Morgunblaðið - 20.10.2002, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
stýring sem leiðir af búnaðarlögunum
og hið gríðarlega flókna og ógagn-
sæja kerfi. Ég vil árétta að kjöt- og
mjólkurvörur eru ábataminnsti þátt-
ur verslunarinnar. Meðalálagning
verslana á mjólkurvörum er almennt
um 15%, sem vel að merkja er lægra
en rekstrarkostnaður verslana. Sam-
kvæmt könnun Eurostat er kjöt 53%
yfir meðalverði ESB á Íslandi, hæst
fer það 89% yfir þetta meðalverð í
Sviss og 65% í Noregi. Í Danmörku
er það 17% yfir meðalverði og 7% í
Svíþjóð. Þessi munur sem sést á kjöt-
verði finnst ekki í öðrum liðum könn-
unarinnar. Ef litið er á liðinn mat-
vörur, sem ekki er skilgreindur
nánar, erum við 32% yfir meðalverði
ESB, Danmörk 37% yfir, Svíþjóð
35% yfir meðalverði og Bretland
17%. Meðalálagning matvöruversl-
ana Baugs er 21,09% og því tel ég
verðugt rannsóknarefni hvernig það
sem eftir stendur af þessum 48%
verðmun er til komið.
Hafið þið reiknað út hversu mikið
verð á landbúnaðarvörum gæti lækk-
að ef annars konar kerfi væri við lýði?
JB Samkvæmt upplýsingum OECD
fyrir 2001 um styrki til landbúnaðar á
Íslandi og áhrif á neytendur kemur í
ljós að árlegar greiðslur skattgreið-
enda til landbúnaðarframleiðslu, það
er hlutfall styrkja hins opinbera af
tekjum bænda, er 59% á Íslandi, 31%
í löndum OECD, 35% í löndum ESB
og 21% í Bandaríkjunum. Þetta þýðir
að það verð sem íslenskir bændur
fengu fyrir vöru sína í fyrra var 59%
hærra en markaðsverð. Um 39% af
verði íslenskra landbúnaðarvara frá
bændum skýrist af óbeinum sköttum
vegna styrkja og það eru neytendur
sem taka á sig kostnaðinn.
Verð á grænmeti er 70% yfir með-
alverði í könnun Eurostat, sem gerð
er vorið 2001. Meðalverð á ýmsu
grænmeti hefur reyndar lækkað hér-
lendis um 35–67% frá því í febrúar er
tollar voru að hluta til afnumdir, sam-
kvæmt nýjustu verðkönnun Sam-
keppnisstofnunar. Væri hægt að
lækka það enn frekar?
ÁPJ Við eigum að geta verið sam-
keppnisfærir við erlendar verslanir í
ávöxtum, að teknu tilliti til magns
innkaupa, líftíma vörunnar og flutn-
ingskostnaðar. Það myndar einhvern
verðmun, en hann á að vera óveruleg-
ur. Að mínu mati hefur þetta tekist
og sýnt sig í verðkönnunum, nú síðast
í sumar í verðkönnun ASÍ í Reykja-
vík og London þar sem níu af 18
ávaxtategundum voru ódýrastar í
Bónus.
JB Spurningin er þessi, á maður að
flytja inn vöru sem ljóst er að þarf að
verðleggja þannig að mörgum neyt-
endum ofbýður? Kannski kaupa ein-
ungis fáeinir tugir manna viðkomandi
vöru. Ef við hins vegar sleppum því
að flytja hana inn, jafngildir það þá
ekki neyslustýringu? Grænmeti og
ávextir eiga sér mjög stuttan líftíma í
verslununum og afföllin eru þannig
að við hendum vöru fyrir rúmlega
hundrað milljónir á ári, gæti ég trúað.
Hvað verð á grænmeti varðar kom-
um við aftur að hinum flókna veru-
leika landbúnaðarkerfisins og ég
spyr: Hvað segir manni að frá 1. 10.
til 6. 10. eigi að vera 227 króna gjald á
