Morgunblaðið - 20.04.2002, Blaðsíða 10
Gljúfrasteinn, hús HalldórsKiljans og Auðar Sveins-dóttur Laxness, var reistí Mosfellsdal árið 1945.
Halldór hafði valið því stað neðan
við samnefndan stein í
landareign Laxnessbæj-
arins, þar sem hann
undi sér oft sem ungur
drengur. Þaðan sér nið-
ur dalinn og til hafs.
Bygging hússins hófst
í júnímánuði 1945 og
hjónin fluttu inn um
jólin sama ár. Húsið var
teiknað af Ágústi Páls-
syni, arkitekt, og hann
valdi einnig alla viði innanhúss. Auð-
ur segir að Ágúst hafi mest talað um
hljómburð í sambandi við húsið, eins
og hann gerði ráð fyrir að þar yrði
eintómur konsert.
Í viðtalsbókinni Á Gljúfrasteini
segir Auður Halldór hafa óskað eftir
því að hafa húsið sveitalegt, einfalt
og ekkert óþarfa tildur. Dönsk vin-
kona Auðar, Birta Fróðadóttir, innan-
hússarkitekt og húsgagnasmiður, tók
að sér að búa húsið innan. Hún
teiknaði alla innanstokksmuni og var
Auði innan handar í litavali en Auð-
ur segist hafa haft
ákveðnar skoðanir um
húsbúnað og áhuga á
innlendu efni. Hús-
gagnasmíðin fór fram á
verkstæðinu Björk og
var svo vönduð að ekk-
ert hefur gefið sig af
húsgögnunum.
Húsið hefur þurft
talsvert viðhald í gegn-
um árin og sá Auður oft
um framkvæmdir þegar Halldór var
erlendis, því hann þurfti að hafa
næði til að skrifa.
Margskonar listaverk eru á
Gljúfrasteini, skúlptúrar, vefnaður og
málverk. Þá er vitaskuld mikið af
bókum í húsi Nóbelsskáldsins, í her-
bergjum á efri hæð; vinnuherbergi
Halldórs og svefnherbergjum.
Hús
skáldsins
Veggteppi Auðar í stofunni. Hér er horft
úr stofunni og inn í borðstofuna. Stofan
er klædd með viðarplötum en þetta
mun hafa verið í fyrsta skipti sem slíkt
var gert hér á landi. Veggmyndina til
vinstri teiknaði Auður Laxness og
saumaði. Formin klippti hún út úr stein-
bítsroði og saumaði á klæði. „Ég gerði
þetta þegar Halldór fékk Nóbelinn,“
segir hún. „Hann var þá úti í tvo mán-
uði og ég var búin með myndina þegar
hann kom heim“. Fyrir neðan myndina
eru kínverskur vasi og Búddastytta
sem Auður keypti í Kína. „Ég keypti
tvær svona styttur en önnur þeirra var
tekin af mér, það mátti ekki flytja hana
úr landi,“ segir hún. Yfir skenknum í
borðstofunni hangir málverk eftir Svav-
ar Guðnason. Til vinstri á skenknum
eru silfurkönnur, aðra gáfu vinnufélagar
Auðar á Landspítalanum henni í brúð-
argjöf en hina keypti Halldór. Sögu silf-
urskálarinnar á miðjum skenk segir
Auður sérkennilega. Þegar Halldór
sigldi í fyrsta sinn utan eftir að heims-
styrjöldinni síðari lauk fór hann til
Kaupmannahafnar. Þar hitti hann konu
sem þekkti Jón Helgason prófessor,
hún var frá einu Eystrasaltslandanna,
ákafur aðdáandi Halldórs og vildi þýða
verk eftir hann. Hún var vistmaður á
taugahæli. Skömmu síðar sá hún í
dönsku dagblaði mynd af Gljúfrasteini,
en húsið var þá nýbyggt og algjör ber-
angur umhverfis. Konunni varð mikið
um að sjá hvernig umhorfs var hjá
skáldinu og í kjölfarið fyrirfór hún sér.
Skömmu síðar hafði lögfræðingur sam-
band við Halldór og sagði konuna hafa
ánafnað honum þessa skál í erfðaskrá
sinni; Jón Helgason arfleiddi hún að
ljósakrónu.
Veggteppi fyrir ofan flygilinn. Halldóra Jónsdóttir, móðir Auðar, teiknaði og
saumaði veggteppið eftir fyrirmynd á Þjóðminjasafni en ljósið fyrir ofan
það smíðaði faðir Auðar, Sveinn Guðmundsson. Flygilinn, sem er af
Steinway-gerð, keypti Halldór en áður var í stofunni flygill sem Ragnar í
Smára lagði til. Á flyglinum er skúlptúr eftir Erling Jónsson.
Bækur, brúður og fyrsta Svavarsmálverkið. Í vinnustofu Halldórs eru ýmsar
bækur en starfsmenn bókasafnsins í Mosfellsbæ hafa flokkað þær allar. Mál-
verkið keyptu þau Auður á fyrstu sýningu Svavars Guðnasonar eftir að hann
sneri heim frá Danmörku við lok heimsstyrjaldarinnar; fyrsta verkið sem hann
seldi hér. Á hillunni eru ýmsar brúður og líkneski, flestar úr eigu dætra Halldórs
og Auðar. Yst til hægri stendur mynd af Henrik Ibsen, norska leikskáldinu. Púð-
ann á stólnum, neðst til vinstri, átti amma Halldórs, Guðný Klængsdóttir.
Klukkan úr Brekkukotsannál. Efsti hluti klukkunnar frægu frá Brekku á Álftanesi
sem sagði „ei-líbbð ei-líbbð“ í Brekkukotsannál. Árið 1916 skrifaði Halldór Lax-
ness grein um klukkuna í Morgunblaðið og kemur þar fram að hún hafi komið til
landsins „á öndverðum síðasta fjórðungi 18. aldar“. Hún gengur enn og slær með
björtum fögrum hljóm. Með stiganum upp á efri hæðina hanga tvö málverk eftir
Svavar Guðnason og eitt eftir norska málarann Weiderman. Myndina yfir dyr-
unum inn í eldhúsið segir Auður Halldór hafa keypt í útlöndum.
Myndir og texti: Einar Falur Ingólfsson
10 ∼ Lesbók Halldór Laxness 2002 Morgunblaðið