Morgunblaðið - 14.04.2002, Page 32

32 SUNNUDAGUR 14. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
14. apríl 1982: „Spurning-
unni, Vilja Reykvíkingar
áfram vinstri stjórn?, munu
kjósendur svara 22. maí
næstkomandi, þegar gengið
verður til bæjar- og sveit-
arstjórnarkosninga. Sumum
hefur þótt kosningabar-
áttan fara hægt af stað,
þeim mun snarpari verður
hún vafalaust nú síðustu
vikurnar fyrir kjördag.
Eins og jafnan er tekist á
um málefni og menn.
Flokkarnir setja vélar sínar
af stað. Flokksvélunum
verður ekki síst beint að því
fylgi, sem kallað er fljót-
andi, það er þeim kjós-
endum, er líta ekki alfarið á
sig sem stuðningsmenn eins
og sama flokksins heldur
flytja sig um set á milli
kosninga. Úrslit kosninga
síðan 1970 benda til þess,
að heldur fjölgi í þessum
hópi kjósenda en fækki.
Engin einhlít skýring er á
því, hvað ræður ákvörð-
unum hans, en margt bend-
ir til, að leiftursókn í fjöl-
miðlum ráði miklu um það,
hvar krossinn lendir í kjör-
klefanum.
Í dreifiblaði, sem komm-
únistar hafa sent inn á
hvert heimili í Reykjavík,
er komist svo að orði: „Við
viljum áfram vinstri stjórn í
Reykjavík. Sért þú sömu
skoðunar, þá styður þú Al-
þýðubandalagið. Sterkt Al-
þýðubandalag er forsenda
vinstri stjórnar.“ Hér er
ekki töluð nein tæpitunga,
forsenda þess, að Alþýðu-
bandalagið taki þátt í nýrri
vinstri stjórn í Reykjavík,
er, að það verði „sterkt“ að
kosningunum loknum. Það
er greinilegt, að alþýðu-
bandalagsmenn vilja, að
kosningarnar í vor verði
einvígi milli sjálfstæð-
ismanna og sín. Komm-
únistar gera þá kröfu til
framsóknarmanna og krata,
samstarfsmanna sinna í
vinstri stjórninni í Reykja-
vík, að þeir hugsi fyrst um
meirihlutann og þar með
sterka stöðu Alþýðu-
bandalagsins en líti síðan í
eigin barm. Hvað sem öðru
líður, er augljóst, að komm-
únistar munu ekki fá meiri-
hluta í borgarstjórn
Reykjavíkur. Hins vegar
ganga þeir út frá því sem
vísu, að borgarfulltrúar
framsóknarmanna og krata
muni í einu og öllu lúta
vilja Alþýðubandalagsins
fyrir kosningar og að þeim
loknum og byggja í því efni
á undirgefni þessara sömu
borgarfulltrúa frá því sum-
arið 1978.“
. . . . . . . . . .
14. apríl 1972: „Mesti
myndlistarmaður þjóð-
arinnar er látinn. Óhætt er
að fullyrða að enginn lista-
maður íslenzkur hefur notið
eins mikilla vinsælda meðal
samtíðarmanna sinna og Jó-
hannes S. Kjarval. Þar kom
ekki einungis til stórbrotin
list hans, heldur einnig
óvenjulegur persónuleiki,
sem líður engum úr minni,
sem kynntist honum.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
JAFNVIRÐISSAMNINGUR
VIÐ ESB
Það er athyglisverð niðurstaðaaf fundi forsætisráðherra Ís-lands og Noregs í Osló í
fyrradag að óska eftir því við ESB
að gerður verði svonefndur jafn-
virðissamningur við þessi tvö ríki.
Hugsunin á bak við slíkan jafnvirð-
issamning er sú að með stækkun
ESB muni falla niður fríverzlunar-
samningar Íslands við þau ríki sem
ganga inn í Evrópusambandið og
eðlilegt sé að eitthvað komi í stað-
inn.
Í samtali við Morgunblaðið í gær
lýsir Davíð Oddsson forsætisráð-
herra þessari hugmynd með svo-
felldum hætti:
„Á meðan ekki fást viðurkenndar
uppbætur á fríverzlunarsamning-
um, sem úr gildi falla við stækk-
unina, er eðlilegt að ræða við Evr-
ópusambandið um
jafnvirðissamninga. Ég held að það
sé mjög hagstætt fyrir Ísland að
athuga þetta líka þótt fyrsta krafan
hljóti auðvitað að vera sú sem utan-
ríkisráðherra hefur verið að vinna
að fyrir okkar hönd: Að tryggja það
að staða okkar eftir stækkun sam-
bandsins verði ekki lakari. Það er
reyndar einnig okkar mat að Evr-
ópusambandinu sé skylt samkvæmt
EES-samningnum að jafna þá
stöðu þótt þeir kunni reyndar að
hafa aðra skoðun á því. Ef þeim er
það ekki skylt samkvæmt EES-
samningnum er þeim það skylt á
grundvelli samþykkta Alþjóðavið-
skiptastofnunarinnar, WTO.“
Kjell Magne Bondevik, forsætis-
ráðherra Noregs, sagði á sameig-
inlegum blaðamannafundi forsætis-
ráðherranna tveggja í Osló í
fyrradag að Norðmenn hefðu enn
ekki farið fram á tvíhliða viðræður
við ESB um jafnvirðissamning en
túlkun sín á samtölum við forráða-
menn ESB væri sú að vel yrði tekið
í ósk um slíkar viðræður.
