Morgunblaðið - 29.03.2004, Qupperneq 26

UMRÆÐAN
26 MÁNUDAGUR 29. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÍSLAND er það land í Evrópu
þar sem náðst hefur einna bestur
árangur í tannheilsugæslu síðast-
liðna tvo til þrjá áratugi. Þann ár-
angur má fyrst og fremst þakka
íslenskum tannlæknum sem lyft
hafa grettistaki til að bæta tann-
heilsu Íslendinga. Einnig hefur
skynsamlegt framlag
hins opinbera haft
áhrif til góðs. En nú
bregður svo við að
opinber framlög til
tannheilsugæslu hafa
minnkað stórlega síð-
astliðinn áratug þann-
ig að áhrif stjórn-
málamanna virðast
frekar orðin til bölv-
unar en blessunar.
Nýleg könnun Sam-
keppnisstofnunar sýn-
ir að samkeppni er
mikil meðal tann-
lækna og verðlagning er í lægri
kantinum í samanburði við ná-
grannalöndin. Tannheilsa þjóð-
arinnar er ein sú besta í heimi. En
kannski væri nær að segja að hún
hafi verið það því að vísbendingar
eru um að við séum að missa tökin
á að varðveita tannheilsuna. Ný-
legar opinberar tölur segja að
reglubundnum heimsóknum barna
til tannlækna hafi fækkað umtals-
vert á síðustu árum. Heimturnar
meðal barna hafa fallið úr 90 í
70%. Á sama tíma hafa tann-
læknar orðið varir við auknar
tannskemmdir. Er því nema eðli-
legt að við spyrjum hvort sam-
hengi sé þarna á milli og hvað
valdi.
Niðurskurður ríkisins
Stjórnvöld hafa skorið niður fram-
lag til tannheilsugæslunnar og þar
með framlag til forvarna. Nið-
urskurðurinn nemur um það bil 30
prósentum á rúmum áratug.
Tölur Hagstofunnar sýna að á
sama tíma hefur framlag hins op-
inbera til annarrar heilsugæslu
aukist sem nemur sömu tölu. Á
hvaða rökum er sú hugsun reist
að tannheilsugæsla þurfi ekki
hlutfallslega sama stuðning og
önnur heilsugæsla? Tannheilsa er
hluti af lífsgæðum sem okkur
þykja sjálfsögð. Sem vel menntuð
og upplýst þjóð getum við ekki
tekið því með þegjandi þögninni
að stjórnmálamenn reikni óáreittir
sparnað á blaði án þess að leiða
hugann að afleiðingunum.
Eldri borgarar og öryrkjar
Fram til þessa höfum við gengið
út frá því að elsta
kynslóðin fengi bara
sínar fölsku tennur.
Það er ódýr „lausn“
en hún mun að mestu
deyja út með þeim
elstu í þessum hópi
því að sú kynslóð,
sem nú fer að fylla
hóp eldri borgara, er
með stóran hluta
sinna tanna. Þær
munu þarfnast mikils
viðhalds í framtíðinni
því að yfirleitt er um
að ræða mikið við-
gerðar tennur sem endast tak-
markað nema til komi varanleg
uppbygging úr gulli og/eða postu-
líni.
Nú býður hið opinbera fjárhags-
lega aðstoð við að rífa tennur úr
fólki og smíða falskar tennur eða
lausa parta úr stáli eða plasti. En
falskar tennur eru fráleitt besta
lausnin því að í mörgum tilvikum
er hægt að bjóða meðferð með
föstum tanngervum í stað lausra.
Sú meðferð býður allt önnur og
meiri lífsgæði en falskar tennur.
Heilbrigðisyfirvöld hafa hins veg-
ar tekið ákvörðun um að taka eng-
an þátt í kostnaði við slíka með-
ferð. Í þeirri afstöðu felast
einkennileg skilaboð til þeirra sem
hafa lagt elju og fjármuni í að
halda góðri tannheilsu.
