Morgunblaðið - 01.06.2003, Blaðsíða 9

stigum og auka þannig myndun hormóna eins
og testósteróns og nandrólóns í líkamanum.“
Pétur tekur fram að gagnsemi þessara for-
stigshormóna sem vefaukandi efnis sé reyndar
mjög umdeild og að minnsta kosti sum þeirra
viðist gagnslaus við að auka vöðvamassa.
„Rannsóknir hafa jafnvel bent til að ákveðin
forstigshormón sem hafa verið markaðssett
fyrir íþróttafólk umbreytist frekar í kven-
hormón en karlhormón þegar í líkamann er
komið.“
Arna Guðmundsdóttir, sérfræðingur í inn-
kirtla- og efnaskiptasjúkdómum á Landspítala
– háskólasjúkrahúsi, segir að sýnt hafi verið
fram á að inntaka hreins testósteróns auki
vöðvamassa og styrk. Hún getur rannsóknar
sem fjörutíu ungir karlar tóku þátt í og tóku
þeir sex sinnum stærri skammt af testósteróni
en venjulega er notaður, eða 600 milligrömm á
dag í nokkrar vikur. Jók þessi mikli skammtur
vöðvamagn og styrk. Segir Arna þetta einu vel
gerðu rannsóknina sem hún þekki sem sýni að
testósterón virkar að þessu leytinu.
Arna segir að öðru máli gegni um forstigs-
hormón. „Rannsókn á tuttugu ungum karl-
mönnum sem neyttu þessara efna sýndi ekki
hækkað testósteróngildi heldur verulega
aukningu á estrógenum, þ.e. kvenhormónum
sem geta valdið brjóstastækkun og getuleysi,
einnig lækkaði góða kólesterólið. Engin aukn-
ing varð á vöðvastyrk eða massa í samanburði
við lyfleysuhópinn.“
Arna segir það útbreidda skoðun þeirra sem
neyta ólöglegra lyfja að allt sem breytist í
testósterón virki jafnvel og testósterónið sjálft
en þannig sé það ekki.
Hún bendir á að fólk kaupi slíka stera dýr-
um dómum. „Það er líka oft verið að pretta fólk
í þessum viðskiptum.“ Arna tekur dæmi um
mann sem keypti sér glas sem á stóð að inni-
haldið væri nýr evrópskur steri og merkt evr-
ópsku lyfjafyrirtæki. Maðurinn greiddi 45 doll-
ara fyrir glasið. Þegar farið var að kanna
innihaldið nánar var það B12-vítamín í vökva-
formi.
Listar yfir lyf og efni sem íþróttafólki er
bannað að nota í íþróttum eru eins milli landa,
óháð skilgreiningum á því hvað sé fæðubót-
arefni og hvað lyf í í viðkomandi landi. Af því
leiðir að efni eða lyf sem eru á bannlistum fyrir
íþróttafólk geta verið í fæðubótarefnum sem
keypt eru í heilsuvörubúðum í sumum löndum.
Bæði efedrín og forstigshormón eru dæmi um
þetta.
Ekki bara í kraftagreinunum
Tíðni notkunar vefaukandi stera hefur til-
tölulega lítið verið rannsökuð bæði hér og er-
lendis. Í könnun meðal leikmanna í amerískum
fótbolta viðurkenndu 28% svarenda að hafa
notað vefaukandi stera. Í rannsókn á dönskum
vaxtarræktarmönnum, þar sem svarhlutfall
var reyndar aðeins 17%, viðurkenndu um 60%
svarenda að hafa einhvern tímann notað vef-
aukandi stera.
Í rússneskri könnun sem kynnt var árið
1991 kom fram að af rússneskum íþróttamönn-
um, sem notuðu ólögleg lyf, notuðu 85% þeirra
stera og aðeins 12% fengu lyfin úr lyfjabúðum
gegn framvísun lyfseðla.
Árið 1992 gerði Sólveig H. Sigurðardóttir
könnun á tíðni steranotkunar meðal íþrótta-
manna á ónafngreindri líkamsræktarstöð í
Reykjavík. Framkvæmdin var þannig að eig-
andi líkamsræktarstöðvarinnar dreifði spurn-
ingalistum til viðskiptavina sem stunduðu
stöðina reglulega. Mjög erfiðlega gekk að fá
íþróttamenn til að taka þátt í könnuninni.
Svörun var aðeins 50%, eða 15 svör. Fjórir
íþróttamenn eða 28,6% viðurkenndu að hafa
notað vefaukandi stera. Þrír þessara manna
stunduðu vaxtarrækt en einn knattspyrnu.
Steranotkun mannanna hafði staðið yfir í 3–7
ár þegar könnunin var gerð og allir hugðust
nota sterana áfram.
