Morgunblaðið - 07.11.2002, Síða 26

LISTIR
26 FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
meistar inn. is
GULL ER GJÖFIN
Í Æ ríkari mæli miðla ljósmyndir
til okkar ástandi umheimisins í tíma-
ritum og dagblöðum. Ekki þarf ann-
að en að fletta gömlum dagblöðum til
að sjá hve vægi ritaðs máls í blöðum
hefur rýrnað samanborið við frétta-
ljósmyndirnar sem hafa aukist gífur-
lega frá fyrri tíð, enda skila þær upp-
lýsingum fyrirhafnarlaust og því
hentugur upplýsingamiðill. En ljós-
myndin hefur líka fest sig í sessi sem
mikilvægur tjáningarmiðill í sam-
tímalistum og hafa ljósmyndasýning-
ar verið tíðar upp á síðkastið í listsýn-
ingarsölum hérlendis. Í Gerðarsafni
var nýlega opnuð sýning undir nafn-
inu „Sjá-Myndalýsing“. Til sýnis eru
verk eftir sex Íslenska myndlistar-
menn sem allir nýta sér ljósmyndir til
listsköpunar. Þeir eru Þorvaldur
Þorsteinsson, Ívar Brynjólfsson,
Hrafnkell Sigurðsson, Haraldur
Jónsson, Daníel Magnússon og
Spessi.
Þorvaldur Þorsteinsson nýtir sér
upplýsingargildi ljósmynda í verki
sem hann nefnir „Íslandsmyndir“.
Myndirnar eru tölvuprentaðar og
sækir hann þær í netverslanir eins og
E-bay og Pay pal. Þetta eru auglýs-
ingamyndir frá íslenskum fyrirtækj-
um og sölumönnum sem spegla þá
mynd sem umheiminum er sýndur af
Íslandi. Með verkinu er Þorvaldur
með gamansömum hætti að benda
okkur á þjóðlega sjálfsmynd okkar.
Sjálfsmynd er einnig viðfangsefni
Ívars Brynjólfssonar í einu verki af
tveimur sem hann tekur fyrir á sýn-
ingunni. Verkið nefnir hann „Þjóðar-
gersemi“ og eru 15 svart-hvítar ljós-
myndir af hlutum sem hafa safnast
upp í bílskúrnum hans. Annað verk
Ívars kveikir upp sígilda spurningu
um raungildi eftirmyndarinnar. Ívar
sýnir annars vegar afsagaða ösp, og
hins vegar 10 myndir af öspinni sem
er raðað saman þannig að hún sést í
heild sinni, frá einu sjónarhorni.
Verkið nefnir hann „Lík“ sem hefur
tvímerkingu, annars vegar vegna
þess að öspin er ekki lengur á lífi og
hins vegar vegna þess að ljósmynd-
irnar líkja eftir fyrirmyndinni. Ívar
er þarna á kunnulegum slóðum hug-
myndalistar (Conceptual art) á átt-
unda áratugnum, ekki síst í útfærslu,
en hann notast við svart-hvítar
myndir eins og tíðkaðist í þá daga, þó
að ætla mætti að hágæða litmyndir
eins og eru í boði í dag myndu henta
betur fyrir þessháttar viðfangsefni,
nema þá að fagurfræðilegir eiginleik-
ar ljóss og skugga séu Ívari meira í
mun en raungildi eftirmyndarinnar.
Verk Hrafnkels Sigurðssonar,
„Nýbygging, úti-inni“, byggist líka á
samspili tvívíddar og þrívíddar, en
hefur þó ekkert með raungildi eftir-
myndar að gera. Hrafnkell sýnir eina
ljósmynd af nýlega reistu húsi sem
enn vantar á þak og er skreytt að ut-
an með vinnupöllum. Til móts við
myndina þekur listamaðurinn vegg-
inn með hvítu einangrunarfrauði og
tekst honum þannig að skapa mjög
sérstæða rýmiskennd sem minnir
okkur á að hinn þrívíða heim sem við
upplifum fyrir utan okkur skynjum
við að innan og er hann þannig séð
eitt og hið sama.
