Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.2001, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 11. ÁGÚST 2001
Á
RIÐ 1954 kom út bókin
Slettireka. Leikmanns-
þankar um nokkrar gaml-
ar vísur. Í formála bók-
arinnar, sem endurútgefin
var nú á vordögum, segir
m.a.: „Þeir sem séð hafa
kvikmyndina „Nútímann“
eftir hinn ágæta listamann Charles Chaplin
munu skilja án frekari einkareynslu hvílíku
ofurvaldi hin daglega iðja manna getur náð
yfir öllu taugakerfi þeirra, jafnvel svo að
maður sem keppist allan daginn við að skrúfa
rær á nagla, á fullt í fangi með að hafa hemil
á skrúflykli sínum ef hann mætir nefskakkri
manneskju á heimleiðinni að vinnudegi lokn-
um.“ Höfundurinn, Helgi Hálfdanarson, líkir
þessu þvínæst við starf þess manns sem
löngum þarf að ráða fram úr ólæsilegri skrift
á læknalyfseðlum, „geta í eyður og leiðrétta
augljósar misritanir. Slík misþyrming á
taugakerfi vissrar persónu er e.t.v. frum-
orsök þeirra pistla sem hér fara á eftir.“ Í
bókinni er Helgi svo reyndar að rýna í Sona-
torrek og Höfuðlausn Egils og fleiri „gamlar
vísur“, geta í eyður og leitast við að leiðrétta
þar sem hann telur aðra hafa lesið ranglega
úr párinu.
Í formálanum bætir Helgi við: „En þá má
ekki gleyma unga manninum sem fékk frá
unnustunni svo illa og óhöndulega skrifað
bréf að honum reyndist það með öllu ólæsi-
legt. Til þess að fá ráðið framúr þessum dul-
rúnum skundaði hann með bréfið í næstu lyf-
hlöðu í krafti þeirrar fullvissu að
lyfjabyrlarar lesi allt. Þar var honum eftir
stundarkorn afhent bréfið aftur — ásamt vel
útilátinni mixtúru í þokkabót.“
„Leikmaðurinn“ Helgi Hálfdanarson er
menntaður lyfjafræðingur og stóð lengi innan
við lyfhlöðuborð á Húsavík, en gerðist síðar
kennari við Kennaraháskólann. Auk þess að
vera gott dæmi um kímni Helga, er freistandi
að lesa lýsingu hans á beiðni bréfþegans
unga sem dæmisögu um þá þolraun sem þýð-
endur deila með apótekurum: að rýna í og
ráða framúr framandlegum texta og skila af-
urð sem er í samræmi við hann. Ekki er frá-
leitt að líkja greiðvikni lyfjabyrlarans í ásta-
málum unga mannsins við það sem gerðist
fyrir nákvæmlega hálfri öld og fram kemur í
grein Helga í hausthefti Skírnis 1988: „Af-
skipti mín af leikritum Shakespeares hófust
árið 1951, þegar Lárus Pálsson, leikstjóri í
Þjóðleikhúsinu, bað mig að þýða As You Like
It, sem hann átti að setja á svið.“ Helgi útbjó
mixtúruna og þýðingin var sviðsett árið eftir,
fyrsta sýning Þjóðleikhússins á verki eftir
Shakespeare. Í kjölfarið fylgdu fleiri þýð-
ingar á leikritum hans og þær tóku svo að
birtast á bók árið 1956. Þá var Helgi raunar
einnig farinn að láta að sér kveða sem ljóða-
þýðandi. Þýðingar hans á ljóðum frá ýmsum
löndum höfðu birst í bókunum Handan um
höf (1953) og Á hnotskógi (1955). Helgi er því
um fertugt þegar ferill hans sem þýðanda
hefst svo séð verði, en af þessum fyrstu þýð-
ingum má þó ráða að þar fer maður sem hef-
ur kannað deiglu tungumálsins af nautn og
áhuga (eins og raunar má sjá í Slettireku), og
jafnframt kynnt sér bókmenntir annarra
þjóða.
Í spjalli við þýðendur og þýðingafræðinga
erlendis hef ég stundum reynt að lýsa við-
fangsefnum og afköstum Helga Hálfdanar-
sonar í bókmenntaþýðingum. Lyftast þá
brúnir mjög í undrun. Þegar ég bæti við að
Helgi hafi lokið fullri starfsævi á öðru sviði sé
ég að menn eru hættir að trúa mér, og ég
reyni jafnvel ekki að bæta því við að Helgi sé
samt með afbrigðum vandvirkur þýðandi og
raunar með mestu völundum íslenskrar
tungu á tuttugustu öld og einn fremsti rithöf-
undur landsins. Það fer hinsvegar lítið fyrir
honum á hinum sívinsæla viðtalsmarkaði.
Helgi hefur haldið eigin persónu af mikilli
einurð frá athygli fjölmiðla, auk þess sem
hann hefur hafnað öllum opinberum vegtyll-
um og viðurkenningum. Hann vill ekki láta
hampa sér og hann er vísast sár út í mig fyr-
HANDAN UM HÖF
E F T I R Á S T R Á Ð E Y S T E I N S S O N
„Í spjalli við þýðendur og
þýðingafræðinga erlend-
is hef ég stundum reynt
að lýsa viðfangsefnum og
afköstum Helga Hálfdan-
arsonar í bókmenntaþýð-
ingum. Lyftast þá brúnir
mjög í undrun. Þegar ég
bæti við að Helgi hafi lok-
ið fullri starfsævi á öðru
sviði sé ég að menn eru
hættir að trúa mér og ég
reyni jafnvel ekki að bæta
því við að Helgi sé samt
með afbrigðum vandvirk-
ur þýðandi og raunar
með mestu völundum ís-
lenskrar tungu á tutt-
ugustu öld og einn fremsti
rithöfundur landsins.“ „Fái íslenskt tungumál það svigrúm sem nauðsynlegt er til viðgangs þess á komandi tíð, má ætla að þýðingar Helga Hálfdanarsonar muni ljóma
um langa hríð.“ Á myndinni les Helgi upp úr þýðingum sínum á Súfistanum í bókabúð Máls og menningar.
ÞANKAR UM RITVERK HELGA HÁLFDANARSONAR
Since brass, nor stone, nor earth, nor boundless sea
But sad mortality o’er-sways their power,
How with this rage shall beauty hold a plea,
Whose action is no stronger than a flower?
O, how shall summer’s honey breath hold out
Against the wreckful siege of battering days,
When rocks impregnable are not so stout,
Nor gates of steel so strong, but Time decays?
O fearful meditation! where, alack,
Shall Time’s best jewel from Time’s chest lie hid?
Or what strong hand can hold his swift foot back?
Or who his spoil of beauty can forbid?
O, none, unless this miracle have might,
That in black ink my love may still shine bright.
WILLIAM SHAKESPEARE
SONNET LXV
Fyrst hvorki stál né steinn né land né sær
fá staðizt hverfulleikans þunga sax,
hve mætti viðnám veita fegurð tær,
sem vígi hlóð úr skýjum sólarlags?
Hvað orkar sumars anganmjúka flúr
gegn atför haustsins bitra kólgudags
ef stuðlaberg og stæltur virkismúr
í straumi tímans molna burt sem vax?
Ó, hversu mætti Skuld þá veita skjól
skírustu perlunni sem Urður leit,
Verðandi stöðva tímans hverfihjól
og hreinni fegurð búa griðareit?
Ó, aðeins ef mín ást fær rökum svipt,
svo ávallt ljómi björt mín svarta skrift.
HELGI HÁLFDANARSON ÞÝDDI
FEGURÐIN