Morgunblaðið - 11.02.2004, Blaðsíða 25

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. FEBRÚAR 2004 25
að tryggja aðgengi að þeim á Net-
inu, klukkur í prófstofur, gula
spjaldið, hærri námslán, mikla aukn-
ingu í námsmannaíbúðum, kjörbúð í
háskólahverfið og svo mætti lengi
áfram telja.
Fulltrúar okkar í Stúdentaráði og
Háskólaráði hafa mikilvægu hlut-
verki að gegna. Háskólinn er í mikilli
samkeppni bæði við innlenda og er-
lenda háskóla og nauðsynlegt er að
stúdentar fari fram á að HÍ setji sér
háleit markmið og miði sig við bestu
menntastofnanir heims. Því er mik-
ilvægt að metnaðargjarnt fólk veljist
til starfa fyrir hönd stúdenta og sé
óþreytandi að benda á leiðir til að ná
lengra. Í dag hafa stúdentar tæki-
færi til að færa okkur nær þessu
markmiði – í dag hafa þeir tækifæri
til þess að kjósa Vöku.
’Fulltrúar okkar í Stúd-entaráði og Háskólaráði
hafa mikilvægu hlut-
verki að gegna. ‘
Höfundur er formaður Stúdentaráðs
Háskóla Íslands.
Í SETNINGARRÆÐU sinni á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins 1999
lagði formaður Davíð mjög þunga
áherzlu á „að óskynsamlegt væri að
gera lítið úr athugasemdum við fisk-
veiðistjórnunarkerfið, síst þeirri að
sameiginleg auðlind sé höfð af þjóð-
inni“. (Tilv. Mbl.)
Þessi orð voru töluð þegar mikla
nauðsyn bar til að blekkja kjósendur
fyrir alþingiskosningarnar 1999, og
láta líta svo út, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn myndi gerbreyta um stefnu og
leysa hin ógnarlegu vandamál og leið-
rétta hið mikla ranglæti, sem af kerf-
inu hafði hlotizt.
Og nærri allir lögðust á eitt, með
Morgunblaðið í broddi
fylkingar, að nú væri
lausnin fundin og
þyrftu menn þess
vegna ekki að hafa
áhyggjur. Það var
einkum vegna hræðslu
við hinn nýja þjóð-
málaflokk, Frjáls-
lynda flokkinn, sem
þessi Pótemkintjöld
voru reist, þar sem sá
flokkur setti fiskveiði-
stjórnarkerfið á odd-
inn í málafylgju sinni.
Einnig vegna þeirrar
óbifanlegu áráttu forsætisráðherra
að laga öll mál í hendi sér svo smérið
drjúpi af öllum hans stráum. Það er
skiljanlegt að hann hafi uppi villuljós
þegar hann ræðir um málefni, sem
hann hefir ekkert vit á, eins og fjár-
mál og efnahagsmál. En í öllum öðr-
um talar hann viljandi tungum tveim.
Og herbragðið heppnaðist. Kjós-
endur trúðu flestir, enda drógu fjöl-
miðlar ekki af sér, sem þá fylgdu allir
með tölu ríkisstjórnarflokkunum að
málum. Það þótti aðalritara ekkert
tiltökumál þá, þótt nú þjóti öðruvísi í
þeim skjá, þegar hann hefir ekki
lengur fulla stjórn á neinum nema
ríkisfjölmiðlunum.
En hvernig standa sakir nú þegar
messa formanns Sjálfstæðisflokksins
er að ná fimm ára aldri? Hvernig hafa
ríkisstjórnarflokkarnir hindrað að
sjávarauðlindin væri höfð af þjóðinni
einsog eiðsvarið var af formanni
Sjálfstæðisflokksins á landsfundi fyr-
ir kosningar 1999?
Hvað báru eigendur auðlind-
arinnar úr býtum þegar eigendur
Brims hf. hrömmsuðu til sín milljarða
króna við söluna á fyrrum „eignum“
Útgerðarfélags Akureyringa? Eða
vegna sölu á „eignum“ Akurnesinga?
Eða á „eignum“ Skagstrendinga?
Allir fjölmiðlar hafa kostgæft að
tala um „kvótaeign“ lénsherranna –
með hina óhlutdrægu ríkisfjölmiðla í
fararbroddi. Ekki hefir
sá sem messaði um sam-
eiginlega auðlind þjóð-
arinnar á landsfundi
1999 haft neitt við þá
„eignfærslu“ að athuga.
Eða er þetta kannski
bara „eignagleði“ í fram-
kvæmd, sem hann ræddi
fjálglega um á sama
landsfundi?