blaðlauk fyrir utan kostnaðarverð,
aðflutningsgjöld og virðisaukaskatt,
gjald sem þar að auki breytist með
reglulegu millibili og jafnvel meðan
varan er á leiðinni til landsins? Hvað
eru margir framleiðendur að blað-
lauk hérlendis, eða sveppum? Í báð-
um tilvikum er verið að vernda einn
aðila og hann getur ekki alltaf sinnt
þörfum markaðarins.
ÁPJ Ef við tökum blaðlaukinn aftur
sem dæmi pantaði okkar fyrirtæki
ekki alls fyrir löngu 60 kassa í gegn-
um Ávaxtahúsið. Uppskeran hér
reyndist eitthvað öðruvísi en menn
höfðu áætlað og framleiðandinn gat
því einungis afhent okkur 14 kassa.
Þrátt fyrir það fengum við vernd-
artollinn ekki felldan niður.
Annað dæmi er hvítkál sem við
höfum ítrekað beðið um að fá vernd-
artolla niðurfellda af án þess að verða
nokkuð ágengt. Síðan gerist það að
framleiðendur á niðurskornu salati
sem selt hefur verið í verslunum hér-
lendis kvarta undan gæðunum á sum-
arkálinu, fá fellda niður tolla og flytja
inn sjálfir. Við komumst á snoðir um
þetta og fluttum líka inn tollalaust
hvítkál um tíma. Íslenskt hvítkál
kostar 100–110 krónur, sumarkálið
hefur kostað aðeins minna og verið
selt á 99 krónur í Bónusi. Kálið sem
við fluttum inn kostaði hingað komið
með öllum gjöldum en án tolla 28
krónur kílóið!
Annað sem hefur verið fróðlegt
fyrir okkur að fylgjast með er að
verndartollar eru að hækka, án sýni-
legrar ástæðu. Þeir hækkuðu til að
mynda um 30% hjá hinu opinbera
milli 2000–2001, þá kom allt í einu ný
reglugerð með nýju verði.
JB Eitt dæmi er ostur, venjulegur
ostur, sem þurfti að greiða 146 króna
verndartoll af frá miðju ári 2000 til 1.
júlí 2001. Frá miðju ári 2001 framyfir
mitt ár 2002 þurftum við að borga 190
króna toll. Hið sama átti sér stað í
fleiri vörutegundum.
Skort á samkeppni ber mikið á
góma. Hún virðist mikil milli lág-
vöruverðsverslana, en er hún jafn
virk milli dýrari verslananna?
ÁPJ Mér finnst skrýtið að halda því
fram að matvöruverð á Íslandi sé hátt
B
AUGUR Ísland rek-
ur átta Hagkaups-
verslanir, tuttugu
10–11 búðir, átján
Bónusverslanir og
dreifingarmiðstöð-
ina Aðföng. Mark-
aðshlutdeild Baugs í
matvöruverslun er að meðaltali 45%
og heildarvelta matvöru hjá fyrirtæk-
inu 20–25 milljarðar, segja Jón
Björnsson framkvæmdastjóri Baugs
Íslands og Árni Pétur Jónsson fram-
kvæmdastjóri rekstrarsviðs Baugs.
Fram kom í Íslandi í bítið á Stöð 2
á miðvikudaginn var, þar sem vitnað
var í upplýsingar frá Baugi og Nord-
ica Inc., að lagt hefði verið tvisvar á
vörur sem þið fluttuð inn gegnum
fyrirtækið í Bandaríkjunum. Að Að-
föng hefðu með öðrum orðum lagt á
vöru frá Nordica að meðaltali 31%,
10-11 78%, Hagkaup 66% og Bónus
42%. Er þetta rétt?
ÁPJ Þessar upplýsingar eru byggðar
á stórkostlegum misskilningi því lagt
er út frá innkaupsverði Nordica á
vörunni í Bandaríkjunum og út-
söluverði sömu vöru í verslunum okk-
ar hér heima, í mörgum tilvikum al-
gerlega án tillits til álagningar
Nordica sjálfs, flutningskostnaðar,
vörugjalda og tolla. Auk þess sem