Tannlæknar hafa lengi bent á
þá einföldu lausn að sú fjárhæð
sem Tryggingastofnun ríkisins
greiddi einstaklingum vegna
lausra tanngerva gengi upp í með-
ferð með föstum tanngervum. Ein-
staklingurinn borgaði mismuninn
úr eigin vasa. TR hefur hins vegar
aldrei léð máls á þessari lausn.
Forvarnir barna og unglinga
Tannheilsa barna er forgangsmál
sem foreldrar láta sig miklu
skipta. En foreldrar eiga eðlilega
erfitt með að mynda öflugan
þrýstihóp. Því hafa tannlæknar
reynt að leggja þessu máli lið.
Vandamál í tannheilsu barna blasa
fyrst og fremst við þeim.
Hækkun framlaga til tann-
heilsugæslu um 30 prósent mundi
strax þýða breytingu til hins
betra. Þá væri reyndar um lág-
marksframlag að ræða sem væri í
samræmi við þær fjárhæðir sem
stjórnvöld segjast nú endurgreiða
vegna tannlæknaþjónustu fyrir
börn. En vegna niðurskurðar á
síðustu árum er brýnt að hækka
þessi framlög ríkisins um allt að
60 prósent. Fyrst þá væri ríkið að
leggja jafnmikið af mörkum til
tannheilsugæslu og annarrar
heilsugæslu. Þá væri framlagið í
takt við framlög til tannheilsu-
gæslu annars staðar á Norð-
urlöndum.
Könnun, sem gerð var á vegum
Háskólans nýlega, sýndi að tann-
læknakostnaður er farinn að vega
þyngst í útgjöldum heimilanna til
heilsugæslu. Því er ekki að furða
að fólk finni verulega fyrir minnk-
andi framlögum ríkisins.
Í þessari umræðu hefur reynst
mjög erfitt að koma því á fram-
færi að framlag ríkisins til tann-
heilsugæslu á ekkert skylt við
laun eða launabaráttu tannlækna.
Þetta mál snýst alfarið um nið-
urgreiðslu ríkisins til foreldra
barna og unglinga, eldri borgara
og öryrkja.
„Sparnaður“ ríkisins er farinn
að snúast upp í andhverfu sína.
Því hvað er ríkið ef ekki við sjálf?
Erum við að
missa tökin
á tannheilsunni?
Heimir Sindrason skrifar um
tannheilsu ’Heimturnar meðalbarna hafa fallið úr 90 í
70%. Á sama tíma hafa
tannlæknar orðið varir
við auknar tann-
skemmdir. ‘
Heimir Sindrason
Höfundur er formaður Tannlækna-
félags Íslands.
ALLT frá dögum Haraldar lúfu til
okkar daga hafa Norsar nýtt auðlind-
ir Íslands að hætti nýlenduþjóða. Há-
kon gamli gerði Íslendinga skatt-
skylda sér 1262 og utanríkisverzlun
Íslendinga var í höndum Norsa.
Árið 1868 hófu Nors-
ar síldveiðar í íslenzkri
landhelgi og tóku sér
aðstöðu á sjávarlóðum
á Seyðisfirði. Þetta
varð upphafið að um-
fangsmiklum síldveið-
um, þorskveiðum og
hvalveiðum á Íslands-
miðum, sem stóðu í
heila öld.
Þeir reistu sölt-
unarstöðvar og síld-
arverksmiðjur við
bestu hafnirnar og
beittu ýmsum brögðum
til þess að fara í kring-
um ísenzk lög og regl-
ur. Þórarinn Olgeirs-
son lýsir vel í ævisögu
sinni, hroka og yf-
irgangi þessa innrás-
arliðs. Öll þessi umsvif Norsa höfðu á
sér snið nýlendukúgunar og var rík-
isvaldið máttlítið þá sem nú.
