Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.2001, Blaðsíða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 11. ÁGÚST 2001
ið í guðatölu, hann virtist hins vegar átta sig á
þeirri staðreynd. Þess vegna jós hann úr skál-
um reiði sinnar bæði yfir fjölmiðla og almenn-
ing sem hann sagði hafa týnt sér í skemmt-
anasýki og sókn eftir veraldlegum gæðum. Það
er þetta með flísina og bjálkann. Ég gat ekki
betur séð en að skemmtun og veraldleg verð-
mæti spiluðu stærstu rulluna í þessum heils
árs hátíðarhöldum íslensku þjóðkirkjunnar.
Allt er þetta viðbúið í samfélagi þar sem
sjálfur forsetinn fer ekki varhluta af hroka-
fullri framgöngu forsætisráðherrans og hans
nóta. Forsætisráðherrann gefur tóninn með
því að ávíta forsetann opinberlega fyrir að láta
í ljós skoðun sína á siðferðis- og velferðarmál-
um þjóðarinnar og síðan fylgir strollan á eftir
og forseti Alþingis og óbreyttir þingmenn
hamast hver um annan þveran við að þagga
niður í forseta landsins. Hávaðinn í þessari
hrokasinfóníu er orðinn svo óbærilegur að það
greinist varla nokkurt hljóð annað.
Þegar hegðunarmunstrið í æðstu valda-
stofnunum þjóðfélagsins er samansaumað úr
hroka og lítilsvirðingu gagnvart þeim sem þær
eiga að þjóna þarf engum að koma á óvart að
æskulýður landsins geri aðsúg að útlending-
um, innflytjendum, nýbúum og bandarískum
hermönnum.
Ef grannt er skoðað hver það er sem
skammar og hvern hann telur sig hafa umboð
til að skamma verður valdauppbyggingin í
stéttlausa íslenska fyrirmyndarríkinu mjög
greinileg. Unglingum er það tamt að tileinka
sér ósiði hinna fullorðnu og vegna þess að þeir
fara um í hópum eru misgjörðir þeirra yfirleitt
meira áberandi en annarra aldursflokka. Það
segir sig sjálft að í þessu umsátursástandi
finna þeir, eins og aðrir, „lægra setta“ hópa til
að skamma. Satt að segja er það þakkarvert í
þeim tíðaranda sem hér er ríkjandi að bless-
aðir unglingarnir eru þrátt fyrir allt nógu vel
innrættir til að láta börnin í friði.
Litla gula vinstrihænan
Mér er loksins nóg boðið. Ég sætti mig ekki
við þetta þrúgandi þjóðfélagsástand sem ein-
kennist af kaldrana og mannfyrirlitningu og
ætla ekki þola það stundinni lengur. Það er
kominn tími til að ég leggi mitt af mörkum og
fyrir löngu kominn tími til að breyta. Ábyrgðin
á ástandinu er alveg eins okkar, venjulega
fólksins, sem í orði kveðnu erum frekar félags-
hyggjusinnuð. Við verðum að hætta okkar fá-
nýta innbyrðis þrasi, taka höndum saman og
venja okkur á að leita fyrst að því sem sam-
einar okkur og síðast að því sem sundrar. Það
eitt og sér að koma Sjálfstæðisflokknum frá
völdum er alls ekki ómerkilegt markmið og al-
veg nógu merkilegt fyrir mig. Við verðum að
átta okkur á því að það er alltaf einhver fórn-
arkostnaður í pólitík og hingað til höfum við
leyft Sjálfstæðisflokknum að stjórna á okkar
kostnað. Við munum aldrei þurfa að borga
hærri vexti en við borgum núna jafnvel þótt við
neyðumst til að fórna einhverju fyrir samstöð-
una.
Við höfum séð það á Reykjavíkurlistanum
hverju við fáum áorkað ef við stöndum saman.