Myndaröðin „Heimskautaávextir“
eftir Harald Jónsson vekur upp
blendnar tilfinningar og jafnvel and-
stæðar. Myndirnar, sem eru 5 tals-
ins, voru teknar í húsagörðum á Ís-
landi á milli jóla og nýárs.
Einmanaleiki er í myrkum görðunum
og ekki hjálpar hrollur vetrarkuldans
til, en fátæklegar jólaseríurnar sem
hanga á trjáhríslum hlýja manni um
hjartarætur, enda hálfaumkunar-
verðar tilraunir til að lýsa upp svart-
asta skammdegið.
Fimm ljósmyndir Daníels Magn-
ússonar sýna portrett af jafnmörgum
starfsmönnum IKEA. Auk myndlist-
arsköpunnar hefur Daníel getið sér
gott orð fyrir húsgagnasmíði og inn-
réttingar. Í eldri verkum hefur hann
m.a. blandað saman húsgagnasmíð
og myndlistarsköpun. Kann svipað
að vera upp á teningnum með
portrettmyndirnar þar sem starfs-
fólk IKEA birtist sem andlit fyrir-
tækis sem fjöldaframleiðir eininga-
húsgögn.
„Tjaldstæði“ er sex mynda sería
eftir Spessa. Myndirnar sýna tjald-
stæði á Íslandi að haustlagi. Ferða-
mannastraumnum er lokið og tjald-
stæðin standa auð sem minning um
það sem var. Hið sama má segja um
ljósmyndir. Um leið og mynd er tekin
þá er hún minning um það sem var.
Ljósmyndir Spessa eru því skrásetn-
ingar á umhverfinu um leið og þær
fjalla um sjálfan miðilinn. Spessi tek-
ur hlutlausa afstöðu til myndanna,
þ.e. að hann reynir ekki að skreyta
þær með fallegu sólarlagi, heldur
skilar verkefninu á skýran og skyn-
samlegan hátt.
Athyglisvert þykir mér hve
myndaraðir eru ráðandi á sýningunni
og lítið er um sjónræn tilbrigði á milli
mynda í hverri myndaröð. Aðeins 7
verk eru á allri sýningunni en þau eru
útfærð í 66 ljósmyndum. Slíkar
myndaraðir eru reyndar áberandi á
Íslandi og vekur það upp spurningu
hjá mér hvers vegna hugmyndarleg
meðferð á miðlinum leiði svo oft til
þess háttar útfærslu. Þykir mér það,
og auðvitað aukin notkun á ljós-
myndaforminu, vera tilefni til vold-
ugrar úttektar á ljósmyndun í ís-
lenskri samtímalist þar sem gerð
væri ýtarleg könnun á ólíkum mögu-
leikum ljósmyndaformsins.
Ljós-mynd-
list
Á myndinni sjást verkin „Lík“ eftir Ívar Brynjólfsson og „Tjaldstæði“ eftir Spessa.
MYNDLIST
Gerðarsafn
Safnið er opið alla daga nema mánudaga
frá kl. 11–17. Sýningunni lýkur 10. nóv-
ember.
LJÓSMYNDIR OG ÞRÍVÍÐ VERK
DANÍEL MAGNÚSSON, HARALDUR JÓNS-
SON, HRAFNKELL SIGURÐSSON, ÍVAR
BRYNJÓLFSSON, SPESSI OG ÞORVALDUR
ÞORSTEINSSON
Jón B.K. Ransu
STÆRSTA yfirlitssýning á íslensk-
um ljósmyndum sem sett hefur verið
upp var opnuð í gær í Ljósmynda-
safni Moskvuborgar að viðstöddum
um fjögur hundruð boðsgestum. Á
sýningunni eru myndir sextán frum-
herja frá Þjóðminjasafni Íslands,
sem margar hverjar hafa aldrei ver-
ið sýndar áður og um þrjátíu sam-
tímaljósmyndara. Markmið sýning-
arinnar er að draga upp mynd af því
helsta í því elsta og yngsta sem gert
hefur verið með ljósmyndatækninni
á Íslandi.