viðkomandi gefur sér gengi í útreikn-
ingunum. Um er að ræða 170 vöruliði
þar sem þessi mismunur er reiknaður
út í prósentustigum með þessum
hætti, í hverjum lið fyrir sig, þær pró-
sentur lagðar saman og deilt með
heildarfjölda vöruliða. Það sér hver
maður að þetta gengur ekki upp. Út-
reikningarnir voru gerðir af starfs-
manni Nordica þremur dögum eftir
að við sögðum upp samningum við
fyrirtækið þar sem við sátum uppi
með 60 milljóna króna lager frá því
sem við gátum ekki selt. Fyrirtækið
reiknar út að við höfum hagnast um
125 milljónir króna árlega á þessum
viðskiptum. Ef það væri rétt, hvers
vegna í ósköpunum ættum við þá að
segja upp þessum samningi? Með-
alálagning Aðfanga er 5% og með-
alálagning Baugs ofan á vörur Nord-
ica var að jafnaði í kringum 25,67%,
eins og við getum sýnt fram á. Hið
sanna er að við töpuðum á þessum
viðskiptum ár eftir ár.
Hver er meðalálagningin á
matvörusviði Baugs á Íslandi?
JB Samkvæmt útreikningum sem ég
get fengið undirritaða af löggiltum
endurskoðanda er meðaltalsálagning
á matvöru í þremur matvöruversl-
anakeðjum Baugs 21,09%. Bónus er
aðeins fyrir neðan þetta meðaltal og
Hagkaup og 10-11 fyrir ofan. Heild-
arálagning Fríhafnarinnar sem ríkið
rekur er 65% og heildarálagning
Wal-Mart í sérvöru og matvöru er í
kringum 30%, svo dæmi séu tekin.
Í nýjustu könnun Eurostat á mat-
vælaverði í ríkjum ESB, EFTA og
löndum sem sótt hafa um aðild að
ESB og greint var frá hér í blaðinu
kemur í ljós að verð á matvöru er
samkvæmt könnuninni 48% hærra
hér á landi en meðalverð í ríkjum
ESB. Verð á kjöti er 53% hærra og á
mjólkurvörum 41% hærra. Verð á
drykkjarvörum, matvörum og tóbaki
er að meðaltali 54% hærra.
JB Við viljum blómlegan landbúnað.
Vandamálið er hins vegar sú neyslu-
af því að við eigum líka dýrari búðir
en Bónus. Eru menn búnir að gleyma
því að álagning á Íslandi er frjáls?
Mönnum er auðvitað í sjálfsvald sett
að sækja þá verslun sem þeir vilja. Í
Hagkaupum og 10–11 er keppt á öðr-
um forsendum en verðlagningu, þótt
hún sé vissulega hluti af samkeppn-
inni.
JB Samkeppni milli sérvöruverslana
er líka mikil og í ljósi reynslu minnar
af báðum mörkuðum myndi ég segja
að samkeppnin væri miklu grimmari í
matvörunni en almennt í smásölu.
Engin grein fylgist jafn hratt með
verði og bregst jafn skjótt við nýjum
aðstæðum og matvöruverslanir.
ÁPJ Það er sama hvort litið er á lág-
vöruverðshlutann, klukkubúðir eða
stórmarkaði, okkar keðjur eru í öllum
tilvikum með hagstæðara verð en
keðjur keppinautanna. Við eigum
ódýrari lágvöruverðsverslanir en aðr-
ir, hvort sem um er að ræða Nettó,
Krónuna eða Europris, 10–11 er
ódýrara en 11–11, Hagkaup er ódýr-
ara en Nóatún og svo framvegis.
Samt kemur þessi umræða alltaf
beint í fangið á Baugi. Hvað vilja
menn segja við hina aðilana á mat-
vörumarkaðinum?
JB Auk þess viljum við benda á að
verð á matvöru á Íslandi hefur ekki
hækkað umfram verð á annarri vöru
frá 1996. Ýmis annar kostnaður í
