Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.2001, Blaðsíða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. DESEMBER 2001
F
RÁ því að Berlínarmúrinn féll fyrir
rúmum áratug hafa hlutirnir gerst
hratt í borginni og það á ekki síst við
um menningarlífið. Lengi hafði Köln
verið höfuðborg myndlistar í Þýska-
landi en það átti eftir að breytast.
Fyrir fall Berlínarmúrsins var
vesturhluti borgarinnar eins og eyja
sem tilheyrði Vestur-Þýskalandi og var langt úr
alfaraleið. Austurhlutinn var vissulega höfuðborg
Austur-Þýskalands en þar hafði aðeins stofnana-
myndlist hliðholl stjórnvöldum einhverja mögu-
leika. Neðanjarðar var ef til vill eitthvað að gerast
en það var háð gömlum klisjum um myndlist and-
ófsmanna sem aldrei gat lifað dagsljósið. Það sem
gerðist hins vegar þegar íbúar Berlínar voru að
rífa múrinn niður var að kastljósið beindist að
borginni og hún varð miðpunktur þjóðfélagsbreyt-
inga. Suðupunktur þar sem tveir heimar mættust
og hlutirnir voru að gerast. Á stuttu tímabili fluttu
mörg gallerí til borgarinnar frá Köln, Hamborg og
Düsseldorf og hreiðruðu um sig í austurhlutanum
þar sem miðborg Berlínar hafði verið í „Berlin-
Mitte“. Þau gallerí sem höfðu verið starfandi í
Vestur-Berlín komu fljótlega einnig yfir og á sam-
þjöppuðu svæði myndaðist svipað ástand og hafði
verið í SoHo í New York á sjötta áratugnum.
Húsaleigan var lág og nóg af yfirgefnum húsum
sem sum hver voru í niðurníðslu en tilvalin fyrir
rúmgóða sýningarsali.
Almenn bjartsýni ríkti og það var vor í menn-
ingarlífinu. Í kjöllurum og klúbbum voru settar
upp sýningar sem stóðu venjulega stutt yfir eða
tóku stöðugum breytingum. Danstónlist, bygging-
arlist, hönnun, tísku, kvikmyndum og myndlist
var blandað saman við unglingamenningu og
borgin var á byrjunarreit að nýju. Myndlistar-
menn frá öllu Þýskalandi flykktust til Berlínar til
að taka þátt í látunum og allt í einu var Berlín orð-
in að þeirri miðju sem marga hafði dreymt um.
Á sviði myndlistar hafði Berlín ekki haft mikið
að segja í samanburði við hinar stóru Evrópuborg-
irnar, London og París. En nú voru breyttir tímar
og fólk horfði í átt til Berlínar með glampa í aug-
unum, þar skyldu hlutirnir gerast. Listamenn
söfnuðust ekki aðeins saman frá Þýskalandi held-
ur einnig frá hinum Evrópulöndunum, Bandaríkj-
unum og Asíu. Sú athygli sem borgin fékk stig-
magnaðist og allt í einu var eins og allir væru
sannfærðir um að Berlín væri miðjan.
En hlutirnir gengu ekki nógu hratt fyrir sig að
margra mati en of hratt fyrir aðra og það var eins
og þessi stóra og kuldalega borg vissi ekki alveg
hvert stefndi.
Þegar fyrsti Berlínartvíæringurinn var haldinn
árið 1998 voru eingöngu sýnd verk myndlistar-
manna sem höfðu flutt síðustu árin til borgarinnar
og af nógu var að taka. En það var líka öll hug-
myndin að baki samsafni ólíkra verka og myndlist-
armanna. Efnt var til árlegrar listkaupstefnu í
borginni eins og lengi hafði verið í Köln, Basel og
eitthvað skemur í Frankfurt. Þessi sýning hlaut
nafnið „Art Forum Berlin“ og þótti strax mun
ferskari og djarfari en gömlu kaupstefnunnar. Þar
mættu ung gallerí víða að úr heiminum, flest frá
Þýskalandi en einnig fjöldi frá Norðurlöndunum,
Bretlandi og Austurríki. Og þó að byrjunarbragur
væri á öllu var það fyrirgefið því þannig var Berl-
ín, eins og eitthvert upphaf þar sem allt mátti
prófa og gera hlutina án þess að þeir væru full-
kláraðir, tilraunastarfsemi var æskileg. „Art For-
um Berlin“ náði því strax á fyrsta ári sem „Art
Frankfurt“ hafði alltaf viljað verða en ekki tekist á
tíu árum, að vera kaupstefna ungra og upprenn-
andi gallería og myndlistarmanna sem hefði mót-
andi stefnu á það sem koma skyldi.
En bakgrunninn vantaði og það fóru menn að
sjá þegar lítið seldist af verkum og of margir voru
um hituna. Köln sýndi auðvitað viðbrögð og ein-
beitti sér að því að yngja upp dagskrána á „Art
Colone“-kaupstefnunni og leggja meiri áherslu á
nýja og ferskari hluti í galleríum en jafnframt að
byggja á því sem seldist betur. Og þar kom styrk-
leiki Ruhr-svæðisins í ljós því þar er aldagömul
hefð fyrir því að safna myndlist og stóru listverka-
safnararnir sáu ekki ástæðu til að fara til Berlínar
til að kaupa listaverk þrátt fyrir fjölda gylliboða.
Og þó að safnarar í London eða New York litu til
Berlínar með glampa í augunum voru kaupin gerð
í Köln og Basel. Það reyndist erfitt að standa und-
ir væntingunum sem gerðar voru til myndlistar í
nýrri höfuðborg.