Hugmyndir um jafnvirðissamn-
ing stefna augljóslega að sama eða
svipuðu marki og Halldór Ásgríms-
son hefur haft í huga varðandi end-
urnýjun á EES-samningnum vegna
breyttra aðstæðna innan ESB og
stækkunar sambandsins.
Verði niðurstaðan sú að Ísland og
Noregur leiti hvort um sig eftir tví-
hliða viðræðum við ESB um gerð
jafnvirðissamnings má búast við að
sá pólitíski órói, sem verið hefur í
löndunum báðum vegna afstöðunn-
ar til Evrópusambandsins, muni
beinast í þennan uppbyggilega far-
veg. Og jafnframt að almenn sátt
geti tekizt um að láta á það reyna
hvort slíkir jafnvirðissamningar
náist og hverju þeir skili.
Þegar sú niðurstaða liggur fyrir
geta menn svo lagt mat á stöðuna í
samskiptum Íslands og Noregs við
Evrópusambandið á nýjan leik.
Fundur forsætisráðherranna
tveggja og ferð Bryndísar Hlöð-
versdóttur, formanns þingflokks
Samfylkingarinnar, bendir eindreg-
ið til þess að viðleitni sé hjá for-
ystumönnum í stjórnmálum beggja
ríkjanna til að stilla saman strengi
sína í þessu máli. Því má þó aldrei
gleyma að við Íslendingar getum í
veigamiklum atriðum átt annarra
hagsmun að gæta en Norðmenn.
Sjávarútvegur er grundvallarat-
vinnugrein okkar Íslendinga en
ekki Norðmanna þótt sjávarútveg-
urinn hafi vissulega svipaða þýð-
ingu fyrir íbúa Norður-Noregs og
atvinnugreinin hefur fyrir okkur
Íslendinga.
Í
SRAELSRÍKI hefur allt frá upphafi
notið velvildar og stuðnings á Ís-
landi. Á fyrstu árum hins nýja Ísr-
aelsríkis – sem jafnframt voru
fyrstu árin í sögu íslenzka lýðveld-
isins, enda nútímaríkið Ísrael til
orðið aðeins fjórum árum á eftir ís-
lenzka lýðveldinu – urðu til vináttu-
tengsl milli ríkjanna sem hafa haldizt síðan og
voru m.a. ræktuð í gagnkvæmum heimsóknum
ráðamanna ríkjanna. Þannig komu helztu leið-
togar Ísraels, t.d. David Ben-Gurion, fyrsti for-
sætisráðherra landsins, og utanríkisráðherr-
arnir Abba Eban og Golda Meir í opinberar
heimsóknir til Íslands á sjöunda áratugnum.
Þáttur Thors
Thors
Ein mikilvægasta
ástæða þessa vináttu-
sambands var þáttur
Íslands í tilurð Ísr-
aelsríkis árið 1948. Thor Thors, sem var fyrsti
fastafulltrúi Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum
og gegndi því embætti um árabil, lék þar lyk-
ilhlutverk sem framsögumaður Palestínunefnd-
ar allsherjarþingsins, en nefndin komst að
þeirri niðurstöðu að skipta skyldi Palestínu í tvö
sjálfstæð ríki Gyðinga og Araba.