Eins og sjá má er úrtakið lítið og svarhlutfall
lágt þannig að könnunin er fræðilega ekki
marktæk.
Nokkrar nýlegar kannanir hafa verið gerðar
á notkun vefaukandi stera meðal ungs fólks í
Svíþjóð. Í könnun sem fór fram í suðvestur-
hluta Svíþjóðar voru 5.827 unglingar á aldr-
inum 16 og 17 ára og af báðum kynjum spurðir
um ólöglega steranotkun. Svarhlutfall var hátt
eða 95%. 3,6% 16 ára drengjanna sögðust hafa
notað vefaukandi stera og 2,8% 17 ára drengja.
Engar stúlkur sögðust hafa notað vefaukandi
stera. Engin könnun hefur verið gerð á notkun
íslenskra unglinga á vefaukandi sterum svo
kunnugt sé.
Aukaverkanir vegna steranotkunar barna
og unglinga eru að þau geta farið fyrr á kyn-
þroskaskeið og tekið vaxtarkipp en síðan orðið
ótímabær stöðvun.
Að sögn Birgis Guðjónssonar læknis, sem er
í læknanefnd Alþjóðafrjálsíþróttasambandins,
er notkun ólöglegra lyfja hér á landi talin vera
allmikil hjá þeim hópum sem ekki eru innan
íþróttahreyfingarinnar, þ.e. meðal vaxtar-
ræktar- og kraftlyftingamanna. „Þeir hafa iðu-
lega fallið á lyfjaprófum á mótum, þótt reiknað
sé með að þeir séu orðnir „hreinir,“ sem gefur
vísbendingu um notkun þeirra. Þeir hafa held-
ur aldrei viljað gangast undir lyfjapróf á æf-
ingatímabili. Það má svo segja að ekki sé mikið
um lyfjanotkun íþróttamanna innan ÍSÍ en það
er langt síðan einhver íþróttamaður hefur orð-
ið uppvís að notkun vefaukandi stera.“
Í þessu samhengi má geta þess að á Íslands-
móti IFBB (International Federation of Body
Builders) í hreysti (fitness), en alþjóðasam-
bandið stendur fyrir utan ÍSÍ, hafa engu að
síður verið framkvæmd lyfjapróf undanfarin
fimm ár á verðlaunahöfunum.
Einar Guðmann, sem stendur árlega fyrir
Íslandsmóti IFBB í hreysti, segir að þegar
verið sé að ræða ólöglega lyfjanotkun hafi
menn tilhneigingu til að einskorða hana við
kraftagreinar. „Við vitum að þar sem styrkur
kemur við sögu hafa menn meiri hag af því að
taka inn lyf eins og vefaukandi stera. Vefauk-
andi sterar geta orðið nánast öllum íþrótta-
greinum að gagni – ef menn eru að reyna að
misnota þá á annað borð.“
Fylgja þarf alþjóðareglum
Reynt er að fylgjast með og koma í veg fyrir
lyfjanotkun íþróttamanna innan íþróttahreyf-
ingarinnar með því að lyfjaprófa á æfingatíma-
bili fyrirvaralaust. Einstaklingur sem er valinn
er skuldbundinn til að gangast undir lyfjapróf
og litið er á neitun sem jákvætt próf og er refs-
ing í samræmi við það.
Ef litið er til lyfjaprófa ÍSÍ á tímabilinu
1998–2001 þá mældust tveir karlar í körfubolta
með efedrín í blóði árið 2001 og árið 1999
fannst amfetamín í blóði karls í lyftingum.
En 2–3% lyfjaprófa hafa verið jákvæð að
meðaltali undanfarin ár. Það er breytilegt í
hvaða íþróttagreinum einstaklingarnir hafa
verið sem fallið hafa á prófinu og hvað þeir
hafa verið að taka. Þess ber að geta að þetta
eru fá próf og því tölfræðilega ómarktæk.
Þá féllu þrír keppendur í fyrra á lyfjaprófi á
Íslandsmóti IFBB í hreysti, tveir karlar og ein
kona. Var það í fyrsta skipti síðan lyfjapróf
hófust á þessum mótum. Fundust vefaukandi
sterar í blóði eins karlmanns og efedrín hjá
öðrum þeirra. Hjá konunni fundust vefaukandi
sterar í blóðinu.
Tekin eru rúmlega 100 lyfjapróf á vegum
lyfjanefndar ÍSÍ á hverju ári og skiptast þau
niður eftir greinum. Þetta er svipaður fjöldi
lyfjaprófa og í nágrannalöndunum, miðað við
höfðatölu. „Ástæðan fyrir því að við gerum
ekki fleiri próf er að lyfjapróf eru rándýr,
kosta 25–30 þúsund hvert próf,“ segir Pétur.