Neðanjarðarmyndlistin sem var að koma upp á
yfirborðið í Berlín var einfaldlega ekki söluvænleg
og það virkaði sem bremsa á galleríin. Sum þeirra
fóru þess vegna fljótt og örugglega á hausinn. En
ný spruttu jafn hratt upp og nú eru um fjörutíu
stór gallerí í borginni og eitthvað á milli fimmtíu
og eitt hundrað neðanjarðarsýningarpláss og óháð
sýningarhús, sum starfa aðeins tímabundið en
önnur hafa stærri drauma.
En nóg um umgjörðina og ytri aðstæður. Um
hvað snýst sjálf myndlistin og hvernig hefur hún
breyst með breytingunni á Berlín sjálfri? Það er
staðreynd að helstu áhrifavaldarnir í myndlist
Berlínar síðustu árin eru sá fjöldi myndlistar-
manna víðsvegar úr heiminum sem komið hefur til
borgarinnar og sest að. En einnig það að tveir
heimar mættust og það losnaði um hömlur og sú
einangrun sem borgin hafði verið í er á bak og
burt.
Það er sérstaklega athyglisvert að sjá að af öll-
um þeim sem hafa haslað sér völl í sameinaðri
Berlín eru tiltölulega fáir myndlistarmenn frá
fyrrverandi Austur-Þýskalandi. Nokkrar undan-
tekningar eru þar á eins og bræðurnir Olaf og
Carsten Nicolai sem eiga það sameiginlegt að hafa
alist upp í Karl-Marx-Stadt eins og stendur æv-
inlega í lífshlaupi þeirra þrátt fyrir að borgin heiti
á ný Chemnitz. Þeir eru báðir hjá galleríinu Eig-
en+Art sem er einmitt eitt af fáum galleríium frá
austrinu, nánar tiltekið Leipzig, sem hafa haslað
sér völl í Berlín-Mitte. Þeir bræður vinna gjarnan
með alþjóðlegar tilhneigingar og oftast er ekki
hægt að merkja það á myndlist þeirra að hún sé
undir sterkum áhrifum frá uppvextinum í Karl-
Marx-Stadt. Allmargir listamannanna frá Leipzig
vinna með ljósmyndir sem aðalmiðil og oft sýna
myndirnar ömurleika lífsins fyrir austan eins og
hann birtist okkur í dag. Leifarnar af skelfilegum
einingarblokkahverfum og eymd fólksins sem
húkir þar ennþá. Annar þáttur sem er ef til vill ein
kennandi fyrir myndlist þeirra sem ólust upp
Austur-Þýskalandi eru vísindaleg verk sem gjarn
an snúast um tilgangslausar formúlur eða vélar o
vísindi og svo tæknileg fullkomnun verka sem
andstaða við ruslaralega myndlist frá vestrinu
Þjóðfélagsleg ádeila verður oft heldur bitlaus þeg
ar hún er öll á sama stiginu og fullkomlega laus vi
sjálfsgagnrýni. Margar af stórstjörnum þýskra
myndlistar flýðu einmitt frá Austur-Þýskalandi o
var vel fagnað á sjöunda áratugnum í sýningar
húsum í vestrinu. Dæmi um þetta er Sigmar Polk
sem náði því að vera sjálfsgagnrýninn um leið o
hann hamaðist á vestrænu neysluþjóðfélagi jafn
sem hugmyndastjórnun austur-þýskra yfirvalda
Svo virðist hins vegar sem fótunum hafi veri
kippt undan ungum Austur-Þjóðverjum því and
stæðingurinn og yfirvaldið vonda er ekki lengu
til.
Hópur sem hefur markað dýpri spor í myndlis
ungra Berlínarbúa eru þau sem komu frá öðrum
löndum eins og Monica Bonvicini frá Ítalíu o
Laura Kikauka sem kemur frá Kanada og va
upphaflega með verslun í einni af neðanjarðarlest
arstöðvum Berlínar. Hún sló svo í gegn með ótrú
legu safni af kitsch-hlutum úr ólíkum áttum o
smellpassaði þannig inn í tísku tíunda áratugarin
þar sem öllu var blandað saman og allt var leyf
legt.
Fjölbreytnin er ef til vill eitt af aðalsmerkjum
myndlistar í galleríum, klúbbum, sýningarhúsum
og söfnum Berlínar þessa dagana. Á sýningunn
„Quobo“ í Hamburger Bahnhof eru jafnt mínima
BERLÍN – MIÐJA
E F T I R H LY N H A L L S S O N
„Fjölbreytnin er ef til vill eitt af aðalsmerkjum myndlistar
í galleríum, klúbbum, sýningarhúsum og söfnum Berl-
ínar þessa dagana. Á sýningunni „Quobo“ í Ham-
burger Bahnhof eru jafnt mínimalísk ljósaverk sem flókn-
ar kraðak-innsetningar og auðvitað ljósmyndir af öllum
gerðum. Frekar lítið fer fyrir málverkum þó að ástæðu-
laust sé að gefa út margumbeðið dánarvottorð þess.“
Frá listkaupstefnunni „Art Forum Berlin“ sem fram fór í byrjun október á þessu ári.
Olaf Nicolai, „Enjoy Survive“ hjá galerie Eigen+Art í Be
Monica Bonvicini, „Plastered“ frá 1998 á sýningunni „Quobo“ í Hamburger Bahnhof þar sem ges