Á árunum eftir 1878 voru Norsar
með um 180 skipa flota á Íslands-
miðum, 90 nótalög og 1.800 manna við
síldarútveginn. Síldina veiddu þeir í
landnætur í fjörðum og notuðu hafnir
landsins og aðstöðu í landi, sem væru
þeir í eigin landi. Fluttu þeir árlega
frá landinu á þessu tímabili um
170.000 tunnur saltsíldar.
Árið 1936 voru 121 norskt snurpu-
skip við síldveiðar á Íslandsmiðum og
var afli þeirra 211.250 tunnur salt-
síldar. Auk þess var hér fjöldi
norskra reknetaskipa að veiðum. Ár-
in 1903 til 1939 fluttu Norsar
4.639.110 tunnur saltsíldar til Noregs
af Íslandsmiðum, er þá ótalið það sem
þeir fluttu til annarra landa og afli
sem lagður var á land á Íslandi í
bræðslu og salt. Á síðari stríðs-
árunum hurfu Norsar af Íslands-
miðum, en strax eftir stríðslok komu
þeir aftur með stóran síldveiðiflota á
miðin og voru mun betur búnir til
veiðanna en Íslendingar. Skip þeirra
voru stærri og aflinn saltaður um
borð. Nótabátar þeirra voru með
kraftmiklum vélum og algengt að Ís-
lendingar yrðu undir í samkeppni um
veiði á eigin miðum vegna lélegri bún-
aðar. Norsar hófu síldveiðarnar mun
fyrr á sumrin en Íslendingar og voru
fyrstu skip þeirra oft að ljúka fyrstu
veiðiferð þegar Íslendingar hófu veið-
arnar. Um 1950 kom norskur fiski-
fræðingur fram með þá kenningu að
með nógu miklu smásíldardrápi í
norsku fjörðunum mætti halda stofn-
inum í hæfilegri stærð, til þess að
hann leitaði ekki vestur í hafið í æt-
isleit. Væru Norsar þar með ráðandi
á síldarmarkaðnum. Þetta tókst
Norsum, með stórkost-
legum skaða fyrir líf-
ríkið á norðurslóðum og
fyrir fiskveiðiþjóðir
Evrópu.
Á 6. áratugnum var
meðalársveiði Norsa á
smásíld 156.000 tonn og
1960–1968 var með-
alveiðin 140.000 tonn af
smásíld. Árin 1967–1971
féll smásíldarafli þeirra
úr 107.000 tonnum í
1.000 tonn. Rússar
gripu þá í taumana og
stöðvuðu glæpinn.
Jafnframt síldveið-
unum stunduðu Norsar
þorskveiðar hér á nær-
miðum og voru línu-
veiðiskip þeirra hér við
land 51 talsins áriði 935
og var fengur þeirra 6.347 tonn af
saltfiski. Árin 1929–1939 fluttu þeir af
Íslandsmiðum 36.969 tonn af saltfiski
til Noregs. Er þá ótalinn sá afli þeirra
sem seldur var beint til annarra landa
en Noregs.
Hvalveiðar Norsa við Íslands-
strendur stóðu frá 1883 til 1913. Á
þessum tíma höfðu þeir nánast eytt
hvalastofnunum við landið. Þessi 30
ár veiddu þeir um 33.000 hvali og
framleiddu um 1.000.000 föt af lýsi,
auk annarra afurða. Metveiði var hjá
Norsum árið 1905 er þeir veiddu
2.000 hvali, sem gáfu af sér 66.000
lýsisföt.
Til þess að gera sér grein fyrir
gróða Norsa af hvalveiðunum hér við
land má hafa til hliðsjónar að á ár-
unum 1720 til 1795 gerðu Hollend-
ingar út 160 hvalveiðiskip við Græn-
land, á Davidflóa og víðar. Veiði þessa
mikla flota var 33.000 hvalir á 75 ár-
um. Auður sá sem þessir norsku yf-
irgangsmenn sóttu á íslenzk nærmið
var óhemju mikill eins og sjá má af
framantöldum dæmum.
