Morgunblaðið - 21.08.2002, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 MIÐVIKUDAGUR 21. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ADOLF Friðriksson, forstöðumaður
Fornleifastofnunar Íslands, segist
telja að ekki hafi komið fram nægi-
legar vísbendingar fyrir því að
brunakuml, þar sem lík voru brennd
að heiðnum sið á járnöld, hafi fundist
við bæinn Hrísbrú í Mosfellsdal við
fornleifarannsóknir þar í sumar.
Á Hrísbrú hefur verið uppgröftur
á tveimur stöðum í túninu fyrir ofan
bæinn. Annars vegar er um að ræða
stað sem rannsakendur segjast hafa
fundið sjö beinagrindur og segja þeir
að aldursgreining bendi til að þau
bein séu frá upphafi landnáms, en
vestar í túninu á svonefndum Huldu-
hól fundust beinaleifar og fleira sem
þeir telja að bendi til þess að um
brunakuml sé að ræða.
Adolf segir fornleifafræðinga yfir-
leitt fylgja þeirri vinnureglu að ef
þeir telja sig hafa gert nýja og mik-
ilvæga uppgötvun, verði hún að vera
reist á traustum grundvelli. „Forn-
leifafundir eru mismunandi og geta
verið allt frá því að fela í sér óljósa
vísbendingu um einhver ný sannindi
upp í að vera hafnir yfir allan vafa.
Oft eru menn að fikra sig áfram með
lauslegum ágiskunum sem sjaldnast
gefa nokkurt tilefni til opinberrar
umfjöllunar. Mér sýnist þessi fundur
falla í þann flokk.“
Hann segir meðal annars oft
vandasamt að úrskurða hvort
mannabein sem finnast af tilviljun
eða við fornleifarannsóknir séu úr
heiðni eða kristni. Einkenni á heið-
inni gröf sé yfirleitt haugfé sem kem-
ur með henni, oftast hestur, vopn eða
skart, en slíkt var ekki lagt með
kristnum mönnum. Brunagrafir eru
oft kolablettur eða lítil gryfja sem er
full af kolum og brenndum beinaleif-
um þess sem þar var grafinn ásamt
haugfé. Oftast finnast nokkur stór,
hálfbrunnin brot og síðan mjög mikið
magn af brenndum beinflísum.
Telur Adolf að þau ummerki sem
komu í ljós við uppgröftinn á Hrísbrú
séu of ógreinileg til að geta verið
undirstaða undir þá fullyrðingu að
þetta geti verið brunagröf. Aðeins
fundust nokkrir viðarkolamolar og
eitt höfuðkúpubrot sem sagt er að
hafi lent í eldi. Hann bendir einnig á
að 15 til 20 metrum frá gröfinni sem
sögð er brunagröf, sé grafreitur og
mannabein í grafreitum eigi það til
að færast úr stað með tímanum af
mannavöldum, til að mynda þegar
nýjar grafir eru teknar og við það
geta menn lent óvart ofan í eldri
gröfum. Það komi fornleifafræðing-
um því ekki á óvart að rekast á
mannabein hér og þar, ekki síst
nokkra tugi metra fyrir utan greftr-
unarstaði. Minniháttar mannabeina-
fundur þarf því alls ekki að fela í sér
að á fundarstaðnum hafi átt sér stað
greftrun á sínum tíma.
Hann segir að þær fornu grafir
sem menn finna við fornleifarann-
sóknir séu aðallega tvenns konar,
beinakuml og brunakuml. Annars
vegar sé um að ræða grafir þar sem
venjuleg greftrun hafi átt sér stað,
en þá hafi líkið verið lagt í gröf og
heygt yfir. Hins vegar séu svokall-
aðar brunagrafir, þar sem lík-
brennsla hafi farið fram. Á járnöld
hafi líkbrennsla tíðkast, en síðan hafi
hún hopað fyrir nýjum siðum sem
komu fyrir áhrif kristninnar í suðri.
Mismunandi sé eftir löndum á okkar
menningarsvæði, hvað hafi fundist af
brunagröfum frá víkingaöld. „Í Sví-
þjóð er mikið um brunakuml en
minna um beinakuml, í Noregi er
þetta nokkurn veginn til helminga, í
Danmörku er lítið um brunakuml en
mikið um beinakuml, á Bretlandseyj-
um hefur aðeins fundist ein bruna-
gröf og sömu sögu er að segja um Ír-
land ef frá eru taldir nokkrir
vafagemlingar.
Á Íslandi hafa fundist um 300 graf-
ir úr heiðni og engin þeirra er bruna-
gröf og það er í sjálfu sér merkilegt
og sýnir að hér hafa að nokkru leyti
verið aðrir greftrunarsiðir miðað við
Norðurlönd, en líkara því sem tíðk-
aðist á Bretlandseyjum. Þess vegna
væri stórmerkilegt ef hér á landi
fyndist brunagröf. Það er því sann-
gjörn krafa að fullyrðingar í þá veru
byggist á óvefengjanlegum fornleifa-
fræðilegum forsendum,“ segir Adolf.
