Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.2001, Síða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. OKTÓBER 2001 15
350 á hverja einstaka. Íbúum hefur að vísu
fjölgað upp í 7.500 er svo er komið, en eyja-
skeggjar mjög blandaðir evrópsku blóði, þannig
að saga Kanakanna er öll. Mannæturnar leituðu
að vísu hver aðra uppi í hinum djúpu frjósömu
dölum, fyrirkomu og grilluðu, en hvíti maðurinn
reyndist margfalt grimmari og óheflaðari, leyfði
rétt spón af sínu stóra gljúpa íláti, þurfti hvorki
ættflokkavíg né hráefni í jarðofna til.
- Bókin Nóa Nóa, sem Gauguin skrifaði og
myndlýsti 1892, fjarlægar óraunverulegar
draumsýnir um Thaití. Draumsýnir sem mál-
aranum opinberuðust vakandi, skrásetti og yf-
irfærði á dúka sína. Sagði eina muninn á draum-
um í svefni og vöku, að í svefninum væru þeir
skýrari. Greindi þannig af þrám sínum og hill-
ingum um Tahití, en ekki raunveruleikanum. Sú
upprunalega paradís sem hann hugðist höndla,
horfin á vit fortíðar og gleymsku löngu áður að
hann teygði sig eftir ávöxtum hennar.
Að Gauguin leitaði á þessar fjarlægu slóðir
var engin rómantísk tilviljun né augnabliks-
ákvörðun, í æðum hans rann blóð óskyldustu
kynstofna. Faðirinn franskur blaðamaður frá
Orléans, móðuramman frá Perú, komin af tign-
um spönskum aðli í aðra ættina, í hina af aröb-
um og Afríkumönnum, gat einnig rakið ættir til
Montezuma aztekakonungs. Bar hið sérstæða
nafn Flora Tristan og hafði til dundurs að skrifa
fjarstæðukennda rómana á færibandi en magn-
ið til muna frjórra gæðunum. Við valdarán Lou-
is Bónaparte 1851, missti Clovis faðir hans, sem
var hollur byltingunni, stöðu sína og hraðaði sér
til Perú með konuna og börnin tvö, Marie og
Paul, en varð bráðkvaddur á hafi úti. Í Lima ólst
drengurinn upp innan upp auðugt og spillt há-
stéttarfólk, samlagaðist spönskum málheimi
ásamt suðrænu litrófi sem fylgdi honum æ síð-
an, brúnt á móti frumlitunum, rauðu, gulu og
bláu. Að fjórum árum liðnum sneri Aline móðir
hans aftur til Orléans vegna erfðamála, en ár
frumbernskunnar blunduðu í undirvitundinni
eins og framhaldið má vera til vitnis um. Einnig
hafði Gauguin slegist í för með málaranum
Charles Laval til Karíbahafsins og Martinique-
eyjanna í apríl árið 1887, þar hugðust þeir lifa að
hætti villimanna þ.e. frumbyggja. En komnir til
hinna meintu unaðseyja reyndist dvölin í meira
lagi endaslepp. Leiðin lá fyrst til Panama og þar
varð Gauguin að strita í sveita síns andlits við að
stinga upp skurðinn mikla til að þeir ættu til lífs-
viðurværis, um leið og gulusótt tók að herja á
Laval. Þeim tókst þó að komast til nálægrar,
unaðseyju, í júnímánuði, reistu sér kofa í ná-
grenni strandarinnar, en þá tók ekki betra við
því fljótlega veiktist Gauguin af blóðkreppusótt
og malaríu, þannig að það var loks í ágúst að
hann fór að geta hantérað pensil. Í nóvember
snýr Gauguin til baka með tvo tugi málverka og
sagði, að þrátt fyrir að draumar þeirra um upp-
runalegt og óspillt líf reyndust hillingar er til
kom, og hann lengstum lasburða hefði hann
aldrei verið sáttari við sig sem málara, né hugs-
unin kristalstærri. Gefur auga leið að Gauguin
fann sig á þessum slóðum, þrátt fyrir að von-
brigði og röð óhappa hefði verið helstur fylgi-
nautur þeirra félaga. Það má líka auðveldlega
ráða af málverkunum að hitabeltisumhverfið,
hið fjölþætta litróf og sterku ljósbrigði ristu
djúpt.
