Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.2001, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 31. MARS 2001 7
samdi Helmut um Borgarættina eftir sam-
nefndri skáldsögu Gunnars Gunnarssonar, en
textann samdi próf. Oskar Willner, skáld og
leikari við Volkstheater í Vín, þetta stórvirki er
tileinkað íslensku þjóðinni. Sinfónían „Borg-
arættin“ er þarna líka. Kórverk við sálm eftir
séra Valdimar Briem hefur verið prentað og
gefið út, það nefnist á þýsku: „Seicht und tief“.
Kjartani Óskarssyni, klarinettuleikara í Sin-
fóníuhljómsveit Íslands, og Hrefnu Eggerts-
dóttur píanóleikara tileinkaði Helmut verk er
hann nefnir Þrjár tónmyndir frá Íslandi og er
fyrir bassaklarinett og píanó. Það er fáanlegt á
geisladiski (NÖM). Lag var gert við texta eftir
Ólaf Reyni Guðmundsson píanóleikara sem
hann nefnir „Nýársóskir“ og við texta sama
höfundar „Dauðans alvara“. Op. 78 eru lög við
kvæði Jón Arasonar biskups, Kóngsins mekt
og Viðeyjarklaustur. Í þessum sama flokki er
líka lag við ljóð sem Bólu-Hjálmar samdi að-
eins sjö ára gamall og nefnist Hallands-Manga
og kórverkið Sól Guðs við texta eftir Bjarna
Jónsson. Þrjú píanóverk eru tileinkuð Jónasi
Ingimundarsyni píanóleikara og Ágústu
Hauksdóttur, konu hans. Í minningu 250. dán-
ardags J.S. Bach samdi Helmut píanóverk sem
er op.100.
Ekki má gleyma Sjö dúettum við kvæði Jón-
asar Hallgrímssonar sem skrifaðir voru í
Hafnarfirði. Að lokum vil ég minnast á stór-
verkið Kristnitökukantatan op. 81, verk til-
einkað afmæli 1000 ára kristni á Íslandi. Text-
ann gerði Vilborg Ísleifsdóttir-Bickel og var
það frumflutt í húsi Tónlistarfélags Vínar,
Musikverein, 5. jan. sl. með fjórum einsöngv-
urum, þremur þeirra íslenskum.
Á bekk með athyglisverðustu
tónskáldum Austurríkis
Í skrifum sínum um flutning þessa verks
sagði Klosterneuburger Nachrichten m.a.:
„Þetta glæsilega tónverk Helmuts Neumanns
skipar honum á bekk með athyglisverðustu
tónskáldum Austurríkis í dag.“ Die Kleine,
annað dagblað á sama stað, skrifaði: „Í lok
verksins sér maður sævi umlukt landið, sem er
þakið grófu hraungrýti, rísa upp. Það glampar
á stálstyrktu vopnin, sem krefjast þess að þeim
sé beitt, en inn á milli þeirra glittir í þrána eftir
friði.“
Þess má geta að Helmut þýddi sjálfur ís-
lenska ljóðið á þýsku, þannig að varla þarf að
breyta neinu, hvort sem sungið er á íslensku
eða þýsku.
Það eru varla margir útlendingar sem hafa
verið jafntíðir gestir á Íslandi og Helmut. Frá
árinu 1964 til 1991 hafa hjónin heimsótt Ísland
næstum árlega og dvalið þar einn til tvo mán-
uði í hvert sinn. Það hefur borið góðan árangur
í tungumálakunnáttu barnanna.
Helmut gerir sér far um að tala íslensku eins
vel og honum er unnt, reyndar er manni ekki
grunlaust um að hann gæti jafnvel stundum
gert betur og þá ekki síst þegar honum liggur
mikið á hjarta. Aðspurður segir hann að sér
hafi aldrei beinlínis verið kennd íslenska, held-
ur hafi hann lagt sig fram um að hlusta á aðra,
lesið mikið og talað af hjartans lyst þetta „yl-
hýra mál“. Einhverja tilsögn fékk hann þó hjá
Snorra Jónssyni, mági sínum.