Ísraelar mátu framgöngu Thors afar mikils
eins og sjá má af frásögn Abba Eban í end-
urminningum hans, Personal Witness, sem
komu út á ensku 1993. Eban segir þar af hinum
örlagaríku fundum allsherjarþingsins í New
York í nóvember 1947, þegar fjallað var um til-
löguna að skiptingu svæðisins: „Þegar sendi-
nefnd okkar kom saman að morgni 29. nóvem-
ber vissum við að þessi dagur myndi ráða
úrslitum. Það var engin leið að seinka málinu
frekar. Við vonuðum, þótt við tryðum því ekki
enn fyllilega, að hinar miklu fortölur af okkar
hálfu og Hvíta hússins hefðu fært okkur mögu-
leika á meirihluta. Það var hins vegar hindrun í
veginum vegna þingskapa. Nefnd þriggja fram-
sögumanna hafði verið skipuð til að kynna
skýrslu um niðurstöður Palestínunefndarinnar
fyrir allsherjarþinginu. Það var hætta á að þeir
myndu greina frá því að enn væri möguleiki á
„lausn byggðri á samkomulagi“ milli Araba og
Gyðinga. Þetta hefði að sjálfsögðu aðeins verið
tæki til að hindra atkvæðagreiðslu um skipt-
inguna. Formaður framsögumannanefndarinn-
ar var Thor Thors, fulltrúi Íslands, minnsta að-
ildarríkis Sameinuðu þjóðanna, með 175.000
íbúa á þeim tíma. Þennan dag vaknaði ég miklu
fyrr en vanalega og lagði leið mína á hótel í mið-
bænum til að heimsækja Thor Thors. Ég hugð-
ist fá hann til að skýra allsherjarþinginu frá því
að ekkert væri unnið með frestun; að það væri
enginn kostur á samkomulagi Araba og Gyð-
inga; að allsherjarþingið yrði þess vegna að
skera úr um málið.
Þetta var sérkennilegur fundur. Þegar ég
kom í svítu íslenzka sendiherrans sagði ég:
„Sagan tekur á sig undarlegar myndir. Hér get-
ur land yðar, Ísland, smæsta ríkið í samfélagi
þjóðanna, haft úrslitaáhrif á hvort Gyðingaþjóð-
in fær sjálfstæði eður ei. Sérhver mistök í ræðu
yðar eða riti gætu orðið til þess að útskúfa Gyð-
ingaþjóðinni og binda enda, kannski um alla
framtíð, á hennar hjartfólgnustu vonir og
drauma.“
Thor Thors var, eins og flestir landar hans,
afar trúaður. Hann endurtók hvað eftir annað,
eins og steini lostinn: „Hvernig gat það komið til
að litla eyjan okkar ætti eftir að hafa jafnafger-
andi áhrif á sögu svo mikillar þjóðar?“ Hann
sagðist myndu gera hvaðeina sem nauðsynlegt
væri til að gera 29. nóvember að vendipunkti í
því, sem hann kallaði „andlega sögu mannkyns-
ins“.“
Eban lýsir síðan spennuþrungnu andrúms-
loftinu í sal allsherjarþingsins, sem var að
springa utan af mannsöfnuðinum og þúsundir
manna biðu í röðum fyrir utan. „Thor Thors
flutti skýrslu sína. Ég hlustaði á hana og mér
létti. Hann sagði að það væri engin ástæða til
þess að allsherjarþingið vikist undan ábyrgð
sinni. Meirihlutinn hefði greitt atkvæði með
stofnun Gyðinga- og Arabaríkis. Þingið myndi
bregðast hlutverki sínu ef það tæki ekki af-
stöðu.“
Tvö sérstök og
sjálfstæð ríki
Ræða Thors Thors í
umræðunum þennan
dag var birt í Lesbók
Morgunblaðsins 15.
febrúar 1948 ásamt fleiri ræðum hans á allsherj-
arþinginu haustið 1947. Í ræðunni rekur hann
þær sáttatilraunir, sem reyndar höfðu verið án
árangurs og segir síðan: „Af þessu má fulltrúun-
um vera ljóst, að allar tilraunir til þess að koma
á sáttum virtust fyrirfram dauðadæmdar. Báðir
aðilar héldu fast við sitt, hvor um sig trúði því
fastlega, að hans málstaður mundi sigra, ann-
aðhvort í nefndinni eða á allsherjarþinginu.
Sáttanefndin fylgdist nákvæmlega með því,
sem gerðist, bæði í undirnefnd 1 og undirnefnd
2. Til allrar óhamingju virtist bilið milli aðila of
breitt til þess að það yrði brúað friðsamlega.
Arabar virtust ekki vilja fallast á fjöldainnflutn-
ing Gyðinga, né að veita sjálfstæði ríki Gyðinga í
Palestínu. Gyðingar vildu ekki sætta sig við
neitt minna en nokkurn veginn frjálsan inn-
flutning og vonir um sjálfstæði. Milli þessara
tveggja andstæðna var ekki unnt að koma á
neinum sáttum á meðan þetta vandamál var til
meðferðar hjá Sameinuðu þjóðunum.
Rannsóknarnefnd Sameinuðu þjóðanna í Pal-
estínumálinu sneri sér margsinnis til Stórráðs
Araba, og leitaði samvinnu þess, vegna starfs
nefndarinnar, en því var neitað. Í Palestínu-
nefnd þessa þings, sagði fulltrúi Stórráðs
Araba, að hann mundi því aðeins taka þátt í
starfi hennar, að fallist væri á stofnun eins sjálf-
stæðs ríkis, en ekki að því er snertir tillögur
rannsóknarnefndarinnar, hvorki meiri hluta
hennar né minni hluta.