Ríkisvaldið úthlutar
einkavinum veiðiheim-
ildum ókeypis. Ungir
sjálfstæðismenn hafa að
vísu margsinnis gert
samþykktir um að heimildunum yrði
breytt í eign. Af því hefir ekki orðið
enn sem komið er, því allt hefir sinn
tíma. Ókeypis úthlutun sameignar
þjóðarinnar er það Framsóknar-
„markaðskerfi“ sem við búum við, en
mun ganga sér til húðar innan
skamms vegna þess að þjóðin hlýtur
að rísa upp gegn þeirri svívirðu að
sameign hennar hefir verið af henni
höfð, á borði þótt ekki sé enn í orði.
Brýnasta verkefnið er þegar í stað
að banna framsal á veiðiheimildum og
stöðva gegndarlausa gripdeild léns-
herranna. Að því búnu að mynda
frjálst markaðskerfi í sjávarútvegi.
Það er svo verkefni í framhaldi af
grundvallarbreytingu að sækja í
hendur gripdeildarmanna lungann af
því fé, sem þeir eiga engan siðferði-
legan rétt á, en vildarvinirnir í rík-
isstjórn veitt þeim heimild til að sölsa
undir sig með sölu á auðlind alþjóðar
og stinga andvirðinu í eigin vasa.
Sameiginlega
auðlindin
Sverrir Hermannsson skrifar
um fiskveiðistjórnarkerfið ’Brýnasta verkefnið erþegar í stað að banna
framsal á veiðiheim-
ildum og stöðva gegnd-
arlausa gripdeild léns-
herranna.‘
Sverrir Hermannsson
Höfundur er fv. form. Frjálslynda
flokksins.
ÉG var í bullandi þunglyndi,
kveið fyrir hverju sem var, stress-
ið var að ganga af mér dauðum,
ég fór ekki út úr húsi og kveið
fyrir því sem verða vildi og því
sem var.
Ég hugsaði mikið;
af hverju hjálpar mér
enginn að láta mér
líða betur, getur eng-
inn séð að ég get það
ekki sjálfur? Eða
hvað, get ég það ekki
sjálfur? Verð ég bara
að gera það sem aðrir
vilja að ég geri og
steinhalda kj...? Verð
ég bara að þiggja það
sem að mér er rétt,
reyna að brosa og
bara bíða (eftir að
lyfin fari að virka)?
Nei, svo aldeilis
ekki. Ég hef eitthvert val og sem
betur fer þá valdi ég þá leið að
gera eitthvað í mínum málum.
Ég leit svo á að fyrst ég hafði
þennan óskiljanlega hæfileika til
að geta látið mér líða illa yfir
hverju sem var, þá hlaut ég að
geta notað þennan hæfileika til að
láta mér líða vel, eða í það
minnsta betur en mér leið.
Ég ákvað að leita mér aðstoðar
hjá aðilum sem ég treysti, hjá fag-
aðilum og öðrum sem mig grunaði
að væru til í að hlusta og leiðbeina
mér, en ekki bara segja mér fyrir
verkum.
Og vitið þið hvað; það er fullt af
fólki sem vill hjálpa,
t.d. iðjuþjálfar, fé-
lagsráðgjafar, starfs-
fólk, sjúkraliðar,
hjúkrunarfólk, að-
standendur, vinir, fé-
lagar, kunningjar, sál-
fræðingar og meira að
segja læknar, já, það
eru til margir læknar
sem vilja hjálpa og
leyfa manni að koma
með hugmyndir, og
hlusta á það sem
maður hefur að segja
og benda manni á ým-
islegt sem maður get-
ur gert, því það eru jú mörg úr-
ræði sem standa manni til boða,
en maður verður að leita eftir því.
Því við vitum það öll að við verð-
um að vilja hjálpa okkur sjálf ef
við ætlumst til að aðrir geti hjálp-
að okkur.
Í dag er ég lyfjalaus, hef verið
síðastliðin 3–5 ár, ég man það ekki
svo glöggt, ég tek reyndar inn vít-
amín og lýsistöflur og lít svo á að
það séu geðlyf líkamans, því það
býr jú heilbrigð sál í hraustum lík-
ama. Ég reyni að virða það sem
aðrir gera og kem fram við aðra
eins og ég vil að aðrir komi fram
við mig.
Ég hlusta á það sem ég segi og
fylgist með því sem ég geri, ég er
gagnrýninn á sjálfan mig og lít
svo á að allt sem aflaga fer sé
bara til að læra af.
Ef mér gengur illa í dag þá
reyni ég bara að gera betur á
morgun, og ég get lofað ykkur því
að ég reyni alltaf að gera eins vel
og ég get, það er ekki hægt að
ætlast til að ég geri betur.
Ég reyni ávallt að brosa framan
í heiminn, og ég get svo svarið
það að heimurinn, hann glottir
orðið alltaf framan í mig. (Ég fer
ekki fram á meira).