Virtir sérfræðingar
rannsökuðu beinaleifarnar
Jesse Byock segir að á þeim stað
sem rannsakendur telja að geti verið
brunakuml, hafi fundist tveir hlutar
úr hauskúpu. Annar hafi fundist í
fyrra en hinn nú í ár. Hlutinn sem
fannst í fyrra hafi verið greindur í
Noregi og kom þá í ljós að hann var
úr manni. „Hvítur litur höfuðkúpu-
brotsins bendir til þess að þau hafi
lent í miklum hita í allnokkurn tíma,
sem kemur heim og saman við það að
um brunakuml sé að ræða,“ segir
Byock.
Hann segir að þeir sem rannsök-
uðu höfuðkúpubrotin, Phillip Walk-
er, prófessor í Kaliforníuháskóla, og
Per Holck, prófessor við Óslóarhá-
skóla í Noregi, hafi báðir mikla
reynslu af rannsóknum á beinaleifum
og séu virtir á sínu sviði. Byock segir
að í kumlinu hafi fundist dýrabein,
sem séu að öllum líkindum bein hús-
dýra og brennd hafi verið á svipaðan
hátt og mannabeinin, en á víkingaöld
hafi slíkar bálfarir verið algengar. Þá
hafi fundist gripir úr járni og kopar
með beinunum, en slíkt sé einnig al-
gengt í þeim brunakumlum sem
fundist hafa í öðrum löndum og eru
frá tímum víkinga. Þá hafi meðal
beinaleifanna fundist kol og viðar-
aska sem gefur vísbendingar í þá átt
að bálköstur hafi verið gerður.
Beinin fundust á hól sem nefnist
Hulduhóll og leiddu rannsóknir forn-
leifafræðinganna í fyrra í ljós að
hann er að hluta til manngerður og
segir Byock að í Skandínavíu hafi
tíðkast að framkvæma greftranir á
slíkum hólum. Þá segir Byock að
C-14 aldursgreining á höfuðkúpu-
brotunum leiddi í ljós að þau séu lík-
lega frá því á 10.öld.
Teljum mjög líklegt að
um brunakuml sé að ræða
„Með tilliti til þess sem fannst í
kumlinu teljum við mjög líklegt að
hér sé um brunakuml að ræða. Menn
hafa velt því fyrir sér af hverju slík
gröf hefur aldrei fundist á Íslandi og
því hefur verið haldið fram að það sé
vegna þess að eldivið hafi skort,“
segir Byock. Hann segir að hópurinn
hyggist halda áfram rannsóknum á
þessum slóðum á næsta ári, en þær
hafa verið unnar í samstarfi við Þjóð-
minjasafn Íslands og Mosfellsbæ.
Alls hafa 7 prófessorar unnið við
uppgröftinn í sumar og þeim til að-
stoðar hafa verið framhaldsnemar á
sviði fornleifafræði, en Byock og
Phillip Walker, prófessor við Kali-
forníuháskóla í Santa Barbara, hafa
stýrt uppgreftrinum. Vinnan hefur
staðið í rúmar þrjár vikur í sumar en
hópurinn hefur verið við rannsóknir
hérlendis öll sumur utan eitt, síðan
1995. Segir Byock eitt hið ánægju-
legasta við rannsóknir þeirra við
Hrísbrú vera hversu margt hafi þar
komið í ljós og séu rannsakendur
mjög ánægðir með árangurinn.
Starfið sé í raun í gangi allt árið en
nú, að uppgreftri loknum, taki við
skýrsluskrif fyrir Þjóðminjasafnið og
Fornleifavernd ríkisins, auk frekari
rannsókna og greinaskrifa um efnið.
Spennandi fyrir íslenska
fornleifafræði
Margrét Hallgrímsdóttir þjóð-
minjavörður segir að lítið sé hægt að
fullyrða um greftunarsiði á Íslandi
fyrir kristni, þar sem mjög lítið af
hugsanlegum gröfum hér á landi hafi
fundist. Hún segir að í ljósi þess að
ekki hafa fundist brunakuml á Ís-
landi áður séu rannsóknirnar sem
staðið hafa yfir á Hrísbrú spennandi
en ljóst sé að erfitt sé að fullyrða að
beinaleifarnar, kolin og askan sem
fundist hafa séu úr brunakumli.