Úrval íslenskrar ljósmyndunar
Á sýningunni, sem sett er upp í
sex sölum, er brugðið upp fjöl-
breytilegu úrvali íslenskrar ljós-
myndunar. Í fyrstu þremur sölunum
eru 120 ljósmyndir sem varðveittar
eru í myndadeild Þjóðminjasafns Ís-
lands, eftir frumherja á borð við Sig-
fús Eymundsson, Magnús Ólafsson
og Pétur Brynjólfsson. Margar
þeirra hafa aldrei áður verið sýndar
opinberlega en í þeim endurspeglast
Ísland fyrir og eftir aldamótin 1900.
Í seinni sölunum taka við myndir
úr samtímanum og spanna afar vítt
svið. Þar gefur að líta tísku-
ljósmyndir Snorra Bros., landlags-
myndir eftir Sigurgeir Sig-
urjónsson, bensínstöðvar eftir
Spessa og myndir af sjoppum eftir
Guðmund Ingólfsson, ljósmyndir af
mannlífi í Norður-Atlantshafi eftir
Ragnar Axelsson og draumkenndu
landslagi eftir Katrínu Elvarsdóttur.
Þá gefur að líta verk myndlist-
armanna sem unnið hafa með ljós-
myndatæknina. Elstu fulltrúarnir
eru Hreinn Friðfinnsson og Sig-
urður Guðmundsson en meðal ann-
arra má nefna Tuma Magnússon,
Ólaf Elíasson og Gjörningaklúbbinn.
Verkin eru úr eigu listamannanna
sjálfra, Listasafns Reykjavíkur og
Listasafns Íslands.
Við opnun sýningarinnar fluttu
ávörp Benedikt Jónsson, sendiherra
Íslands í Rússlandi, Olga Sviblova,
forstöðumaður safnsins, og Eiríkur
Þorláksson, einn sýningarstjóranna
og forstöðumaður Listasafns
Reykjavíkur. Júrí Resetof, fyrrver-
andi sendiherra Rússlands á Íslandi,
túlkaði ræðu hans fyrir gesti.
Benedikt segir sýningu sem þessa
merkan viðburð í menningar-
samskiptum þjóðanna. „Menningar-
samskipti Íslands og Rússlands hafa
ekki verið mikil síðasta áratug, en
með þessari sýningu, þeirri sem er í
Tretyakof-safninu, og tónleikum
söngsveitarinnar Fílharmóníu í Pét-
ursborg fyrir skemmstu, má segja
þessum samskiptum hafi verið lyft á
nýtt og hærra stig.
Það er margt að gerast á öllum
sviðum þjóðlífsins í Rússlandi, og
ekki síst í menningarstarfseminni.