Norsar sækja enn á rétt Íslend-
inga, er þeir helga sér einhliða rétt yf-
ir Jan Mayen og öðrum landsvæðum
og hafsvæðum á norðurhjara.
Árið 1976 samdi íslenzka ríkið við
Elkem um byggingu járnblendiverk-
smiðju á Grundartanga. Íslendingar
áttu 55% hlut en Norsar 45%. Til
verksins var tekið 7 milljarða lán hjá
Norræna fjárfestingabankanum.
Járnblendiverksmiðjan tók til starfa
árið 1979 og tapaði einum milljarði
þetta fyrsta starfsár, þrátt fyrir lágt
raforkuverð. Árið 1980 var tapið um
þrír milljarðar.
Ef til vill gátu Norsar stýrt afkomu
fyrirtækisins, þar sem þeir önnuðust
bæði öflun aðfanga og seldu fram-
leiðsluna. Þeir hafa máske haft í
hendi sér að láta verksmiðjuna tapa
og getað látið gróðann myndast af
sölu aðfanga og afurða? Lok þessa
hráskinnaleiks urðu þau að ríkið taldi
þann kost vænstan að hætta fé-
lagsskapnum við Norsana og lét þeim
eftir eignarhlut sinn.
Enn ætluðu Norsar að komast yfir
auðlindir Íslands með hjálp íslenzkra
flugumanna, sem alltaf virðast reiðu-
búnir að bregðast þjóð sinni og end-
urnýja „Gamlasáttmála“. Þeir ætluðu
að fórna Austurlandi fyrir norska
hagsmuni. Getur verið að efnahags-
kreppan, sem gekk yfir þjóðina þá,
hafi verið hluti af undirbúningi stór-
iðjuframkvæmdanna á Austurlandi?
Norsar hafa undanfarið sýnt hug sinn
til Íslendinga, með því að krefjast
skerðingar á aflahlut íslenskra veiði-
skipa í síldveiðum á norðurslóðum.
Er ekki kominn tími til þess að ís-
lensk stjórnvöld og kaupmanna-
samtök skoði samskipti sín við þessa
fornu féndur?
Lík skulu gjöld
gjöfum
Einar Vilhjálmsson skrifar um
samskipti Íslendinga og Norð-
manna
Einar Vilhjálmsson
’Norsar hafaundanfarið sýnt
hug sinn til Ís-
lendinga …‘
Höfundur er fv. tollvörður.
ÞAÐ var mér mikil uppörvun að
lesa grein Gunnars okkar Þorsteins-
sonar, forstöðumanns
Krossins, þegar hann
leiðréttir nafna sinn
Hersvein. Allt er rétt
sem Gunnar dregur
fram og hvet ég lands-
menn alla að lesa hana
og helst oft. Í fram-
haldi af umræðu um
kvikmynd Mel Gibsons
vildi ég varpa fram
spurningunni: Af
hverju? Hvað er Guð
að gera? Af hverju allt
þetta blóð? Það kom
glögglega fram í
myndinni að það var ekki á valdi
Pontíusar Pílatusar eða faríseanna
hvort Jesú yrði fórnað eða ekki. Það
var greinilega í höndum Jesú sjálfs
samkvæmt vilja Guðs. Í Getsemane-
grasagarðinum veit Jesús hver vilji
Föðurins er. Sennilega hafa vegir
Guðs aldrei verið eins órannsakan-
legir og þá. Við krossinn kyssir
móðir Jesú fætur hans og munnur
hennar og andlit er atað blóði sonar
síns. Þegar hermaðurinn stingur í
síðu Jesú fossast yfir hann blóð
Frelsarans og hermaðurinn hnígur
fram á hné og lítur af undrun upp til
mannsins sem að hangir þarna bug-
aður á krossinum.
Hermaðurinn verður
fyrir upplifun sem
hann kann ekki skýr-
ingu á. Hann kann að
spyrja: Af hverju allt
þetta blóð? Af hverju
þessi mikla pína?
