Morgunblaðið - 29.06.2003, Blaðsíða 12

Bylting
í bíó
Brátt kemur að
því að almennar,
stafrænar sýn-
ingar verða að
veruleika
ÞEIR eru báðir andfætlingar okkar, ástralski
leikstjórinn Peter Weir og nýsjálenski leikarinn
Russell Crowe, og má ekki á milli sjá hvor er í
meiri metum sem fagmenn og stjörnur. Weir
er búinn að ganga með mynd byggða á sagna-
bálknum um Meistara og sjóliðsforingja um
árabil og síðustu fimm árin hefur aðeins einn
maður komið til greina í hans huga í hlutverk
Jacks Aubreys skipstjóra, sem er Russell
Crowe. Það var leiksigur Crowes í L.A. Confi-
dential (’97), sem færði Weir heim sanninn
um að sjóliðsforinginn hans væri fundinn.
Weir er talinn einn traustasti leikstjóri sam-
tímans, einn fjölmargra Ástrala sem gert hafa
garðinn frægan í Hollywood eftir að hafa vakið
heimsathygli með verkum gerðum í heima-
landinu á áttunda áratugnum. Ein af rósunum
í hans ábúðarmikla hnappagati er hæfni að
laða fram leik hjá dægurstjörnum á borð við
Mel Gibson, Harrison Ford, Jim Carrey og
Robin Williams, sem hefur skipað þeim á stall
með leikurum sem teknir eru alvarlega.
Weir vakti fyrst umtalsverða athygli með
Lautarferð að Gálgakletti og Lokaflóðinu,
gerðar ’75 og ’77. Þriðja stórvirkið, Gallipoli,
kom ’81, og áhugi bandarískra kvikmynda-
framleiðenda var vakinn.
Í Hollywood hefur hinn 59 ára gamli leik-
stjóri unnið hvert afrekið á fætur öðru: Vitnið
(Witness) , Bekkjarfélagið (Dead Poets Soc-
iety) og síðast Þáttinn með Truman, sem
hann lauk við 1998. Síðustu fimm árin hafa
farið í undirbúning og gerð stórmyndarinnar
Ferðin á heimsenda, sem verður frumsýnd 14.
nóvember nk.
Nýsjálendingurinn Russell Crowe er kunn-
astur fyrir túlkun á harðjöxlum í myndum á
borð við Skylmingaþrælinn (The Gladiator),
en frammistaða hans í Sönnun (Proof) o.fl.
sýnir að hann á ekki í nokkrum erfiðleikum
með að leika mýkri menn.
Crowe er fæddur á Nýja Sjálandi 1964 en
hefur búið í Ástralíu frá fjögurra ára aldri.
Hann hefur verið viðloðandi leiklist frá því
hann lék í sjónvarpsþáttum sex ára gamall.
Fyrsta hlutverkið sem vakti athygli á hinum
veðraða og karlmannlega Crowe var í Sönnun
(’91). sem færði honum verðlaun Áströlsku
kvikmyndastofnunarinnar. Næsta mynd,
Romper Stomper (’92), færði leikaranum ekki
aðeins fjölda verðlauna heldur alheimsviður-
kenningu og það var engin önnur en hin hálf-
gleymda dægurstjarna Sharon Stone, sem
kippti pilti með sér til Hollywood. Þar fór
Crowe með eitt hlutverkanna í Sá snöggi og
sá dauði (The Quick and the Dead, best
gleymdri stjörnumynd leikkonunnar. Það var
1995 og tveimur árum síðar sló leikarinn í
gegn á heimsvísu í L.A. Confidential og í kjöl-
farið komu m.a. stórmyndirnar Innherjinn
(The Insider), Skylmingaþrællinn og Fögur
sál. Margverðlaunuð afrek hans í þessum firna
góðu verkum hafa skipað Crowe í fremstu röð
kvikmyndaleikara samtímans.
Virtir og
vinsælir
Peter Weir og Russell Crowe
eru eftirsóttir í kvikmynda-
heiminum
Um borð í freigátunni Surprise, herskipi hennar
hátignar, bakgrunni 135 millj. dala stórmyndar.
ÞAÐ liggur í loftinu að framleið-
endum Ferðarinnar á heimsenda,
20th Century Fox, Miramax og
Universal, líst vel á útkomuna,
menn láta ekki 135 milljóna dala
fjárfestingu liggja uppi í hillu að
ástæðulausu. Hvergi er til sparað
því einn vinsælasti og virtasti leik-
stjóri og karlleikari í kvikmynda-
heiminum eru í fararbroddi. Risa-
verin þrjú (gott ef það er ekki í
fyrsta sinn sem jafn mörg banda-
rísk kvikmyndaver koma að einni
og sömu mynd) eru þeirrar skoð-
unar að hér sé á ferðinni ein besta
mynd ársins, stórvirki sem hafi
burði til að sópa til sín Óskurum í
febrúar að ári. Til þess að svo
verði þarf margt að koma til, ekki
síst rétt tímasetning frumsýning-
arinnar. Engum blöðum er um
það að fletta að mynd sem frum-
sýnd er fyrr á árinu á minni mögu-
leika en sú sem er í sviðsljósinu í
desember. Menn eru fljótir að
gleyma. Þá eru sumarmyndirnar
einkum sóttar af „poppkorns“-
áhorfendum, þeir eldri og alvöru-
gefnari eru á ferðinni á öðrum
tímum og bætast því við hóp
fastagesta á haustdögum.