Ef við viljum vera sanngjörn verðum við að
viðurkenna að margt hefur breyst til batnaðar
þau tvö kjörtímabil sem Reykjavíkurlistinn
hefur stjórnað borginni og ýmislegt hefur ver-
ið mjög vel gert. Ég kunni til dæmis ákaflega
vel að meta þá tilraun sem gerð var til að virkja
lýðræðisanda borgarbúa í atkvæðagreiðslunni
um framtíð Reykjavíkurflugvallar í vetur. Það
má kannski kvarta yfir því að fyrirkomulagið
hafi verið helst til laust í reipunum og þátt-
takan hefði mátt vera meiri. En þetta var bara
fyrsta atrenna og Íslendingar eru ekki vanir
því að stjórnmálamenn biðji um álit þeirra á
nokkrum sköpuðum hlut og síst af öllu á jafn
fjarlægum plönum og framtíðarskipulagi
borgarinnar. Auðvitað er ekki allt eins og best
verður á kosið hér í höfuðborginni þrátt fyrir
að Reykjavíkurlistinn hafi verið við völd í rúm-
lega sjö ár enda er hið ímyndaða sæluríki sem
vinstrimenn heimta gjarnan í frekju sinni á
silfurfati ekki til í þessum heimi.
Nú eru hins vegar blikur á lofti í Reykjavík.
Vinstrimenn sem segjast vera grænir eru með
illa dulbúnar hótanir um að kljúfa sig frá
Reykjavíkurlistanum ef þeir fá ekki allt sem
þeir vilja. Og á hvaða forsendum fara þeir fram
– í hverju er baklandið mælt og við hvaða að-
stæður? Finnst þeim í alvöru einhver ástæða
til þess að við borgarbúar sem höfum óskert
atkvæði til ráðstöfunar í sveitarstjórnarkosn-
ingum tökum mark á kröfum sem byggjast á
góðu gengi flokksins í skoðanakönnunum um
fylgi í fjarlægum alþingiskosningum? Viljum
við hafa það þannig um aldur og ævi? Vill ein-
hver kjósandi Reykjavíkurlistans bakka aftur í
sama gamla farið? Fyrir mér er það engin
spurning. En hvort við erum reiðubúin til að
stíga skrefið til fulls og steypa sjálfstæðis-
mönnum úr ríkisstjórnarstólunum – það er
spurningin.
Höfundur er skáld.
lindav@isl.is
S
EGJA má að Gabriel Gustafson,
forstöðumaður Universitetets
Oldsaksamling í Ósló, hafi í
raun fengið einn merkasta forn-
leifafund Noregs, Oseberg-
minjarnar, í afmælisgjöf. Hann
var við störf í safninu á 50 ára
afmæli sínu, laugardaginn 8.
ágúst 1903, þegar Knud Rom, eigandi jarðar-
innar Lille Oseberg nálægt Tønsberg, kom og
tilkynnti að hann hefði grafið í haug á jörð sinni
og fundið víkingaskip. Sagt er að Gustafson
hafi verið vantrúaður til að byrja með, en þegar
Rom sýndi honum útskorinn viðargrip í vík-
ingaaldarstíl lét Gustafson sannfærast, hélt til
Oseberg, gróf könnunarskurð í hauginn og kom
niður á leifar skips.
Þetta var fyrir tíma fornminjalaga í Noregi,
og jarðeigendur réðu yfir fornminjum sem
fundust á landareign þeirra. Jarðvegurinn í
haugunum var mjög frjósamur og tíðkaðist að í
þá væri sótt gróðurmold. En jafnframt var al-
gengt að grafa í haugana til að leita fornminja.
Oseberg-haugurinn var ekki fyrsta skips-
gröfin sem norskur jarðeigandi gróf í. Meðal
þeirra þekktustu sem þá þegar höfðu verið
rannsakaðir var Tune-haugurinn 1867 og Gok-
stad-haugurinn 1880. Í báðum haugunum
leyndust víkingaskip.