Hvernig getur Guð
verið að fórna sínum
eigin syni?
Í Móselögunum ger-
ir Guð „sáttmála“ við
menn. Fyrir synd
skaltu fórna þínu besta
lambi. Með blóði
lambsins mun synd þín hreinsast.
Blóð er heilagt. Lambið verður að
vera gallalaust! Með Jesú gerir Guð
nýjan sáttmála við menn. Þegar
María mey hljóp fram með kramið
móðurhjarta og hrópaði „ég er hér“
sagði Jesú henni til huggunar: „Ég
mun gera alla hluti nýja.“ Hér er
Guð að boða nýjan sáttmála! Ekki
þarf maðurinn lengur að fórna
lambi. Guð hefur fórnað sínu besta
lambi fyrir okkur í eitt skipti fyrir
öll. Blóð Krists hreinsar okkur. Í
stað þess að fórna lambi biðjum við
um syndaaflausn í Jesú nafni. Guð
hefur sagt að enginn komist
óhreinn, syndugur í himnaríki. Dag-
lega þurfum við syndarar því að
biðja Jesú að blóð hans fossist yfir
okkar – að við getum staðið frammi
fyrir Guði hrein á hinum komandi
dómsdegi syndlaus og við heyrum
Guð segja „kom þú!“
Eigum við að reiðast gyðingum?
Hitler sagði það. Það voru gyðing-
arnir sem að drápu Jesú – eyðum
því gyðingum! Nei, Jesús sagði með-
an hann hékk kvalinn á krossinum
ein síðustu orð sinna: „Faðir fyr-
irgef þeim því þeir vita ekki hvað
þeir gjöra.“ Æðstu prestarnir átt-
uðu sig ekki á vitjunartíma sínum og
heimtuðu krossfestingu. Þeir voru
fastir í gamla sáttmálanum sem þeir
voru þó búnir að afskræma. Við
reiðumst þeim ekki. Við skulum
meira að segja ekki reiðast Júdasi. Í
Jóhannesi 13. segir að „Djöfullinn
hafði þá þegar skotið í brjósti Júdasi
Símonarsyni Ískaríot, að svíkja
hann.“ Djöfullinn skaut líka í brjóst
Hitlers. Djöfullinn er stöðugt að
skjóta í brjóst. Baráttan er við Djöf-
ulinn. Við skulum reiðast Djöflinum
og átta okkur vel á hvað hann vill!!
Barátta Djöfulsins var að gera
lambið gallað sem að fórnað ætti.
Gallað lamb gefur ekki syndaaf-
lausn. Þetta vissi Djöfullinn og
freistaði Jesú hvað hann gat. Hefði
Jesús látið Djöfulinn skjóta sér í
brjóst hefði ætlun Guðs um nýjan
sáttmála mistekist. En Jesú tókst
ætlunarverk föður síns. Hann lifði
syndlaus, var trúr Guði sínum og
laut aldrei að vilja Djöfulsins og er
sá eini sem hefur tekist það. Það er
okkar sigur. Tökum undir orð Gunn-
ars í greininni: „Sjáum fegurðina í
ótrúlegri pínu og kvöl til lausnar
föllnum manni undan ofurvaldi
syndarinnar.“ Gleðilega páska, og
skora ég á sem flesta að sjá þessa
stórbrotnu mynd Mel Gibsons. Hér
er ekki um yfirdrifna Hollívúdd
tuggu að ræða heldur kærkomna,
aldrei of oft, áminningu þess sem
gert var okkar vegna. Hreinsumst!
Af hverju allt þetta blóð?
Geir Jón Grettisson skrifar um
kvikmyndina „The Passion of
the Christ“ ’... skora ég á sem flestaað sjá þessa stórbrotnu
mynd Mel Gibsons.‘
Geir Jón Grettisson
Höfundur er sóknarbarn og fyrrver-
andi formaður bræðrafélags Árbæj-
arkirkju.