þjóðfélaginu hefur hins vegar hækk-
að mun meira. Allar vísitölur voru
settar á 100 árið 1996 og í ágúst 2002
var vísitala matvöruverðs 126,5. Vísi-
tala neysluverðs var 127, vísitala ann-
arra þátta en matvöru var 127,5, vísi-
tala byggingarkostnaðar 135 og
launavísitala 154. Þá má benda á að
það er ekki fyrr en árið 2001 að Hag-
stofan breytir vægi verslana í út-
reikningi á vísitölu matvöru þannig
að hún endurspegli verslun í Bónus.
Þegar ESB-löndin eru skoðuð frá
ágúst 2001 til ágúst 2002 lækkar mat-
vöruverð á Íslandi, um 0,2%, og
hækkar í flestum öðrum löndum.
Á sama tíma hækkar menntun um
11%, húsnæðiskostnaður um 5–6%,
læknisþjónusta um tugi prósenta og
svo framvegis.
Í umræðu um hátt matvöruverð
bendið þið sífellt á Bónus og segið:
Þarna er lægsta vöruverðið. Ekki
vilja allir versla í lágvöruverðs-
verslun einvörðungu.
ÁPJ Það er einhver hugsanavilla að
fólki líði illa með það að til séu dýrari
búðir á Íslandi en Bónus. Í löndunum
sem við berum okkur saman við í
verðlagi eru lágvöruverðsverslanir í
bland við dýrari búðir, sem oft og tíð-
um eru á hendi sömu fyrirtækja.
Að mínu mati er fólk ekki ósátt við
að til séu matvöruverslanir í dýrari
kantinum. Ég tel að það vilji að verð-
munur milli þeirra og lágvöruverðs-
verslananna sé minni.
JB Við myndum gjarnan vilja sjá
þetta gerast, en álagning í mat-
vöruverslunum okkar er ekki nægj-
anleg til þess að þetta sé kleift, það er
í ljósi úrvals og þjónustu sem við telj-
um nauðsynlegt að bjóða.
Hvaða leiðir eru færar til þess að
lækka matvöruverð hér á landi?
JB Þekking á verslun á Íslandi er
verulega takmörkuð en nauðsynleg
til þess að við getum staðið okkur og
lækkað kostnað í allri aðfangakeðj-
unni, það er allt frá því að varan verð-
ur til og neytandinn tekur hana upp í
versluninni. Við urðum ekki góðir í
fiskvinnslu á fáeinum misserum.
Ekki eru nema örfá ár síðan burðug
verslunarfyrirtæki í matvöru urðu til
á Íslandi. Hvaða fyrirtæki er til í mat-
vöru í dag sem búið er að vera
burðugt um langt skeið? Þau eru
bara tvö; Hagkaup og Nóatún, sem
bæði hafa átt sína erfiðu daga. Inn-
leiðing fagmennsku er mjög stór
þáttur í því að eyða braskara-
JÓN BJÖRNSSON Ég segi því minni
sem samkeppnin er, því dýrari eru
höfuðstöðvarnar.
ÁRNI PÉTUR JÓNSSON Hvers
vegna er það talið sjálfsagt að við
ljóstrum upp viðskiptaleynd-
armálum?
Ætlum að lækka
matvöruverð á Íslandi
Útreikningar sýna 48–69% hærra matvöruverð
á Íslandi en í löndum ESB. Helga Kristín
Einarsdóttir ræddi verðmyndun á matvöru
við tvo framkvæmdastjóra hjá Baugi, en
fram hafa komið upplýsingar um margfalda
álagningu á vöru hjá fyrirtækinu.
Morgunblaðið/Golli









 


 
 
    

 



   


 


 !"

#
  
 $
 #
%
$


 
&#'
()*!! '



 
 
 
 

 

 
 
 

 
 
 
 
 

 






 


 
 
Stærstu fyrirtæki í matvöruverslun í heiminum samkvæmt upplýsingum AC
Nielsen. Miðað er við ársveltu í milljörðum evra, að lágmarki þrír milljarðar.
Heildarvelta Baugs er hálfur milljarður evra á ári.