Sagan sem tengist uppgreftri Gokstad-skips-
ins er á þá leið að húsmóður á Gokstad nálægt
Sandefjord hafi leiðst aðgerðarleysi sona sinna
að lokinni haustvertíð 1879 og því sent þá út á
haug að grafa upp víkingaskip. Þegar gripir
tóku að koma í ljós í haugnum var haft samband
við Universitetets Oldsaksamling í Ósló og tók
fornfræðingur safnsins yfir stjórn uppgraftar-
ins. Í haugnum kom í ljós skip með leifum 50–70
ára karlmanns, hesta, hunda, páfugls, báta auk
klæðnaðarleifa m.a. úr ull og silki. Þá höfðu
varðveist málmar af reiðtygjum og fjöldi við-
argripa. Þeirra á meðal voru skildir, sleði, rúm,
vindskeiðar af tjaldi, keröld, fata og bollar.
Tune-skipið, sem var í haug í Rolvsøy u.þ.b.
10 km norðan við Fredrikstad, var mun verr
varðveitt en hin skipin. Í haugnum leyndist að-
eins hluti kjalar og neðstu borð skipsins. Það er
talið hafa verið um 20–22 m langt, 2–4 m styttra
en Gauksstaðaskipið og svipað á lengd og Ose-
bergskipið. Í haugnum fundust leifar karl-
mannsbeinagrindar og hesta, klæðaleifar og
ýmsar viðarleifar, svo sem hluti skíða og út-
skorins sleðakjálka. Þá komu í ljós leifar
hringabrynju og vopna og verja, svo sem
sverðs, spjóts og skjaldarbólu. Aldursgreining
leifanna bendir til þess að Gauksstaða- og
Tune-haugarnir hafi verið orpnir um eða eftir
900 e.Kr. og Oseberg-haugurinn á fyrri hluta 9.
aldar.
Leifarnar í Oseberg-haugnum, sem voru
mun fjölbreyttari en þær frá Tune og Gauks-
stöðum, eru meðal merkustu fornminja sem
varðveist hafa. Hefur þeim verið líkt við forn-
minjar úr konungagröfum Egyptalands, hvað
varðar magn og fjölbreytni gripanna.
Oseberg-haugurinn var grafinn upp rúmlega
tuttugu árum á eftir Gauksstaðahaugnum.
Uppgraftartækni hafði fleygt fram á þessum
tíma. Gustafson, sem var lærður fornleifafræð-
ingur, vandaði mjög undirbúning rannsóknar-
innar og viðhafði vísindaleg vinnubrögð með til-
heyrandi dagbókarskrifum, uppmælingum og
teiknivinnu, ólíkt því sem gert hafði verið við
rannsókn fyrri hauganna. Rétt eins og í hinum
haugunum fannst grafhýsi í Oseberg-skipinu.
Þar voru leifar tveggja kvenna. Annars vegar
beinagrind 60–70 ára konu, og hins vegar hlut-
ar höfuðbeina 30–40 ára konu. Höfðu tennur
hennar varðveist og báru þær þess merki að
hún hefði notað tannstöngla. Var það lengi vel
talið benda til þess að hún væri æðri kvennanna
tveggja. Nú hafa ýmsir fornleifafræðingar fall-
ið frá þeirri skoðun. Ástæðan er sú að í haugn-
um fundust vandaðir leðurskór sem tilheyrðu
eldri konunni og þykir ólíklegt að óæðri konan
væri svo vel búin til fótanna.
Hefur þeim tilgátum verið slegið fram að
eldri konan væri annaðhvort drottning eða
jafnvel hofgyðja ásamt þjónustustustúlku, þar
sem ýmislegt sem fannst í haugnum benti til
frjósemisdýrkunar.
Í Oseberg-haugunum leyndist fjöldi merki-
legra gripa, sem margir hverjir eiga ekki sína
líka frá víkingaöld. Leiddi uppgröfturinn í ljós
húsbúnað, svo sem rúm, stól, kistla og lampa;
leifar sænga og kodda; eldhúsáhöld margs kon-
ar, svo sem potta, fötur, trog og ausur; nokkra
sleða og vagn, sem er sá eini heillegi sem þekkt-
ur er frá víkingaöld; ýmsa gripi sem notaðir
voru við hannyrðir og vefnað; leifar refla og
klæðnaðar; skó og reipi; axir, hnífa og mat-
arleifar, svo eitthvað sé nefnt.