Tökur á Ferðinni..., hófust á
þjóðhátíðardaginn okkar á síðasta
ári, í upptökuveri 20th Century
Fox, kennt við Baja-flóann í
Mexíkó. Það býður m.a. upp á
stærstu vatnstanka til kvik-
myndatöku sem um getur, en það
var sett á laggirnar til að full-
nægja kröfum leikstjórans James
Camerons er hann vann að gerð
Hyldýpisins (The Abyss), árið
1989. Síðan hefur það komið við
sögu fjölda stórmynda á borð við
Titanic (’99) og Perluhöfn (Pearl
Harbor) og er fullkomnasta stúdíó
heims til úthafs- og neðansjávar-
kvikmyndatöku.
Ferðin á heimsenda (The Far
Side of the World) er byggð á
samnefndri bók, þeirri 10. í bálkn-
um Meistari og sjóliðsforingi,
feykivinsælum og virtum, um æv-
sögubálkurinn bæði um vináttu
þeirra og ótrúlegustu ævintýri.
Þeir eru hugsandi menn og tón-
elskir, sem koma sér þægilega
fyrir í káetum sínum er færi gefst
frá bardögum og sjóræningjaveið-
um. Dregur þá kaptugi gjarnan
upp fiðluna en læknirinn sellóið og
ljúfir tónar meistaranna hljóma
um knörrinn.
Paul Bettamy fer með annað
aðalhlutverk myndarinnar, skips-
lækninn Maturin. Bettamy var
m.a. meðleikari Crowe í Fagurri
sál (A Beautiful Mind), þar sem
hann lék besta vin Johns Nashs
(Crowe). Jennifer Connelly lék
eiginkonu Nash, en þau Bettamy
giftu sig á döguunum.
Skotinn Billy Boyd, góðkunn-
ingi okkar sem Hobbitinn Pípinn í
myndunum um Hringadróttins-
sögu, og James D’Arcy fara einn-
ig með stór hlutverk.
Mannval er einnig bak við töku-
vélarnar því auk Weirs, sem bæði
leikstýrir og skrifar kvikmynda-
handritið, stjórnar Russell Boyd
kvikmyndatökunum, en hann er
ábyrgur fyrir sömu hlutum við
gerð stórvirkja Weirs á borð við
Gallipoli, Lautarferð að Gálga-
kletti (The Picnic at Hanging
Rock), Lokaflóðið (The Last
Wave), o.fl. Klipparinn, Lee
Smith, er einnig gamall sam-
starfsmaður Weirs við Þáttinn
með Truman (The Truman Show),
sömuleiðis búningahönnuðurinn
Wendy Stites. Sviðsmyndahönn-
uðurnir Bruce Crone og Mark V.
Mansbridge hafa séð um útlit
mynda á borð við Matrix, Ógnar-
elfuna (River Wild), Hafið, bláa
hafið (The Deep Blue Sea) og ekki
síst Veðurofsa (The Perfect
Storm).
Þá má ekki gleyma Rose, her-
skipi hennar hátignar; þrímastr-
aðri freigátu og einu tignarlegasta
seglskipi sem enn siglir um úthöf-
in. Skipið og líkön þess eru megin
bakgrunnur myndarinnar.
forfeðra okkar ekki svo ýkja langt
undan.
Sjóferðin byrjar á kunnugleg-
um slóðum íslenskra sólarlanda-
fara, í Port Mahon á Miðjarðar-
hafseyjunni og sólskinsparadís-
inni Minorku. Sagan hefst árið
1800 þegar borgin var mikilvæg
flotahöfn og viðkomustaður far-
skipa sem sigldu til fjarlægustu
heimshorna. Árið 1812 komast
Bretarnir í tæri við freigátuna
Acheron, sem er ótrúlega vel búin
vopnum og seglum og stingur þá
af. Þegar eltingaleikurinn hefur
borist fyrir Horn lenda stríðs-
menn hans hátignar í hatrömmum
átökum við vopnfima og ófyrir-
leitna andstæðinga, villimenn,
glæpalýð, hvirfilbyli, og ýmsa
aðra óáran auk þess sem þeir
verða skipreka á fjarlægum
furðuströndum.
Í áhöfninni er skipslæknirinn
og hugsuðurinn Stephen Maturin
(Paul Bettany), sem er ekki allur
þar sem hann er séður. Þeir Aubr-
ey verða mestu mátar og fjallar
intýri Jacks Aubreys (Crowe),
kaptuga í Sjóher hans hátignar,
Bretakonungs, á tímum Napóle-
onstríðanna á öndverðri 19. öld.