Skólaganga Gauguins var endaslepp, piltur-
inn sérvitur og innhverfur, og átti til að fá reiði-
köst, samt tóku kennararnir eftir því að þar fór
óvenjulegur persónuleiki. Þannig á einn þeirra
að hafa sagt að annað tveggja væri hér á ferð
efni í aulabárð eða snilling. Sautján ára var
hann fullsaddur af skólalærdómi og munstraði
sig á skip sem sigldi frá Le Havre til Rio de Jan-
eiro, hvar hann varð bergnuminn af fegurð inn-
siglingarinnar, fékk um leið allt hið fjarræna og
framandi í æð. Árið eftir byrjaði hann að af-
plána herskyldu sína í sjóhernum, var í sigl-
ingum í fimm ár í viðbót og fór víða, fregnir and-
lát móður sinnar er hann sté á land í Indlandi
1867. Á beitisnekkjunni, Jerôme Napoléon,
sigldi hann um Miðjarðar- og Svarthaf, og var
með í rannsóknarleiðangri er krossaði suður-
pólinn. En 1871 er hann búinn að fá nóg af sigl-
ingum, yfirgefur sjóherinn bitur og vonsvikinn.
Kominn aftur til Frakklands heldur Gauguin
til Parísar, leitar uppi vin fjölskyldunnnar Gust-
ave Arosa, sem móðirin hafði fyrir andlát sitt
valið fjárhaldsmann sonarins og var samstarfs-
maður kauphallarmiðlara nokkurs. Arosa fær
miðlarann til að ráða Gauguin sem erindreka
við fyrirtækið og á ótrúlega skömmum tíma
vinnur hinn ungi maður, sem hafði glatað svein-
dóminum á hóruhúsi einhverrar hafnarinnar og
siðferðinu í Ríó, sig upp í raðir góðborgaranna.
Bein lína lá upp á við í kauphallarviðskiptum,
fjárhagurinn blómstrar og hann tekur að klæða
sig að hætti oddborgara og lífsstíllinn eftir því.
Gauguin er á réttum stað á réttum tíma, kring-
umstæðurnar leysa óvænta hæfileika úr læð-
ingi, óraóa- og nautnaseggurinn róast um
stund, fjarlægist aulabárðarspádóminn og nú
fer að bjarma af sviptimiklum tímum.
Viðkynningin af Arosa-fjölskyldunni átti í
fleiru tilliti eftir að skipta sköpum í lífi Gaugu-
ins, einkum fyrir þá sök að Gustave Arosa svo
og Achille bróðir hans voru ástríðufullir listunn-
endur og listaverkasafnarar. Á heimili Gustave
Arosa voru myndverk eftir Delacroix, Corot,
Daumier, Jonkind og Courbet, safnaði einnig
postulíni og Fayance-glerungi, keypti ljósprent-
unarverkstæði í því augnamiði að myndlýsa
listaverkabækur m.a. eina um Trajans-súluna.
Marguerite dóttir Gustave, sem hugðist verða
listmálari leiðbeindi Gauguin í grunnfræðum
myndlistarinnar. Fyrstu tilraunirnar, lands-
lagsmyndir í stíl Corots litu dagsins ljós. En
vart mun hinni ungu metnaðarfullu snót þá hafa
dottið í hug að um leið var hún að losa um stíflu
og leggja kím að snillingi.
Á Hivahoa skrifaði Gauguin aðra bók, nokk-
urs konar dagbók sem hann færði í flest annað
en venjan er um slíkar bókmenntir. Nefndi
hana: Avant et aprés, Fyrir og eftir, sem vísar
til þess að hann festir á blað atburði sem gerð-
ust áður og eftir að hann kom til Tahíti og
Marquesas-eyjanna. Þar kemur í ljós að mál-
arinn, sem með pentskúf sínum brá upp mynd-
um af blóðríkum dásemdum Pólýnesíu,
óspilltum náttúrubörnum og dulúð í bland við
hið yfirskilvitlega, hafði í raun samasamast
þeim hráa og spillta veruleika sem hann hrærð-
ist í. Langt frá því að vera sá rómantíker sem
heimurinn hélt hann vera, öllu frekar nautna-
seggur og lifimaður út og í gegn, í ofanálag
skapstyggur og einþykkur. Hataði hina spilltu
embættismenn, ágjörnu laganna verði og mis-
vitru trúboða eins og pestina og lenti iðulega
upp á kant við þá, sjálfir gáfu þeir honum við-
urnefnið villimaðurinn og báru vægast sagt tak-
markaða virðingu fyrir málaranum. Fyrirlitn-
ing á þvermóðsku reglufestu og smásmygli
fulltrúa hins opinbera var Gauguin eðlislæg, eft-
ir fyrri reynslu af þeim í Frakklandi. Segir
táknrænar dæmisögur af þeim í dagbókinni, ein
þeirra af neyðarlegu atviki er hann fór í ráð-
húsið í París til að skrá nýfæddan son sinn. Út-
skýrði þar fyrir háæruverðugum fulltrúa, að ný-
burðurinn ætti að heita Emil, að fornafni án e
(þ.e. ekki Emile), en fulltrúin skráði hann um-
svifalaust Emil Áne í bækurnar.