„Lykilatriðið er að lyfjaprófin geta farið fram
hvar og hvenær sem er. Eftir að þróttamaður
hefur verið boðaður í lyfjapróf er hann undir
eftirliti starfsmanna lyfjaeftirlitsins. Honum
er með öllu óheimilt að fara af svæðinu fyrr en
að loknu lyfjaprófi og duga engar afsakanir.“
Birgir Guðjónsson læknir, sem er fyrrver-
andi landsliðsmaður í frjálsum íþróttum auk
þess að hafa verið formaður lyfjanefndar
Íþrótta- og ólympíusambands Íslands um
langt árabil, segir lyfjaeftirlitið hafa veikst fyr-
ir tveim árum þegar íþróttaforystan gat haft
áhrif á niðurstöðu lyfjadómstóls ÍSÍ í máli
körfuknattleikskonu, en af því tilefni sagði
Birgir af sér formennsku í nefndinni. Í þvagi
körfuknattleikskonunnar fannst asmalyf, en
hún hafði ekki afhent læknisvottorð áður en
keppni hófst því til sönnunar. Slíkt þarf alltaf
að koma til, samkvæmt alþjóðareglum. „Var
körfuknattleikskonan sýknuð þrátt fyrir álit
heilbrigðisráðs og álit fulltrúa læknanefndar
Alþjóðaólympíunefndarinnar, sem töldu þetta
skýlaust brot,“ segir Birgir.
Aukaverkanir geta verið mjög alvarlegar
Víkjum nú að aukaverkunum af völdum vef-
aukandi stera, sem geta verið mjög alvarlegar,
en þær eru háðar því hversu mikils er neytt af
sterunum, hve lengi og eftir aldri einstaklings-
ins. Einnig eru áhrifin mismunandi frá einum
einstaklingi til annars, þótt gefinn sé sami
skammtur.
Að sögn Örnu Guðmundsdóttur benda flest-
ar rannsóknir á vefaukandi sterum til ein-
hverra aukaverkana eða eituráhrifa en oft á
tíðum vanti lykilupplýsingar, þ.e. hversu lengi
efnið hefur verið notað og í hvaða skömmtum.
Hún nefnir aukaverkanir eins og rýrnun á eist-
um, ófrjósemi og tímabundið getuleysi, þyngd-
araukningu vegna aukins blóðmagns og vökva-
söfnunar. Þá hefur orðið vart aukningar á
lifrarensímum, gulu og jafnvel lifrarkrabba-
meins. Neysla vefaukandi stera hefur áhrif á
hjartavöðva og veldur hjartasláttartruflunum
og blóðþrýstingshækkun. Þetta getur gerst
eftir notkun stera í stuttan tíma, jafnvel aðeins
um mánaðartíma. Þá segir Arna að vart hafi
orðið við blöðruhálskirtilsstækkun og geð-
heilsa hafi raskast.
Karlgerandi áhrif sjást hjá konum sem taka
vefaukandi stera. Þær geta fengið gelgjubólur,
aukinn hárvöxt á skrokkinn, hárlos á höfði og
djúpa rödd. Kynfæri stúlkna sem ekki hafa náð
kynþroska geta afmyndast.
Rannsóknir hafa sýnt að vefaukandi sterar
stuðla að ofþykknun hjartavöðvans, að sögn
Guðmundar Þorgeirssonar, yfirlæknis á
hjartadeild Landspítala – háskólasjúkrahúss.
„Ofþykknunin getur stuðlað að hjartsláttar-
óreglu, m.a. gáttaflökti, og getur leitt til
hjartabilunar. Einnig getur misnotkun vef-
aukandi stera haft áhrif á slagæðakerfið, þ.e.
stuðlað að æðakölkun. Þá hefur steranotkun
óæskileg áhrif á blóðfitusamsetninguna í blóð-
inu. Það sem er mest áberandi er að steranotk-
un dregur mjög úr styrk hins góða kólesteróls
Morgunblaðið/Árni Torfason
„fagrir“ líkamar
’ Það sem er lyf í einulandi getur verið skilgreint
sem fæðubótarefni í öðru
landi. Þannig hefur mynd-
ast svokallað grátt svæði
sem getur verið mjög vara-
samt fyrir íþróttafólk. ‘
’ Svo að lyfjaeftirlitið sévirkt þarf að fylgja ský-
lausum alþjóðareglum. ‘
’ Nú eru framleidd vef-aukandi steralyf beinlínis
með því hugarfari að kom-
ast framhjá viðurkenndum
aðferðum við lyfjaprófanir
íþróttamanna. ‘
’ Við viljum sjá meirisamvinnu milli lögreglu,
landlæknisembættisins og
tollyfirvalda og jafnvel
heilbrigðisráðuneytisins til
að sporna við þessum vá-
gesti og að litið sé á þetta
sem alvöru vandamál. ‘
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 2003 B 9
 B11