Morgunblaðið - 25.10.2002, Blaðsíða 24

GÍSLATAKAN Í MOSKVU
24 FÖSTUDAGUR 25. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
meistar inn. is
ÁBYRGÐ ÁREIÐANLEIKI
STEFNA Vladímírs Pútíns Rúss-
landsforseta í málefnum Tsjetsjníu
hefur orðið fyrir þungu höggi sök-
um gíslatökunnar í Moskvu. Þetta
er mat sérfræðinga sem AFP-
fréttastofan ræddi við gær. Með því
að færa sjálfan ófriðinn í Tsjetsjníu
inn í miðborg Moskvu hafi aðskiln-
aðarsinnum tekist að auka efann
um réttmæti þeirrar ákvörðunar
forsetans að neita að setjast að
samningaborðinu í því augnamiði að
binda enda á hryllinginn í Tsjetsj-
níu.
Loforð Pútíns
Tsjetsjnía, sem er í Kákasusfjöll-
um í suðurhluta Rússlands, lýsti yf-
ir sjálfstæði frá Moskvuvaldinu árið
1991. Borís Jeltsín, þáverandi for-
seti Rússlands, brást hins vegar
ekki við fyrr en 1994 þegar hann
sendi herlið til landins. Þeirri herför
lauk með háðuglegum ósigri árið
1996.
Rússar hófu hernað á ný í
Tsjetsjníu í októbermánuði 1999 en
áður höfðu verið framin hryðjuverk
í nokkrum rússneskum borgum
sem Tsjetsjenum var kennt um.
Pútín ákvað að freista þess að
brjóta á bak aftur vopnaða hreyf-
ingu sjálfstæðissinna með hervaldi
og koma síðan á viðræðum um
framtíð svæðisins innan Rússlands.
Þá var Vladímír Pútín forsætisráð-
herra Rússlands. Klifur hans upp
metorðastigann hefur allt frá því
verið bundið því heiti hans að ná
sem fyrst fram friðsamlegri lausn í
Tsjetsjníu.
Nú kann pólitísk framtíð hans að
ráðast af því hvernig hann bregst
við atburðunum í Moskvu.
Pútín fordæmdi í gær gíslatök-
una og sagði hana „hryðjuverk“
sem skipulagt hefði verið „í erlendu
ríki“. Forsetinn hefur neyðst til að
hætta við heimsóknir til Portúgals
og Þýskalands þar sem hann hugð-
ist koma við á leið sinni á fund leið-
toga Samstarfsráðs Asíu- og Kyrra-
hafsríkja sem fram fer í Mexíkó.
„Gíslatakan í leikhúsinu í Moskvu
er niðurlæging fyrir rússneska ríkið
og Pútín forseta.“ Þetta er mat Lilíu
Sjevtsova, sem starfar við Carneg-
ie-stofnunina í Moskvu. „Eftir
þriggja ára viðleitni til að hefta
starfsemi hryðjuverkamanna frá
Tsjetsjníu hlýtur niðurstaða okkar
að vera sú að við höfum tapað stríð-
inu. Nú þarf forsetinn að vinna frið-
inn. En mjög erfitt verður að hefja
samningaviðræður þegar staðið er
frammi fyrir slíkri ógn af hálfu
hryðjuverkamanna. Miklu mun
skipta hvort Pútín býr yfir nægu
hugrekki til að hugsa hvorki um eig-
in vinsældir né kosningar og ein-
beita sér að því að losna úr því kvik-
syndi sem Tsjetsjnía er,“ bætir hún
við.
Þreifingar
Gíslatakan ríður yfir aðeins viku
eftir að mannréttindafulltrúi
Moskvu-stjórnarinnar í Tsjetsjníu,
Abdul Khakim Sultygov, átti fund
með 14 þingmönnum sem kjörnir
voru til setu á þingi Tsjetsjníu árið
1997. Voru þetta fyrstu opinberu
samskipti stjórnvalda í Moskvu og
Tsjetsjena frá því að friðarviðræður
runnu út í sandinn í nóvember í
fyrra. Fundurinn með þingmönnun-
um kom hins vegar í kjölfar þess að
rússneskur þingmaður skýrði frá
því að hann hygðist á næstunni
ræða við fulltrúa Aslans Maskha-
dovs, forseta Tsjetsjníu, í Sviss.
Talsmaður Pútíns forseta sagði
hins vegar á mánudag að þessar
þreifingar endurspegluðu ekki op-
inbera stefnu stjórnvalda í Moskvu.
Rússneskir ráðamenn krefðust þess
enn að aðskilnaðarsinnar legðu nið-
ur vopn áður en viðræður hæfust.