Enn á ný í undirnefnd 1 í Palestínunefnd
þessa þings var Stórráði Araba boðið að taka
þátt í ákvörðun nefndarinnar að því er snerti hin
nýju landamæri hinna tveggja ríkja innan Pal-
estínu, en aftur var svarið það, að ráðið vildi að-
eins taka þátt í umræðum um stofnun eins alls-
herjarríkis í Palestínu.
En nú á síðustu stundu, rétt í því að verið er
að ganga til atkvæðagreiðslu kemur fram at-
hugasemd um starf sáttanefndarinnar, og það
er jafnvel gefið í skyn, að sættir hefðu verið
hugsanlegar. Hitt er þó vitað, að sáttanefnd
reyndi allar leiðir, en árangurslaust. Ennfremur
er það ljóst að fram til síðustu stundar höfðu
engin ákveðin tilboð eða tillögur um sættir eða
samkomulag legið fyrir.
Mér virðist nú, að það kunni að vera hugs-
anlegt að fyrst eftir að Sameinuðu þjóðirnar
hafa tekið sína föstu ákvörðun, og þegar að báð-
ir aðilar verða að horfast í augu við blákaldar
staðreyndir, að þá geti augnablik sáttanna
runnið upp, en fyrr ekki. Ég vona í lengstu lög,
að skynsemi foringja beggja aðila geri þeim það
ljóst, að það er betra fyrir þá að búa saman sem
góðir nágrannar, heldur en að eiga það á hættu,
að hvor út af fyrir sig eigi að tortímast. Það ætti
að vera ein af aðalskyldum þeirrar nefndar, sem
nú verður kosin til að stjórna Palestínu á næstu
mánuðum, að leita allra ráða til að koma á sátt-
um milli þjóðanna í landinu helga.“
Í framsöguræðu sinni þremur dögum áður
hafði Thor Thors lagt ríka áherzlu á að meiri-
hluti Palestínunefndarinnar hefði lagt til að Pal-
estínu yrði skipt í „tvö sérstök og sjálfstæð ríki,
ríki Araba og ríki Gyðinga.“ Hann benti sömu-
leiðis á að endanleg lausn væri ekki fundin í mál-
inu þótt skipting væri samþykkt: „Ég vil að lok-
um leyfa mér að láta í ljós þá ósk, að tíminn og
rás viðburðanna megi í ekki alltof fjarlægri
framtíð, koma á sáttum, skilningi og samvinnu
milli allra íbúanna í Palestínu, svo að friður og
farsæld megi ríkja í landinu helga. Hver sem
verður ákvörðun þessa þings í dag, þá skulum
við vona það, að Sameinuðu þjóðunum megi tak-
ast að finna viðunandi, varanlega og heppilega
lausn þessa mikla vandamáls, sem nú í dag er
eitt af þeim allra erfiðustu, sem hinar Samein-
uðu þjóðir eiga við að stríða.“
Fordæmi sótt í
sögu Gyðinga
Thor Thors var bróðir
Ólafs Thors, forsætis-
ráðherra og formanns
Sjálfstæðisflokksins.
Ólafur var í hlutverki gestgjafans þegar David
Ben-Gurion kom í opinbera heimsókn til Íslands
í september árið 1962. Matthías Johannessen
segir frá heimsókninni í ævisögu Ólafs Thors og
kemur þar skýrt fram að þeir Thors-bræður
hafa haft svipaða afstöðu til baráttu Gyðinga
fyrir eigin ríki: „Ólafur kvaðst hafa sagt eitt-
hvað á þá leið, að það hefði gerzt kraftaverk í
Ísrael, en Ben-Gurion svarað því til, að hann
mætti ekki komast svo að orði, því að í Ísrael
hefði ekkert kraftaverk orðið. „Við erum bara
haldnir ómótstæðilegri hugsjón, og það er hún,
sem er driffjöðurin í öllu okkar starfi.“
Í ræðu, sem Ólafur Thors hélt til heiðurs Ben-
Gurion og konu hans í hádegisverðarboði að
Hótel Borg, sagði hann m.a.: „Heimsókn mikils
Gyðingaleiðtoga, er kemur frá Jerúsalem, hlýt-
ur að vekja sterkar tilfinningar í íslenzkum
hjörtum. Við vitum öll, hvað þjóð okkar, eins og
aðrar vestrænar menningarþjóðir, á að þakka
andlegri leiðsögn mikilla trúarleiðtoga Ísraels.
Þeir gáfu mannkyninu Biblíuna, trúna á einn
Guð, skapara himins og jarðar. Þeir voru fyrstir