Þegar Helmut kom til Íslands 1959 segir
hann að ekki hafi verið með neinu móti mögu-
legt að komast yfir íslensk-þýska orðabók, né
heldur kennslubók í íslenskri málfræði á
þýsku.
Hann segir gjarnan sögu af því þegar verð-
andi tengdamóðir hans, Jensína Egilsdóttir,
sem hann talaði við á ensku, bað hann fara út í
búð og kaupa smjör og ost.
Helmut gekk eftir Strandgötunni og tautaði
fyrir munni sér alla leið „smjör og ostur, smjör
og ostur“ en þegar hann kom í verslunina fann
hann hvorugt, sem hann hafði þó vonast til.
Þarna stóð hann ráðalaus þar til kaupfélags-
stjórinn vék sér að honum og sagði eitthvað á
íslensku, sem Helmut auðvitað skildi ekki, en
hann taldi víst að maðurinn vildi vita erindi
hans.
„Smjör og ostur,“ sagði Helmut talsvert
rogginn, en komst svo að því að kaupmaðurinn
hafði ekki skilið neitt. Kannski hefur af-
greiðslufólkið haldið að hann væri að segja til
nafns.
Það er sóst eftir Helmut til fyrirlestrahalds
um Ísland og íslensk málefni í Austurríki og
hefur hann óteljandi sinnum tekið slíkt að sér.
Sá sem þetta ritar er minnugur tölu um
sjálfstæðisbaráttu Íslendinga sem Helmut hélt
í rútubíl á leið til Bad Aussee með félaga úr Ís-
landsvinafélaginu (Österreichische-Isländ-
ische Gesellschaft). Það var hinn 17. júní og
verið að halda upp á hálfrar aldar afmæli lýð-
veldisins. Til Bad Aussee var haldið því þar
fæddist og starfaði Íslandsvinurinn H.C. Post-
ions (1853–1922) sem heimsótti Ísland árið
1906 og gerðist vinur og stuðningsmaður
þeirra framsýnu landsmanna sem unnu
ótrauðir að lýðveldisstofnuninni árið 1944.
Þessi rúturæða var þrungin slíkri þekkingu,
virðingu og kærleika til lands okkar og þjóðar
að innborinn Íslendingur hefði ekki betur gert.
Þess má líka geta að í nokkur ár sá Helmut
árlega um fararstjórn hópa Austurríkismanna
til Íslands. Það var vel yfir 200 manns þegar
allt er talið.
Helmut tók drjúgan þátt í að koma á lagg-
irnar Íslandssýningu í ráðhúsi Klosterneuburg
árið 1978 svo og stóru Íslandssýningunni í
Þjóðarbókhlöðu Austurríkis 1984, sú sýning
þótti mjög merkileg og vegleg svo eftir var tek-
ið.
Þegar til stóð að Sinfóníuhljómsveit Íslands
kæmi og héldi tónleika í Austurríki árið 1981
var Helmut auðvitað fengið verkefni við und-
irbúning fyrir komu hennar, í samvinnu við
próf. dr. Werner Schulze.
Það sama ár stóð Helmut fyrir hópferð
málsmetandi Austurríkismanna til Íslands og
þegið var m.a. boð til forsetans, Vigdísar Finn-
bogadóttur, að Bessastöðum.
Helmut stóð með fleirum að endurreisn Ís-
landsvinafélagsins árið 1978 og í félagi við
heiðursræðismann Íslands, Alfred Schubrig
arkitekt, og Erwin Gasser vararæðismann var
stofnaður hjálparsjóður íslenskra námsmanna
til að létta stúdentunum róðurinn þegar í harð-
bakkann slægi.
Helmut hefur oft stungið niður penna og
skrifað greinar um íslensk málefni, sem birst
hafa í austurrískum tímaritum, og ekki má
gleyma þýðingu hans á leikritinu „Prjónastof-
an Sólin“ sem Laxness skrifaði í Vín 1961.