Mannréttindafrömuðurinn Oleg
Orlov kvaðst í gær telja að gíslatak-
an væri „mikið áfall“ í ljósi þeirra
þreifinga sem fram hefðu farið í því
skyni að koma á viðræðum um frið
og pólitíska lausn ágreiningsmála í
Tsjetsjníu. Hann sagðist telja ólík-
legt að Maskhadov Tsjetsjníufor-
seti bæri ábyrgð á árásinni á leik-
húsið. Raunar hefði hópur tengdur
stríðsherranum Arbi Barajev, sem
Rússar drápu í júní í fyrra, lýst yfir
ábyrgð á gíslatökunni. Orlov minnti
á að nokkrar vonir hefðu vaknað að
undanförnu um að hreyfing væri að
komast á viðræður um frið og fram-
tíð Tsjetsjníu. Pútín hefði lagt ríka
áherslu á að hann myndi binda enda
á ófriðinn er hann var kjörinn for-
seti í marsmánuði 2000. Margir
hefðu orðið fyrir vonbrigðum sök-
um þess að hann hefði ekki reynst
þess megnugur að standa við stóru
orðin. Bjartsýni hefði því á ný vikið
fyrir vonleysi og örvæntingu.
Friðarvilji
Kannanir hafa sýnt að um 60%
Rússa vilja að átökum verði hætt í
Tsjetsjníu og deilan leyst með
samningum. Undanfarin þrjú ár
hafa fréttir af mannfalli borist á
degi hverjum til alþýðu manna í
Rússlandi. Rússar hafa verið vænd-
ir um hroðalega glæpi og mannrétt-
indabrot í Tsjetsjníu. Þing- og for-
setakosningar fara fram eftir 18
mánuði og töldu viðmælendur AFP
að ráðamenn hlytu að taka tillit til
þess er þeir legðu á ráðin um hvern-
ig leysa mætti gíslatökuna í
Moskvu.
Rússneskir stjórnmálamenn sem
andvígir eru hvers kyns eftirgjöf í
Tsjetsjníu-deilunni hafa hins vegar
nú þegar reynt að nýta sér gíslatök-
una í Moskvu. „Rússneska þjóðin
má ekki láta kúga sig,“ sagði tals-
maður Einingar, flokks er styður
Pútín og stjórn hans. Þjóðernissinn-
inn Vladímír Zhírínovskíj sagði
gíslatökuna sönnun þess að rétt
væri að fara með hernaði gegn þjóð-
um á Kákasus-svæðinu. Aðrir vís-
uðu til þess að atburðirnir í Moskvu
sýndu að Maskhadov forseti hefði
enga stjórn lengur á aðskilnaðar-
sinnum í landinu. Menn gætu ekki
talað fjálglega um mikilvægi friðar-
viðræðna að morgni dags og tekið
óbreytta borgara í gíslingu þegar
kvölda tæki.
Gíslatakan
mikið áfall
fyrir Pútín
Reuters
Vladímír Pútín Rússlandsforseti í hópi ungra föðurlandsvina.
Hernaður í Tsjetsjníu hefur reynst
Rússum hið mesta kviksyndi
’ Gíslatakan í leik-húsinu í Moskvu er
niðurlæging fyrir
rússneska ríkið og
Pútín forseta. ‘
MAÐURINN, sem er
sagður vera foringi
gíslatökumannanna
í Moskvu, er frændi
Arbi Barajevs, eins
illræmdasta og
grimmasta stríðs-
herrans í Tsjetsjníu.
Var hann felldur í
átökum við rúss-
neska hermenn í
júní í fyrra.
Barajev var fræg-
ur fyrir að taka
gísla, jafnt vestræna
menn sem Rússa, og
líka fyrir miskunnarleysið, sem
hann sýndi þeim og öðrum. Sem
dæmi um það má nefna, að 1998 lét
hann ræna fjórum mönnum, þrem-
ur Bretum og einum Nýsjálendingi,
sem unnu að fjarskiptamálum í
Tsjetsjníu, og lét hálshöggva þá.
Maður, sem einnig var fangi Bar-
ajevs og manna hans um hríð, sagði
síðar í viðtali við BBC, breska rík-
isútvarpið, að Barajev hefði farið
fram á 10 millj. dollara, 880 millj.
ísl. kr., í lausnargjald frá British
Telecom og Granger Telecom en þá
hefðu „arabískir vinir“ hans boðið
honum 20 millj. dollara, 1,76 millj-
arða ísl. kr., að auki fyr-
ir að drepa mennina. Að
sögn Rússa voru þessir
vinir hans hryðjuverka-
samtökin al-Qaeda.
Arbi Barajev féll í sex
daga löngum bardaga
við rússneska hermenn í
heimabæ hans, Alkhan-
Kala, á síðasta ári og þá
tók frændi hans við
veldinu. Þegar það var
sem mest var um að
ræða ábatasöm viðskipti
með tsjetsjneska olíu,
yfirráð yfir helstu þjóð-
leiðinni um landið og síðast en ekki
síst gíslatökur.
Rússar gerðu harða hríð að
frændanum, sem þá nefndist Movs-
an Suleimanov, í ágúst í fyrra og
töldu sig hafa fellt hann í Argun,
annarri stærstu borginni í Tsjetsj-
níu. Það er því ekki alveg ljóst
hvort um er að ræða einn og sama
frændann og þann, sem nú segist
vera foringi gíslatökumannanna,
en hann kallar sig Movsar Barajev.