Það tók hann stundarfjórðung og hávaða-
rifrildi að fá fulltrúann til að leiðrétta mistökin.
„Ég var að hans áliti misindismaður sem leyfði
sér að gera grín að opinberum embættismanni í
starfi og við lá að hljóta sekt.“
Riss, Hivahoa.
Snegla, listhús: Samsýning Snegluhópsins.
Til 10. nóv.
Stöðlakot: Margrét Margeirsdóttir, ljós-
myndir. Til 28. okt.
Þjóðarbókhlaða: Kristín Reynisdóttir. Til
3. nóv.
Þjóðmenningarhúsið: Landafundir og
ragnarök.
Þjóðskjalasafn Íslands: Skjöl Einars Lax-
ness. Til 1. des.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Laugardagur
Hjallakirkja, Kópavogi: Sjö kirkjukórar.
Kl. 17.
Sunnudagur
Dómkirkjan: Setning Tónlistardaga. Kl. 17.
Hásalir, Hafnarfirði: Sigurgeir Agnarsson
selló og Steinunn Birna Ragnarsdóttir pí-
anó. Kl. 16.
Fimmtudagur
Háskólabíó: SÍ. Einleikari Steef van Oost-
erhout. Stj. Hermann Bäumer. Kl. 19.30.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið: Syngjandi í rigningunni,
27.10. 1., 2.11. Blái hnötturinn, 28.10. Hver
er hræddur við Virginíu Woolf, 28.10. Vilji
Emmu, 27.10.
Borgarleikhúsið: Blíðfinnur, 27., 28.10.
Kristnihald u. Jökli, 27., 28. 10.1., 2.11.
Píkusögur, 27., 28. 10.1., 2.11. Beðið eftir
Godot, 27., 28.10. Dauðadansinn, frums.
27.10., 1.11.
Íslenski dansflokkurinn: Haust 2001, 2.11.
Íslenska óperan: Töfraflautan, 28.10., 2.11.
Hafnarfjarðarleikhúsið: Englabörn, 27.10.,
2.11.
Nemendaleikhúsið: Túskildingsóperan.
28.10. 1., 2. 11.
Möguleikhúsið: Lóma, 28., 29., 31.10. Völu-
spá, 28.10.
Kaffileikhúsið: Veröldin er vasaklútur,
30.10., 1.11.
Upplýsingar um listviðburði sem óskað er
eftir að birtar verði í þessum dálki verða að
hafa borist bréflega eða í tölvupósti fyrir kl.
16 á miðvikudögum merktar: Morgunblað-
ið, menning/listir, Kringlunni 1, 103 Rvík.
Myndsendir: 5691222. Netfang: menning-
@mbl.is.
MYNDLIST
Árnastofnun: Handritasýning opin þri.-
fös. 14–16. Til 15.5.
Galleri@hlemmur.is: Hildur Bjarnadóttir.
Til 4. nóv.
Gallerí Fold, Rauðarárstíg: Þorfinnur Sig-
urgeirsson. Til 28. okt.
Gallerí List, Skipholti 50: Elísabet Ásberg.
Til 27. okt.
Gallerí Reykjavík: Vera Sörensen. Til 27.
okt.
Gallerí Skugga: Hver með sínu nefi. Til 28.
okt.
Gerðarsafn: Erla Þórarinsdóttir, Hulda
Hákon, Jón Óskar og Steingrímur Eyfjörð.
Til 4. nóv.
Gerðuberg: Þórunn Sveinsdóttir. Til 17.
nóv.
Hafnarborg: Jónína Guðnad., Kristján Pét-
ur Guðnas. Til 12. nóv.
i8, Klapparstíg 33: Kristján Davíðs. Rósa
Sigrún Jónsd. Til 27. okt.
Listasafn Akureyrar: Frumherjar í byrjun
20. aldar. Til 4. nóv.