Ég held það hljóti að vera okkur Ís-
lendingum til hróss að helstu menn-
ingarstofnanir landsins sækist eftir
framlagi frá okkur með þessum
hætti.“
Ísland býr yfir leyndarmáli
Ljósmyndasafn Moskvuborgar er
sex ára gömul stofnun sem hefur
náð að festa sig í sessi og nýtur mik-
illar hylli. Á hverju ári er settur þar
upp fjöldi sýninga og skipta gestir
tugum og stundum hundruðum þús-
unda. Stofnandinn og forstöðukonan
Olga Sviblova hefur áður unnið með
íslenskum listamönnum og sótt Ís-
land heim. Hún fór þess á leit við
sýningarstjórana, Eirík, Pétur Ara-
son, Einar Fal Ingólfsson og Ívar
Brynjólfsson frá Þjóðminjasafni Ís-
lands, að þeir settu sýninguna sam-
an. „Íslenskir samtímalistamenn eru
mjög vel þekktir í dag; ég held að
fólk í Evrópu þekki jafnmarga ís-
lenska listamenn í fremstu röð og
Rússneska, þrátt fyrir að Rússar séu
svo margfalt fleiri,“ segir Olga. „Ís-
land býr yfir einhverju leyndarmáli
því miðað við höfðatölu held ég að
ekkert land eigi jafnmarga góða
listamenn. Það er merkilegt og hlýt-
ur að vera mikilvægt fyrir Íslend-
inga. En sem heild þá er íslensk sam-
tímaljósmyndun, og svo ég tali ekki
um gömlu myndirnar, nær óþekkt
utan Íslands. Þetta er í senn al-
þjóðleg list og þjóðleg, hún end-
urspeglar sérstakt landslagið, sér-
staka sögu og íbúana vel; ég finn vel
að sýningin hefur mikil áhrif á gest-
ina hér. En þótt sýnin í samtímahlut-
anum sé alþjóðleg endurspeglar hún
líka ákveðna rómantík sem hefur
undirstöðu í goðsögum þjóðarinnar,
sterk þjóðleg einkenni sem ég vona
að hverfi ekki á þessari nýju öld.
Það sést í verkunum að Ísland er
algjörlega opið fyrir umheiminum.
Það er styrkur að listamenn fari til
annarra landa að mennta sig en
snúa aftur eins og farfuglarnir,
hlaðnir alþjóðlegri reynslu og hug-
myndum. Nú er það sama að byrja
hér í Rússlandi, sem betur fer.
Ísland er lítið land en samt eru
margar stefnur í gangi þar. Mér hef-
ur þótt mínimalísk list hvað áhrifa-
ríkust þar og það var hún sem fang-
aði athygli mína fyrir fjórtán árum.
Þá sá ég sýningu á verkum eftir
Rögnu Róbertsdóttur og Kristján
Guðmundsson og féll alveg fyrir
þeim. Svo fann ég marga áhuga-
verða listamenn í viðbót, eins og Sig-
urð bróður Kristjáns og Hrein Frið-
finnsson. Hér eru verk eftir tvo þá
síðastnefndu en því miður bara tvö
eftir Sigurð. Hann er frábærlega
fjölhæfur listamaður, ég vildi geta
gert sýningu með honum einum ein-
hvern daginn.“
Íslensk ljósmyndun
er mjög hlý
Olga Sviblova segir formleg ein-
kenni þessara íslensku ljósmynda
mjög sterk og sér þyki þær um leið
endurspegla ásýnd landsins og sam-
félagið vel. „Nálægð ljósmyndarans
en undarlega mikil, jafnvel þótt
áhersla sé lögð á sterk form, þetta
sést jafnvel líka í fótó-journalism-
anum; ljósmyndarinn nær að gefa
mikið af afstöðu sinni í verkin. Svo
er þetta aldrei köld list og það finnst
mér afar áhugavert. Mínimal list
getur verið afar köld en íslensk list-
in og íslensk ljósmyndun, eins og við
höfum upplifað hana hér í dag, er
mjög hlý list. Og þetta eru áhuga-
verðar andstæður; mínimal og sterk
myndbygging en á sama tíma hverf-
ur aldrei tilfinningin fyrir einhverju
afar persónulegu og mannlegu. Og
þetta er ekki írónísk list og það er
líka áhugavert því stór hluti sam-
tímalistarinnar er mjög írónískur.“
Sýningin í Ljósmyndasafni
Moskvuborgar stendur í fimm vikur
en í janúar næstkomandi verður sett
upp sýning á rússneskum ljós-
myndum úr eigu safnsins í vestursal
Kjarvalsstaða.
Morgunblaðið/Einar Falur
Benedikt Jónsson sendiherra og Olga Sviblova, forstöðumaður Ljósmyndasafns Moskvuborgar.
Yfirlitssýning á íslenskum
ljósmyndum opnuð í Moskvu
Moskvu. Morgunblaðið.