Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.2001, Side 7

og sjómennsku og þorpslífi, sem hann gerir
að meginviðfangsefni í myndum sínum,“
segir Ólafur.
Í sal á vinstri hönd við safninnganginn
gefur að líta verk frá upphafsárum ferils
Gunnlaugs, þ.e. milli 1930 og 1940. Þar má
m.a. greina hina sálfræðilegu túlkun hans á
manneskjunni og expressionísk áhrif. Í sal á
efri hæð safnsins hefur „Grindavíkurmynd-
um“ Gunnlaugs verið komið fyrir, en þau
verk segir Ólafur sérstaklega hafa markað
straumhvörf í hinni hugmyndalegu og
myndefnislegu nýsköpun Gunnlaugs. „Upp
úr 1940 dvaldi Gunnlaugur í Grindavík og
skráðsetti þorpið og mannlíf þess frá öllum
hliðum í myndum sínum. Þannig málaði
hann húsin í þorpinu, fólkið sem býr þar og
sjósóknina, en hann fór með í sjóferðir og
málaði sjómennina að störfum. Þannig varð
þetta litla sjávarþorp honum mikil upp-
spretta myndefnis, og var alveg nýtt í ís-
lenskri listasögu að málari nálgaðist við-
fangsefni sitt með þessum hætti.“ Ólafur
bendir á að á þessi tími hafi orðið upphafið
að hinum stóru sjávarmyndum sem Gunn-
laugur vann síðar á ferlinum, þar komi jafn-
framt fram hin sérstæða, harða birta sem
einkennir margar myndir hans og þróun
hans í átt til formrænnar samþjöppunar.
Gildi hinnar formrænu framsetningar
Ólafur segir mikilvægt að hafa í huga
þegar maður nálgast verk Gunnlaugs Schev-
ing, að þrátt fyrir að hann vinni með frá-
sagnarkennt myndefni hafi hann staðið
traustum fótum í módernismanum, sem
hafði grundvallaráhrif á myndlist þess tíma.
„Gunnlaugur var á þessum tíma, þ.e. í
kringum 1945, í nánum félagsskap við Sept-
emberhópinn, hóp myndlistarmanna sem
færði hugmyndir módernismans inn í ís-
lenska myndlistarhefð. Hann sýndi til dæm-
is á öllum sýningunum sem haldnar voru á
þeirra vegum. Gunnlaugur deildi nefnilega
þeirri skoðun með Septembermönnum að
það væri hin formræna framsetning sem
skipti máli um gildi listaverksins en ekki
framsögnin ein og sér. Þetta var sú list-
skoðun sem var öðru fremur samnefnari
fyrir þennan hóp og þess vegna átti Gunn-
laugur heima með þeim.“
Ólafur bendir jafnframt á að í umræddum
sal megi greina annað grundvallarþema í
myndum Gunnlaugs sem markaði mikilvæg
skil í myndefnislegri nálgun í íslenskri
myndlist, þ.e. sveitalífsmyndirnar. „Hér
sjáum við myndefni sem varð mjög áberandi
hjá Gunnlaugi og birtist í myndum á borð
við Haustkvöld, sem einnig hefur verið
nefnd Engjafólk frá 1958. Með því að færa
mannlega nálægð inn í náttúruna braut
Gunnlaugur upp þá rómantísku, ósnortnu
náttúrusýn sem ráðandi hafði verið í ís-
lenskri málalist,“ segir Ólafur. „En í stað
þess að upphefja náttúruna sem slíka, upp-
hefur Gunnlaugur lífið í sveitinni í þessum
myndum. Ákveðin afstaða er til dæmis fólg-
in í þeim augnablikum sem hann velur úr
sveitalífinu, en það eru augnablik ánægju og
vellíðunar, til dæmis í hvíld bæjarfólks á
engjum úti á fögrum sumarkvöldum.“ Mjög
stutt er úr sveitalífsmyndunum yfir í þjóð-
sögur og ævintýri í málverkum Gunnlaugs
en sjá má hvernig sá heimur fléttast inn í
málarlist hans í þeim myndum sem eru til
sýnis á 2. hæð.
Sjávarmyndir Gunnlaugs
Frysting og upphafning Gunnlaugs á
völdum augnablikum í sveitalífsmyndunum,
birtist jafnframt með sterkum hætti í öðrum
myndum listamannsins, en líklegast hvergi
með jafn fáguðum hætti og í stóru sjáv-
armyndunum sem Gunnlaugur vann á síðari
hluta ferils síns. Úrval þeirra mynda gefur
að líta í stóra sal listasafnsins. „Myndirnar
eru framhald af Grindavíkurmyndunum, en
hér hefur listamaðurinn tileinkað sér tækni
og myndskurð sem er alveg nýr í hans ferli.