Listasafn ASÍ: Anna Eyjólfsdóttir. Til 4.
nóv.
Listasafn Borgarness: Sigrid Østerby. Til
2. nóv.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið alla
daga, nema mánudaga, kl. 14–17.
Listasafn Íslands: Gunnlaugur Scheving.
Til 9. des.
Listasafn Rvíkur - Ásmundarsafn: Svipir
lands og sagna. Til 10.2.
Listasafn Rvíkur – Hafnarhús: Einar Már
Guðvarðarson og Bjarne Lönnroos. Til 25.
nóv. Erró. Til 1.1.
Listasafn Rvíkur – Kjarvalsstaðir: Krist-
ján Guðmundsson. Til 16. nóv. Jóhannes S.
Kjarval. Til 31.5.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Helgi
Gíslason. Til 28. okt.
Listasalurinn Man: Guðbjörg Hákonar-
dóttir, Gugga. Til 11. nóv.
Listasetrið Kirkjuhvoli, Akranesi: Dýr-
finna Torfadóttir. Til 11. nóv.
Nýlistasafnið: Omdúrman: Margmiðlaður
Megas í Nýló. Til 30. nóv.
Skaftfell, Seyðisfirði: Haustsýning Skaft-
fells. Til 18. nóv.
Skálholtskirkja: Anna Torfad. og Þorgerð-
ur Sigurðard. Til 31. des.
Slunkaríki, Ísafirði: Vignir Jóhannsson. Til
28. okt.
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U
TÓNLISTARDAGAR Dómkirkjunnar í
Reykjavík hefjast á morgun. Þetta er í 20. sinn
sem tónlistarmenn Dómkirkjunnar efna til tón-
listardaga. Þórunn Þórarinsdóttir er formaður
Dómkórsins. „Tónlistardagar Dómkirkjunnar
voru fyrst haldnir árið 1982 og hafa alltaf borið
yfirskriftina Soli deo gloria, Guði einum til dýrð-
ar. Meginmarkmið með tónlistardögunum er að
efna til nýsköpunar í tónlist. Á hverju ári höfum
við fengið tónskáld til að semja fyrir okkur tón-
verk. Tónlistardagarnir eru líka tónlistarhátíð,
þeir standa frá 28. október til 14. nóvember.
Dómkórinn skipuleggur tónlistardagana, undir
forystu stjórnandans okkar, Marteins H. Frið-
rikssonar.“
Syngja með tölvu
Nýja verkið sem samið hefur verið fyrir tón-
listardagana í ár heitir Rauður hringur og er
eftir Þuríði Jónsdóttur tónskáld, sem búið hefur
á Ítalíu um árabil. Verk hennar er samið fyrir
kór, einsöngvara og tölvu og verður frumflutt á
opnunartónleikum tónlistardaganna á morgun.
Einsöngvarar verða Magnea Gunnarsdóttir,
Anna Sigríður Helgadóttir og Guðlaugur Vikt-
orsson. Fernir aðrir tónleikar eru á dagskrá
næstu vikur. „3. nóvember verða orgeltónleikar
þar sem Marteinn H. Friðriksson leikur, daginn
eftir verða tvennir tónleikar, aðrir með leik tón-
listarfólks sem býr í nágrenni við Dómkirkjuna,
en hinir eins konar ljóðakvöld, þar sem tónlist
og ljóðlist verður fléttað saman. Þórarinn Eld-
járn les og Ragnheiður Haraldsdóttir leikur á
blokkflautu og Marteinn Hunger á orgel. Loka-
tónleikarnir verða svo í Kristskirkju, og þar
verða flutt verk eftir Hjálmar H. Ragnarsson,
Knut Nystedt, Britten og Bach. Þar syngur
Dómkórinn með einsöngvurum og kammersveit
og Marteinn stjórnar.“ Einsöngvarar á lokatón-
leikum tónlistardaga Dómkirkjunnar verða
Marta Halldórsdóttir, Anna Sigríður Helga-
dóttir, Finnur Bjarnason og Ólafur Kjartan Sig-
urðarson. Hátíðarmessa verður í Dómkirkjunni
í fyrramálið en þar flytja Dómkórinn, Hulda
Björk Garðarsdóttir sópransöngkona og hljóð-
færaleikarar Litla orgelmessu eftir Haydn.
Dómkórinn í Reykjavík.
GUÐI EINUM TIL DÝRÐAR
Tónlistardagar Dómkirkjunnar hefjast á morgun