Hann fær sitt fyrsta tækifæri til
að stýra skipi á þessum rósturtím-
um og nefnist skútan Surprise,
þrímöstruð freigáta með miklum
og flóknum seglabúnaði og tugum
sjóliða í áhöfn. Hlutverk þess er
að berjast við skipaflota Napóle-
ons Frakklandskeisara og sjó-
ræningja á víðáttum úthafanna. Í
10. bókinni fer Jack „heppni“
Aubrey talsvert út af kúrsinum í
mögnuðum eltingaleik við ósvíf-
inn fullhuga og sjálfseignarskip-
stjóra á Acheron, bandarískri „of-
urfreigátu“, því leikurinn berst
suður fyrir Ameríku þar sem segl-
skip lentu jafnan í miklum
hremmingum við Hornhöfða. Síð-
an er haldið norður til Gal-
apagoseyja og allt „á enda verald-
ar“, líkt og nafnið bendir til. Á
þessum tímum var hugtakið ekki
jafn fjarlægt og það er í dag og hin
gamla „pönnuköku“-heimsmynd
Frekar hljótt hefur verið um ævintýramyndina Meistari og sjóliðsforingi: Ferðin á heimsenda (á örugglega
eftir að fá þjálla nafn!), sem Ástralinn Peter Weir lauk við í vor. Til stóð að hún yrði ein af stórmyndunum
á sumarvertíð útgerðanna í Hollywood en frumsýningunni hefur verið frestað fram í nóvember. Sæbjörn
Valdimarsson komst að því að ástæðan er bjartsýni á drjúga uppskeru Óskarsverðlauna að ári.
Ferðin á heimsenda
Nýjasta mynd Peters Weirs og Russells Crowes er afturhvarf til ævintýraheims úthafanna
Jack Aubrey skipstjóri (Russell Crowe), á víðáttum hafsins í Ferðin á heimsenda.
BRESKA ritsjólanum Patrick
O’Brian (1914-2000) hefur verið líkt
við stórskáld bókmenntasögunnar,
allt frá Jane Austen til Hómers. Ný-
lega setti bandaríska leikritaskáldið,
kvikmyndaleikstjórinn og handrits-
höfundurinn David Mamet O’Brian
á stall með snillingum eins og Mark
Twain og Arthur Conan Doyle.
Þrátt fyrir frægðina og álitið hefur
O’Brian ekki verið þýddur á íslenska
tungu enn sem komið er, en ritverk
hans eru vel þekkt í stærstu bóka-
búðum landsins. O’Brian er frægast-
ur fyrir veröld sem hann skapaði í
bókaflokki sem kenndur er við
Meistara og sjóliðsforingja (Master
and Commander) og gerist að mest-
um hluta um borð í freigátu í sjóher
hans hátignar Bretakonungs á tím-
um Napóleonstríðanna á öndverðri
19. öld. Sögurnar eru samansettar af
sephs Banks. Viðurkenning um-
heimsins á O’Brian hófst um 1990,
þegar augu manna opnuðust fyrir
töfrum M. og S. bálksins. Síðasta
áratug hafa öll hans verk verið fasta-
gestir á metsölulistunum og selst í
milljónum eintaka.
O’Brian sagði einhverju sinni:
„Ég hef augljóslega lifað lífinu utan-
veltu umheimsins. Ég veit lítið um
París, Lundúnir og Dyflinni samtím-
ans og enn minna um þungarokk og
rapp.“
Engu er líkara en O’Brian sé ekki
af okkar samtíð en hafi sprottið upp
fyrir svipaða töfra og einkennir bæk-
urnar hans um horfinn heim sjóorr-
usta, úthafa, ókannaðra stranda og
þjóða, kryddaðri einstakri persónu-
sköpun og vitrænum vangaveltum.
mestu máli skiptir í
sögukennslu: Að tím-
arnir breytast en
mennirnir ekki, að
sorg, sút og sigrar
manna og kvenna sem
lifðu á undan nútíðinni
eru í raun landakort
okkar eigin lífsbar-
áttu.“
Bókaflokkurinn um
Aubrey og Maturin tel-
ur 20 bindi sem hefst á
Meistara og sjóliðsfor-
ingja og lýkur á Blátt
við messanseglið (Blue
at the Mizzen). Auk
þess liggur eftir O’Bri-
an smásögusafn, allnokkrar skáld-
sögur til viðbótar (sem flestar fjalla
um hafið og þá sem það stunda) og
ævisögur Pablos Picasso og sir Jo-
sálfræðilegu innsæi,
orðsnilld jafnt sem
harðvítugum og æsi-
legum átökum við
óvini breska heims-
veldisins á höfum úti;
sjóheri annarra
þjóða, blóðþyrsta sjó-
ræningja auk ofviðra
og leyndardómsfulla
fjenda á framandi
ströndum.
Richard Snow
hélt því fram fyrir
einum 12 árum í
bókablaði New York
Times að sjóferða-
sögur O’Brians af
Aubrey skipstjóra og Maturin lækni
væru „bestu sögulegu skáldsögur
sem skrifaðar hafa verið. O’Brian
minnir okkur á hverri síðu á það sem
Skáldjöfurinn á bak við sagnabálkinn um Meistarann og sjóliðsforingjann
Patrick O’Brian
Patrick O’Brian
saebjorn@mbl.is