Í myndskurði og myndbyggingu sinni tekst
hann á við mjög ögrandi formræn vandamál
og í myndunum sjáum við hversu marg-
breytilegar lausnirnar voru. Meginþema á
sýningunni hér í safninu árið 1997 var ein-
mitt að gefa innsýn í hvernig Gunnlaugur
vann með hin formrænu vandamál og hvern-
ig niðurstaðan er fengin. Hann notaði
óspart skissur og undirbúningsmyndir, og
málaði hinar endanlegu myndir mjög
þunnt.“ Ólafur bendir jafnframt á hveru
sérstakt sjónarhornið á myndefnið sé í sjáv-
armyndunum, því megi jafnvel líkja við
myndavélarauga sem sveimar í kringum
myndefnið.
Safngesturinn virkjaður
Sýningin í listasafninu er byggð upp í
tengslum við ákveðið ferli og samhengi, en
hin rafræni hluti sýningarinnar gefur því yf-
irliti sem fyrir er aukna vídd. Sýningargest-
urinn getur þannig staldrað við ákveðið
þema eðð tímabil í ferli myndlistarmannsins
og leitað sér nánari upplýsinga um þau í
hinum stafræna gagnagrunni sem aðgengi-
legur verður samhliða sýningunni, bæði á
netstofu og göngum safnsins. Ólafur segir
að þessi nýi þáttur í starfsemi safnins miðist
ekki síst að því að auka þjónustu við hinn al-
menna safngest, og virkja hann í upplif-
uninni á myndlistinni og myndlistarsögunni.
„Með þessu móti fær sýningargesturinn
mun dýpri og breiðari innsýn í feril lista-
mannsins og getur kynnt sér nánar það sem
vekur helst athygli hans. Það er til dæmis
hægt að skoða fleiri myndir eftir listamann-
inn af ákveðinni tegund. Verkin eru flokkuð
eftir myndefni og tækni og getur gesturinn
t.d. valið að skoða sjávarmyndir eða sveita-
lífsmyndir, en einnig valið milli að skoða
teikningar, vatnslitamyndir eða olíumálverk.
Þannig sköpum við aðstæður og forsendur
fyrir hinn virka sýningargest, sem getur
nálgast sýninguna á ólíkum stigum, og farið
sína eigin rannsóknarferð um safnið,“ segir
Ólafur og ítrekar að gagnagrunnurinn hafi
verið unninn sérstaklega með það í huga að
safngestir án sérstakrar tölvukunnáttu geti
auðveldlega nýtt sér hann. „Þessi sýning
markar mikil tímamót hvað varðar það hlut-
verk safnsins að miðla íslenskri listasögu til
almennings, því nú er Gagnagrunnur Lista-
safns Íslands opnaðurformlega. Að sýningu
lokinni verður hægt að nálgast gagnagrunn-
inn um Scheving á bókasafni Listasafns Ís-
lands, sem er jafnframt stærsta heimildar-
bókasafn um myndlist hér á landi. Markmið
okkur er jafnframt að gefa gestum kost á
slíku ítarefni í sérunnum gagnagrunni um
allar þær sýningar sem settar eru upp í
listasafninu. Í framhaldinu bíður okkar jafn-
framt gífurlegt verk við öflun upplýsinga,
ljósmyndun og skráningu á hinni miklu
safneign Listasafns Íslands,“ segir Ólafur
að lokum.
Listasafn Íslands er opið frá 11 til 17 alla
daga nema mánudaga.
„Maður að innbyrða fisk“, 1964–66. Ein af hinum frægu sjávarmyndum sem Gunnlaugur vann á
síðari hluta ferils síns, en þar tókst hann á við ögrandi formræn vandamál.
„Fóstra“, 1935, er ein af expressionískum myndum Gunnlaugs frá upphafi ferils hans.
„Haustkvöld“ (Engjafólk), 1958. Sveitalífsmyndir Gunnlaugs upphófu augnablik ánægju í ís-
lensku sveitalífi. Þær mörkuðu skil í myndefnislegri nýsköpun listamannsins.
„Hákarlinn tekinn inn“, 1965. Ein af þekktustu sjávarmyndum Gunnlaugs Scheving.
heida@mbl.is
Þessar tvær sýningar og sú miðlunar- og út-
gáfustarfsemi sem henni tengist eru þannig eitt
viðamesta rannsóknarverkefni á íslenskri
myndlist sem Listasafn Íslands hafur staðið að.
„Sýningin markar mikil tímamót í starfi og
sögu listasafnsins. Með því að nýta okkur
tölvutæknina á þennan hátt tekst okkur að
auka aðgengi almennings og fræðimanna að
safneigninni, en hér er um að ræða áfanga í
umfangsmiklu þróunarverkefni sem fer fram í
safninu við að skrá allar tiltækar upplýsingar
um safneignina.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. OKTÓBER 2001 7