kröfur á atvinnurek-
andann segir Sigrún að þolandi verði
að sanna að atvinnurekandi hafi við-
haft saknæma háttsemi. Sérstakar
athafnaskyldur hvíli á atvinnurek-
anda m.a. samkvæmt lögum um að-
búnað og hollustuhætti og öryggi á
vinnustöðum. Bíði starfsmaður and-
legt tjón vegna þess að hann er lagð-
ur í einelti, og atvinnurekandi hefur
ekki sinnt skyldum sínum, getur at-
vinnurekandi orðið skaðabótaskyld-
ur. „Þannig myndi vitneskja atvinnu-
rekanda um að verið væri að leggja
starfsmann í einelti á vinnustaðnum,
án nokkurra aðgerða hans af því til-
efni, geta valdið ábyrgð hans.“
Sigrún vísar í danskar aðstæður
hvað þetta varðar og segir að greini-
legt sé af málum sem komið hafa fyr-
ir rétt, að danskir dómarar eru mjög
tregir til að dæma skaðabætur vegna
þeirrar meintu vanrækslu atvinnu-
rekanda, að tryggja starfsmönnum
sínum góðan andlegan aðbúnað.
Ljóst sé að mjög erfitt er að sanna
einelti á vinnustað. Hins vegar megi
halda því fram að ef upp kæmi mál
þar sem vitni væru að ítrekaðri lítils-
virðingu sem beindist gegn
ákveðnum aðila eða aðilum væru
meiri möguleikar á því að dæmdar
yrðu skaðabætur að því gefnu að þol-
andi hefði komið kvörtun áleiðis til
yfirmanna sinna.
Refsiákvæði almennra hegning-
arlaga geta tekið á einelti
Í ritgerðinni eru athuguð hvaða
refsiákvæði gætu átt við einelti á
vinnustað og er þar skoðuð bæði
ákvæði sérrefislaga og ákvæði al-
mennra hegningarlaga. Segir Sigrún
í því sambandi að athugunarefni sé
hvort einelti á vinnustöðum geti orðið
til þess að refsiábyrgð atvinnurek-
anda stofnist samkvæmt vinnuvernd-
arlögunum. Segir hún þó að hæpið sé
að atvinnurekendur verði gerðir ref-
siábyrgir vegna eineltis í ljósi þess að
hvorki eru í lögunum né frumvarpi til
laganna bein ákvæði um andlegt of-
beldi s.s. einelti.
Hvað varðar refsiábyrgð gerend-
anna sjálfra skoðar Sigrún almenn
hegningarlög. Kynferðisleg áreitni,
sem er einn hluti eineltis, er sérstak-
lega bönnuð þar. Hvað viðkemur
annars konar einelti gætu hugsan-
lega ýmis refsiákvæði hegningarlag-
anna tekið á því, birtist eineltið í ein-
hverri þeirri mynd sem lýst er í
lögunum sem óheimili háttsemi.
Þannig segir m.a. í 228 grein laganna
að ef maður hnýsist í bréf, skjöl, dag-
bækur eða önnur slík gögn, sem hafa
að geyma upplýsingar um einkamál
annars manns, og hann hefur komist
yfir gögnin með brögðum, opnað
bréf, farið í læsta hirslu eða beitt
annarri áþekkri aðferð, þá varðar
það sektum, varðhaldi eða fangelsi
allt að einu ári. „Á þessa grein gæti
reynt í eineltismálum þar sem rann-
sóknir sýna að þolendur eineltis hafa
lent í því að farið er ofan í þeirra
einkagögn.
Eins kemur fram í 233. grein lag-
anna að sá verknaður er refsiverður
sem fólginn er í því að rægja, smána
eða ógna einum eða fleirum vegna
þjóðernis, litarháttar, kynþáttar,
trúarbragða eða kynhneigðar.“ Sig-
rún segir að þessi háttsemi þurfi að
vera opinber þannig að þetta ákvæði
myndi væntanlega ekki ná yfir dæmi-
gert einelti á vinnustað.
Um ærumeiðingu segir hún að sé
fjallað í 234.–237. grein hegningar-
laganna en þar kemur m.a. fram að
hver sem meiðir æru annars manns
með móðgun í orðum eða athöfnum,
og hver, sem ber slíkt út, skal sæta
sektum eða varðhaldi að einu ári. Sig-
rún segir að sú háttsemi sem þarna
er lýst sem ærumeiðingum geti vel
rúmast innan þeirrar skilgreiningar
á einelti sem hér hefur verið miðað
við, að því gefnu að ekki sé um eitt
einstakt tilvik af ærumeiðingu að
ræða heldur að athöfnin sé endurtek-
in.“
Í lok ritgerðarinnar er fjallað um
leiðir til þess að komast fyrir og
stöðva einelti og til hvaða aðila þol-
andi eineltis getur leitað. Segir meðal
annars að mikilvægt sé að gera yf-
irmanni eða atvinnurekanda grein
fyrir ástandinu eins fljótt og kostur
er. Sé stjórnendum ekki kunnugt um
ástandið verði ábyrgð ekki felld á þá
auk þess sem ekki sé hægt að búast
við að eineltinu linni hafi yfirmenn
ekki vitneskju um það. Þá sé hægt að
leita til öryggistrúnaðarmanna eða
öryggisvarðar en þeir starfa sam-
kvæmt vinnuverndarlögum og ber
þeim að fylgjast með að aðbúnaður,
hollustuhættir og öryggi á vinnustað
séu í samræmi við lög. Hægt sé að
leita til trúnarðarmanns stéttar-
félags, eða hafa milliliðalaust sam-
band við stéttarfélag viðkomandi eða
leita til Vinnueftirlits ríkisins.
Bíði starfsmaður andlegt tjón vegna þess að
hann er lagður í einelti, og atvinnurekandi
hefur ekki sinnt skyldum sínum, getur
atvinnurekandi orðið skaðabótaskyldur.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. APRÍL 2002 15
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21
sími 551 4050
Reykjavík
M O N S O O N
M A K E U P
lifandi litir