„Það væri mjög spennandi fyrir ís-
lenska fornleifafræði ef í ljós kæmi
að um brunakuml væri að ræða. Vís-
bendingar um slíkt eru fyrir hendi og
áhugavert verður að sjá hvað nánari
greining á fundinum leiðir í ljós.“
Forstöðumaður Fornleifastofnunar Íslands um uppgröft á Hrísbrú í sumar
Morgunblaðið/Jim Smart
Uppgreftrinum á Hrísbrú er nú senn að ljúka í ár og í fyrradag var unnið að frágangi eftir uppgröftinn.
Morgunblaðið/Jim Smart
Mark Tveskov, mannfræðingur og þátttakandi í uppgreftrinum á
Hrísbrú, og Jesse Byock, prófessor í norrænum fræðum í Kaliforníuhá-
skóla og stjórnandi rannsóknarinnar, við rannsóknir á Hrísbrú.
Ekki hægt að fullyrða að
um brunakuml sé að ræða
Hér má sjá höfuðkúpubrot sem fannst á Hulduhóli við bæinn Hrísbrú í
fyrra og var sent til rannsóknar í Noregi. Aðstandendur rannsókn-
arinnar á Hrísbrú telja brotið geta verið hluta úr brunakumli.
Samstarfs-
ráðherrar hitt-
ast í Noregi
SAMSTARFSRÁÐHERRAR
Norðurlanda hittast á fundi í
Kristiansand í Noregi í dag og
sækir Siv Friðleifsdóttir, sam-
starfs- og umhverfisráðherra,
fundinn fyrir Íslands hönd.
Í Kristiansand verður m.a.
fjallað um vestnorrænt samstarf
almennt og möguleika á að efla
samstarf við grannsvæðin, s.s.
Hjaltlandseyjar, Orkneyjar, Suð-
ureyjar, Skotland og austurhéruð
Kanada. Slíkt samstarf er í sam-
ræmi við óskir Íslendinga um þró-
un grannsvæðasamstarfsins á vett-
vangi norræns samstarfs, að því er
fram kemur í fréttatilkynningu frá
Norðurlandaskrifstofunni. Með
væntanlegri aðild Eystrasaltsríkj-
anna að ESB og NATO er gert ráð
fyrir að einhverjar breytingar
verði á samstarfinu við grannsvæð-
in í austri.
Ráðherrarnir munu einnig fjalla
um skýrslu þá sem kynnt var á
þemaþingi Norðurlandaráðs í
Reykjavík í apríl sl., en hún fjallaði
um möguleika Norðurlandabúa á
að njóta ýmissa þeirra réttinda
sem þeim hafa verið fengin sam-
kvæmt norrænum samningum. Má
þar nefna atriði eins og frjálsa för
innan Norðurlanda, sameiginlegan
vinnumarkað og félagslegt öryggi.
Ferðalangar
velta á
Landavegi
FRANSKT par slapp ómeitt þegar
jepplingur þeirra valt á Landvegi
fyrir ofan Galtalæk um tvöleytið í
gær. Þau voru bæði í bílbeltum.
Að sögn lögreglunnar á Hvolsvelli
missti ökumaðurinn stjórn á bílnum í
lausamöl.
Jepplingurinn, sem fólkið hafði
tekið á leigu, skemmdist mikið.
Viðgerð á
Hauki kost-
ar hátt í
milljón
Húsavík. Morgunblaðið.
TJÓN á hvalaskoðunarbátnum
Hauki, sem skemmdist á laugar-
dagsmorgun þegar honum var siglt á
smábátabryggju, nemur um einni
milljón króna. Á fjórða tug farþega
sem var um borð varð bylt við en
enginn meiddist. Biðu þeir næstu
brottfarar hjá Norðursiglingu og
fóru allir með Náttfara, einum
þriggja báta fyrirtækisins, á hvala-
slóðir.
Eins og greint var frá í Morgun-
blaðinu í gær er skipstjórinn grun-
aður um að hafa verið ölvaður.
Heimir Harðarson hjá Norðursigl-
ingu ehf., sem gerir út bátinn, sagði
málið litið mjög alvarlegum augum
hjá eigendum og stjórnendum fyr-
irtækisins. Umræddum skipstjóra
hafi þegar verið sagt upp störfum en
hann hafði starfað í hlutastarfi og í
afleysingum frá upphafi og reynst
fyrirtækinu vel þar til þetta kom
upp.
Bátar fyrirtækisins hafi farið hátt
í 4.000 ferðir á sl. átta árum með á
annað hundrað þúsund farþega og
aldrei neitt viðlíka þessu komið upp
og mönnum sé eðlilega mjög brugð-
ið. Spurður um tjón á bátnum sagði
Heimir það vera töluvert, metið hátt
í eina milljón króna. Búið væri að
gera við það til bráðabirgða og bát-
urinn aftur orðinn haffær, þ.e sam-
þykktur til siglinga af Siglingastofn-
un ríkisins. Endanleg viðgerð á
skrokki bátsins færi síðan fram að
lokinni hvalaskoðunarvertíðinni í
haust.
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