Tilgangur minn með þessari
grein er að kynna félagasamtök
sem ég, ásamt öðrum notendum
og fagaðilum geðheilbrigðiskerf-
isins erum að koma á fót. Þetta er
hópur sem heitir Hugarafl og hug-
myndir okkar eru í sjálfu sér ein-
faldar, þ.e.a.s. að þeir notendur
geðheilbrigðisþjónustunnar sem
náð hafa nokkuð góðum tökum á
sínum sjúkdómi munu vinna með
fagaðilum við að hjálpa öðrum við
að ná tökum á sínum sjúkdómi og
að takast á við þær hindranir sem
verða því miður alltof oft á vegi
geðsjúkra. Eins og er þá er Hug-
arafl fámennur hópur sjúklinga og
fagaðila með aðsetur í herbergi í
heilsugæslunni við Drápuhlíð. Við
erum að undirbúa kynning-
arráðstefnu sem verður auglýst
síðar. Skiljanlega höfum við ekki
mikið fjármagn til að standa að
svona stóru verkefni og vil ég því
biðja alla sem áhuga hafa á að
styrkja þetta verkefni að hafa
samband við okkur á heimasíðu
okkar, hugarafl.ci.is.
Allur stuðningur er hjartanlega
vel þeginn, hvort sem hann er
fjárhagslegur eða málefnalegur.
Okkar hagur felst í ykkar stuðn-
ingi. Ykkar hagur felst í okkar
stuðningi.
Hvað get ég gert?
Bergþór Grétar Böðvarsson
skrifar um félagasamtökin
Hugarafl ’Okkar hagur felst íykkar stuðningi. Ykkar
hagur felst í okkar
stuðningi.‘
Bergþór Grétar
Böðvarsson
Höfundur greindist með geð-
hvarfasýki fyrir 15 árum, fyrir einu
ári byrjaði hann að vinna í 50% starfi
hjá Múlalundi, vinnustofu SÍBS.
I. Inngangur
AÐ UNDANFÖRNU hafa ráða-
menn þjóðarinnar bent á nauðsyn
þess að endurskoða tiltekna kafla
stjórnarskrárinnar og er það vel.
Þetta leiðir hugann að ýmsum öðr-
um atriðum sem varða viðhorf og
gildismat á líðandi stundu, t.d. að
réttindum og gæðum sem ættu að
njóta stjórnarskráraverndar; rétt-
indum sem ekki virðast enn hafa
náð athygli stjórnarskrárgjafans.
Hér á ég við vernd umhverfis og
náttúruauðlinda, svo og vernd rétt-
ar almennings til umhverfis og nátt-
úru.
Í þessu sambandi
eru mér ofanlega í
huga þrjú atriði: (1) að
tryggður verði réttur
almennings til um-
hverfis og náttúru að
tilteknum gæðum. (2)
að tiltekin gæði
(ástand) umhverfis og
náttúruauðlindir njóti
verndar í stjórnarskrá.
Loks, (3), að tryggt
verði í stjórnarskrá að
nýting náttúru-
auðlinda verði í sam-
ræmi við þá grunn-
hugsun sem býr að baki sjálfbærri
þróun, ekki síst með það að mark-
miði að tryggja einnig komandi
kynslóðum sanngjarna möguleika
til að nýta náttúruauðlindir á sjálf-
bæran hátt þegar þar að kemur.
Þessi regla er oft nefnd meg-
inreglan um jöfnuð á milli kynslóða
og er ein af fjórum meginstoðum
sjálfbærrar þróunar.
II. Norska stjórnarskráin
Í umræðu um ýmis atriði sem varða
íslenska löggjöf og breytingar á
henni er okkur tamt að líta til ná-
grannaríkjanna. Ekki mun ég víkja
frá þeirri venju hér. Árið 1992 voru
gerðar ákveðnar breytingar á
norsku stjórnarskránni, m.a. sem
varða vernd náttúruauðlinda o.fl.,
og eru þessar breytingar í grein
110b. Ég mun nú á örstuttan hátt
fjalla um efni greinarinnar.
Í grein 110b segir m.a. að allir
eigi rétt til umhverfis sem tryggi
þeim heilbrigði og að allir eigi rétt
til náttúru þar sem fjölbreytni er
við haldið. Í annan stað segir að
náttúruauðlindir skuli nýttar með
langtíma hagsmuni að leiðarljósi og
m.t.t. hagsmuna komandi kynslóða
og réttinda þeirra (sjálfbær þróun).
Í þriðja lagi skal almenningur
eiga rétt á upplýsingum um ástand
umhverfis og náttúru og rétt til
upplýsinga um áhrif tiltekinna
framkvæmda á umhverfi og nátt-
úruauðlindir.