Helmut var frumkvöðull að útgáfu bókarinn-
ar „Österreichs Beitrag zur Islandsforschung“
(Framlag Austurríkis til Íslands rannsókna). Í
bókinni eru þrjár greinar um sögu Íslands á
árunum 1843 til 1984 eftir Helmut, einnig rit
um Menningarsamband Íslands og Austurrík-
is og í samvinnu við Hafliða Arngrímsson var
samin á íslensku bókin „Um sögu Austurríkis“.
Þessi bók er uppseld og ófáanleg.
Fyrrnefndur H.C. Poestions skrifaði sögu
Jóns biskups Arasonar, sem Helmut bjó til
prentunar í Mitteilungen der Hamburger Is-
landfreunde, sem er félagsblað Íslendinga í
Hamborg.
Barátta gegn jarðeyðingu
Helmut fékk austurríska vísindamenn til að
koma með sér til Íslands til að kynna nýja að-
ferð í baráttunni gegn jarðeyðingu og þýddi
greinargerð um ferðina, sem er væntanleg úr
prentun á vegum Landgræðslusjóðs á næst-
unni. Honum tókst einnig að koma því í kring
að austurríska menntamálaráðuneytið veitti
þessu framtaki fjárhagsstuðning.
Auk áðurnefndra ritverka samdi hann ýmis
kennslurit í tónlist fyrir Franz Schubert-kons-
ervatoríið og ritverk um stærðfræðilegt sam-
ræmi í sellóleik fyrir tónlistarháskólann í Vín.
Nú fyrir nokkrum dögum kom út samtímis
hjá Peter Lang-forlaginu í Frankfurt, Bern,
Brussel, Oxford, Vín og New York rit um
„Hljómraðatónsmíðafræði“ byggt á ritverki
Otmar Steinbauers (1895–1962). Þetta verk,
sem tók Helmut átta ár, vann hann í Vín og á
Íslandi. Helmut stóð fyrir söfnun styrktargjaf-
ar til Þjóðarbókhlöðunnar árið 1996 og til að
hægt yrði að halda austurríska myndlistarsýn-
ingu á Listahátíð í Reykjavík, sem mennta-
málaráðherra Austurríkis, Elisabeth Gehrer,
opnaði þar með ræðu, sem Helmut hafði þá
þýtt á íslensku.
Árið eftir komu Björn Bjarnason, mennta-
málaráðherra Íslands, og frú í opinbera heim-
sókn til Austurríkis og sá Helmut um allan
undirbúning og var fylgdarmaður hjónanna
allan tímann.
Helmut hefur látið sig miklu skipta menn-
ingartengsl Íslands og Austurríkis gegnum ár-
in og hefur verið ótrúlega fundvís á eitt og ann-
að sem þessar þjóðir hafa átt sameiginlegt,
jafnvel fyrir árhundruðum.
Íslenskir listamenn sem hafa haft áhuga á að
sýna í Austurríki hafa oft leitað til Helmuts um
fyrirgreiðslu.
Helmut átti þátt í stofnun Félags Íslendinga
í Austurríki (FÍA) og voru hann og Marín kona
hans útnefndir heiðursfélagar árið 1998.
Þótt þessi grein fjalli um nám, störf og tón-
smíðar Helmuts Neumans ber að geta þess að í
önnum lífsins og átökum hefur Marín Gísla-
dóttir, kona hans, verið ráðgjafi, aðstoðarmað-
ur og í einu og öllu stoð hans og stytta, enda er
hún ástæða þess að Helmut hefur tengst Ís-
landi og menningu þess svo náið. Sameiginlega
hafa þau staðið vaktina sem nokkurs konar út-
verðir íslenskrar menningar á mótum Austur-
og Vestur-Evrópu um áratugi.
Vigdís Finnbogadóttir, þáverandi forseti Íslands, sæmir Helmut Neumann stórriddarakrossi Fálkaorðunnar. Frau E. Gerer,
menntamálaráðherra Austurríkis, hengir krossinn um háls hans.
Marín Gísladóttir, greinarhöfundur og Helmut Neumann.