Kvaðst sjálfur hafa
drepið 170 manns
Tsjetsjneskir skæruliðar hafa áð-
ur tekið gísla og sagst vera reiðu-
búnir að deyja með þeim en síðan
gert allt til að semja um að fá að
fara óhultir til Tsjetsjníu með ein-
hverja gíslana. Gíslatökumennirnir
í Moskvu segjast einnig vera reiðu-
búnir til að deyja og ástæða er til að
óttast, að þeim sé full alvara. Bar-
ajevarnir hafa sýnt, að þeir eru til
alls vísir.
Sagt er, að Arbi Barajev hafi
hreykt sér af því að hafa með eigin
hendi drepið 170 manns.
Forsprakki gíslatökumannanna
er af kunnri, tsjetsjneskri ætt
Movsar Barajev
Alræmdir fyrir
grimmd og gíslatökur
LJÓST er, að verulega er farið að
þrengja að tsjetsjneskum skærulið-
um í baráttunni gegn Rússum. Í
Tsjetsjníu sjálfri hafa þeir hörfað úr
einu víginu í annað og nýlega voru
þeir hraktir burt úr einum helsta
griðastað sínum, Pankisi-skarðinu í
Georgíu. Þeir hafa ekki lengur efni á
að missa marga menn í beinum átök-
um og nú er veturinn að leggjast að.
Ekki er ólíklegt, að þessi staða eigi
sinn þátt í örvæntingarfullri gísla-
töku þeirra í Moskvu.
Átökin í Tsjetsjníu hafa staðið
með hléum í átta ár en upphafið var,
að Tsjetsjenar lýstu yfir sjálfstæði
sínu 1991. Borís Jeltsín, þáverandi
forseti Rússlands, lét þó ekki til
skarar skríða gegn þeim fyrr en 1994
en þessu fyrra Tsjetsjníustríði lauk
með auðmýkjandi ósigri Rússa 1996.
Að unnum sigrinum kusu Tstetsj-
enar sér sinn eigin forseta, Aslan
Maskhadov, fyrrverandi stórskota-
liðsforingja í sovéska hernum og
einn helsta foringja sinn í stríðinu
við Rússa. Náði hann friðarsamning-
um við Moskvustjórnina en sam-
kvæmt þeim átti að ákveða endan-
lega stöðu Tsjetsjníu eftir fimm ár.
Upplausn, morð og mannrán
Maskhadov er sagður maður hóf-
samur en sem forseti hafði hann
enga stjórn á framferði stríðsherr-
anna í landinu. Alger óöld tók við og
sá illræmdasti af þeim öllum, Arbi
Barajev, gerði landið frægt að en-
demum fyrir mannrán og morð.
Á árinu 1999 létu nokkur hundruð
manns lífið er fjölbýlishús voru
sprengd upp í Moskvu og öðrum
borgum og voru Rússar ekki í nein-
um vafa um, að tsjetsjneskir skæru-
liðar hefur verið þar að verki. Það
sama ár réðust þeir líka inn í grann-
landið Dagestan til að koma þar á ísl-
ömsku ríki. Þá sendi Vladímír Pútín,
forseti Rússlands, herinn á vettvang.
Reknir frá Pankisi-skarði
Þótt tsjetsjnesku skæruliðarnir
hafi gert Rússum marga skráveif-
una, þá hafa þeir samt ekki staðist
rússneska hernum snúninginn og
hafa nú ekki lengur neina eiginlega
bækistöð í Tsjetsjníu. Þeir hafa hins
vegar í nokkurn tíma getað skýlt sér
í Pankisi-skarði, handan landamær-
anna í Georgíu. Þaðan hafa þeir gert
árásir á rússneska hermenn í
Tsjetsjníu.
Rússar og raunar Bandaríkja-
menn einnig lögðu mjög hart að
Georgíustjórn að uppræta skærulið-
ana í Pankisi-skarði og hótaði
Moskvustjórnin jafnvel að ráðast inn
í Georgíu dygði ekki annað til. Létu
Georgíumenn loks undan þrýstingn-
um og ráku skæruliðana burt. Voru
15 arabar og al-Qaeda-menn hand-
teknir og framseldir til Bandaríkj-
anna.
Á stöðugum flótta
Tveir hópar skæruliða fóru frá
Pankisi-skarði í september sl. Fór
annar inn í Íngúshetíu þar sem flest-
ir skæruliðarnir féllu í átökum við
rússneska hermenn og hinn hópur-
inn fór inn í Norður-Ossetíu, allt að
150 menn, og þar var hann upprætt-
ur. Skæruliðarnir eiga nú í fá hús að
venda og veturinn fer í hönd. Hann
hefur alltaf verið þeim erfiður. Þá er
nístingskalt uppi í Kákasusfjöllum
og snjóalög mikil. Það versta er þó,
að þá geta þeir ekki leynst undir
laufskrúði skógarins. Skæruliðarnir
geta flúið en þeir geta ekki falið sig.
Horfa fram á ósigur
í Tsjetsjníustríðinu
Gíslatakan hugs-
anlega örþrifaráð
í tapaðri stöðu
Reuters
Rússneskir hermenn á vettvangi átakanna í Tsjetsjníu, hér önnum kafnir
við að hreinsa stórskotafallbyssu nálægt bænum Noovolakskoje.