Fornminjarnar frá Tune, Gokstad og Ose-
berg eru ásamt leifum frá Borre sem grafnar
voru um 1850, varðveittar í víkingaskipasafninu
(Vikingskipshuset) í Bygdøy í Ósló. Er það eitt
fjögurra safna sem heyra undir Óslóarháskóla.
Hin söfnin eru öll í sama húsinu á gamla há-
skólasvæðinu í miðborg Óslóar. Þau eru forn-
gripasafnið (Universitetets Oldsaksamling/-
Historisk Museum), þjóðháttasafnið
(Etnografisk museum) og myntsafnið (Mynt-
kabinettet).
Safnaheildin er nefnd Menningarsögusöfn
háskólans (Universitetets Kulturhistoriske
Museer).
Eftir að haugarnir voru grafnir upp var allt
haugféð flutt til Óslóar. Svo sem gefur að skilja
þegar jafn umfangsmiklar leifar og skip finn-
ast, þá reyndist ekki pláss fyrir þau í safnahús-
inu í miðborginni og voru því reistir vinnuskúr-
ar á háskólasvæðinu til að vinna við forvörslu
og samsetningu leifanna. Þar voru skipin síðan
til sýnis.
Þar sem séð var fram á að ekki yrði unnt að
sýna leifarnar sómasamlega á háskólasvæðinu
vegna plássleysis, var ákveðið að byggja sér-
stakt sýningarhús fyrir skipin og gripina í
Bygdøy, þar sem öll sjóminjasöfn Óslóar eru
nú.
Voru áform um að reisa byggingu fyrir hin
háskólasöfnin við víkingaskipasafnið, en ekkert
varð úr því. Hafist var handa við að reisa safn-
húsið 1926 og var því ekki að fullu lokið fyrr en
1957.
Með nýjum tímum og nýjum herrum breyt-
ast kröfur og áherslur. Safnhúsnæði sem þótti
frambærilegt og nútímalegt fyrir einhverjum
áratugum er það ekki lengur. Það er löngu orð-
ið ljóst að háskólasöfnin standast ekki lengur
þær kröfur sem gerðar eru til nútíma safna.
Húsnæðið er þröngt og gefur litla möguleika á
þróun sýninga. Aðstöðu fyrir safngesti, svo sem
hvíldarsvæði eða veitingaaðstöðu skortir. Safn-
kennsla er stór þáttur í starfsemi nútíma safna
og skortir viðunandi aðstöðu fyrir þá starfsemi
svo nokkur dæmi séu tekin.
Þá vantar vinnuaðstöðu fyrir ýmsa starfs-
menn safnsins.
Í fjölda ára hefur verið stefnt að því að reisa
nýtt húsnæði fyrir söfnin þrjú í miðborg Óslóar.
Var nýbyggingunni ætlað að vera við gamla
safnahúsið.
Ekki var gert ráð fyrir neinni breytingu
varðandi víkingaskipasafnið. Skipin áttu að
vera áfram úti í Bygdøy.
Borgarráðið í Ósló tók þá ákvörðun fyrir ein-
hverjum árum að hefja austurbæinn í Ósló aft-
ur til virðingar eftir margra alda deyfð og
mynda þar kjarna menningarbygginga. Er um
að ræða svæðið Sørenga/Bjørvika, þar sem
grafnar hafa verið upp leifar miðaldabyggðar.
FRAMTÍÐ NORSKU
VÍKINGASKIP-
ANNA Í BYGDØY
E F T I R K R I S T Í N U H U L D S I G U R Ð A R D Ó T T U R
Í Noregi er deilt um það hvar og hvernig Gokstad-skipinu, Tune-skipinu og
Oseberg-skipinu verði best fyrir komið. Húsnæði Víkingaskipasafnsins í Bygdøy
stenst ekki lengur kröfur um rétt rakastig, sýningaraðstöðu og fleira. Liggja hlutar
skipanna undir skemmdum verði ekkert að gert. Hafa sumir lagt til að skipin verði
flutt í nýtt safn en aðrir halda því fram að þau myndu ekki þola flutninginn.
Osebergskipið flutt í Bygdøy 1927 (Christensen, Ingstad, Myhre, 1992, 77).