Sjálfstætt, lagalegt gildi ákvæð-
isins er ekki talið mikið samkvæmt
norskum rétti og í öllum aðal-
atriðum ræðst inntak þess af
ákvæðum almennra laga sem eru
sett til þess að ná markmiðunum
sem felast í því. Norskir fræðimenn
telja að einungis í undantekning-
artilvikum geti ein-
staklingar eða félög
byggt beint á ákvæð-
inu og hafa verið nefnd
tvö tilvik þar sem
þetta gæti átti sér
stað:
ef ekki er í gildi al-
menn löggjöf sem
varðar viðkomandi
þátt umhverfis- og
náttúruverndar, og
ef stjórnvöld beita
ekki settum reglum í
meðferð tiltekinna
mála sem áhrif hafa á
umhverfið.
Annað mikilvægt atriði er vert að
nefna en það varðar samþættingu
sjónarmiða umhverfis- og nátt-
úruverndar við önnur rík sjónarmið
sem ákvarðanataka byggist á. Í
norskum rétti hefur tilvist greinar
110b orðið til þess að meiri kröfur
eru gerðar til undibúnings og rök-
stuðnings ákvarðana sem hafa í för
með sér umtalsverð áhrif á um-
hverfið og hefur dómaframkvæmd
þar í landi staðfest þessi sjónarmið
og nauðsyn á samþættingu.
III. Hverju yrði áorkað?
Rétt er að velta því fyrir sér hverju
yrði áorkað með því að bæta við
ákvæðum í íslensku sjórnarskránna,
t.d. ákvæði sambærilegu við það
sem er í norsku stjórnarskránni.
Gera má ráð fyrir því að slíkt
ákvæði tryggði vandaðri og yfirveg-
aðri ákvarðanatöku og kallaði á
betri rökstuðning þegar ákvarðanir
af hálfu löggjafans og annarra sem
taka slíkar ákvarðanir væru und-
irbúnar, þ.e. ákvarðanir sem varða
framkvæmdir sem talið er að muni
hafa í för með sér umtalsverð og
óafturkræf áhrif á umhverfi og
náttúruauðlindir. Að minnsta kosti
yrðu sjónarmið sem lúta að vernd
umhverfis og náttúruauðlinda, svo
og réttur almennings til umhverfis
og náttúru að tilteknum gæðum,
jafnrétthá sjónarmiðum sem varða
atvinnufrelsi og vernd eignarrétt-
inda.
Í öðru lagi er ekki óhugsandi að í
einhverjum undantekningartilvikum
yrði mögulegt fyrir almenning,
frjáls félög sem hafa umhverf-
isvernd að markmiði sínu, og í
ákveðnum afmörkuðum tilvikum op-
inberar stofnanir, sem vinna að
aukinni umhverfis- og nátt-
úruvernd, að byggja kröfur, sem
lúta að aukinni umhverfisvernd,
beint á slíku ákvæði, þ.e.a.s. ef
mögulegt væri að fylgja slíkum
kröfum eftir, t.d. í dómsmáli.
Í þriðja lagi má gera ráð fyrir því
að stjórnarskrárvernd gerði það að
verkum að almenningur og ráða-
menn þjóðarinnar öðluðust meiri
virðingu fyrir gæðunum sem stjórn-
arskráin verndaði.
Loks má nefna að Ísland yrði í
hópi framsæknustu ríkja heims í
þeirri viðleitni að tryggja umhverf-
isvernd og sjálfbærri þróun trygga
lagalega stöðu, þ.e. yrði réttur al-
mennings tryggður eins og ég vék
að, svo og ef tilteknum umhverf-
isgæðum og náttúruauðlindum yrði
veitt stjórnarskrárvernd án tengsla
við einstaklingsbundna hagsmuni.
IV. Lokaorð
Ég hef nú vakið athygli á nokkrum
atriðum sem varða stjórn-
arskrárvernd umhverfis og náttúru.
Stjórnarskrárvernd réttar almenn-
ings til umhverfis og náttúru að til-
teknum gæðum, vernd tiltekinna
gæða eða ástands umhverfis og
náttúruauðlinda, svo og stjórn-
arskrárvernd sjálfbærrar þróunar
er verðugt verkefni og ætti að mínu
mati að gefa gaum án tafar.
Umhverfi og
náttúruvernd
Aðalheiður Jóhannsdóttir skrif-
ar um vernd umhverfis og nátt-
úruauðlinda og stjórnarskrána
’Ísland yrði í hópi fram-sæknustu ríkja heims í
þeirri viðleitni að
tryggja umhverfisvernd
og sjálfbærri þróun
trygga lagalega stöðu. ‘
Aðalheiður
Jóhannsdóttir
Höfundur er lögfræðingur, stundar
doktorsnám í umhverfisrétti við Upp-
salaháskóla og er einnig aðjúnkt við
lagadeild Háskóla Íslands og stunda-
kennari við Luleå-háskóla.