Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.2002, Síða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. JANÚAR 2002
G
IUSEPPE Verdi og Rich-
ard Wagner gnæfðu yfir
önnur óperuskáld um
sína daga og gera það
enn ásamt Mozart, sem
er kapítuli út af fyrir sig,
og kannski einnig Pucc-
ini.
Verdi og Wagner voru jafnaldrar, fæddir
1813, og áttu margt sameiginlegt, en þeir hitt-
ust samt aldrei, sýndu því engan áhuga, þótt
þeir hefðu næg tækifæri til að hittast. Margir
hefðu fegnir viljað fá að vera vitni að því, að
þessir tveir jöfrar leiddu saman hesta sína,
þótt ekki væri nema eina kvöldstund, en svo fór
þó aldrei um þá tvo. Þetta á ekki við um alla
jöfra og jafnframt keppinauta: Goethe og
Schiller voru virktavinir. Hitt virðist þó al-
gengara, að slíkir menn haldi sig í fjarlægð
hvor frá öðrum. Til dæmis voru Dostojevski og
Ibsen samtímis í Dresden vetrarlangt, gengu
sömu göturnar dag eftir dag, en hittust aldrei.
Ætla má, að þeir hefðu getað haft ýmislegt um
að ræða.
I.
Wagner var oft og lengi í Feneyjum, samdi
annan þátt Tristans og Ísoldar þar og gott ef
ekki einnig part af Parsifal, og hann dó þar. Í
höllinni við síkið, Canal Grande, þar sem hann
andaðist, er nú spilavíti eins og í Las Vegas og
fátt til marks eða minningar um Wagner. Í
Feneyjum var Verdi á heimavelli. Óperuhúsið,
La fenice, sem Mafían brenndi til grunna 1996
vegna óánægju með val borgaryfirvalda á
verktökum til að gera umbætur á húsinu, eða
svo segja heimamenn, þetta hús fékkst aldrei
til að sýna neitt af verkum Wagners, en þar
höfðu verið frumsýndar ekki færri en fimm óp-
erur Verdis, þar á meðal bæði Rigoletto og La
traviata.
Báðir voru af einföldu bergi brotnir. Verdi
var undrabarn og fékk tilsögn í tónlist frá
blautu barnsbeini, en hann komst þó ekki inn í
konservatóríið í Mílanó, þegar á reyndi: honum
var hafnað. Wagner var ekki eins bráðger í
tónlist, þótt hann hneigðist að bókmenntum og
skáldskap þegar á barnsaldri. En hann seig á:
rösklega tvítugur var Wagner búinn að skrifa
tvær óperur. Fyrsta óperan (Álfarnir), sem
hann samdi um tvítugt, komst þó ekki á svið
fyrr en eftir hans dag (sjá meðfylgjandi yfirlit).
Verdi var aldrei á föstum samningi við nokkurt
óperuhús, heldur var hann ævinlega frjáls og
vildi vera frjáls. Wagner var kórstjóri og
hljómsveitarstjóri í hverju húsinu á eftir öðru
og því bundinn af samningum við hús eftir hús,
hann fór stað úr stað og lifði við óviss kjör og
yfirleitt um efni fram og safnaði skuldum.
Verdi safnaði eignum.
Verdi lifði og hrærðist í gróandi ítalskri óp-
eruhefð, hann stóð á öxlum Rossinis, Bellinis
og Donizettis, og óperur hans voru rifnar út.
Öðru máli gegndi um Þýzkaland, þar var lítið
um að vera, Weber var allur (dó 1826), einnig
Beethoven (dó 1827) – frægasta óperutón-
skáldið var Louis Spohr, kannast nokkur við
hann? Enda fór Wagner að heiman og eyddi
litlum tíma ævi sinnar eftir það í Þýzkalandi.
Wagner var hafnað í París, hann komst ekki
að, en Parísaróperan, sem bar höfuð og herðar
yfir önnur hús, bauð Verdi að koma til sín hvað
eftir annað: fjórar óperur hans voru færðar
upp í París á 20 árum. Wagner þurfti hins veg-
ar að bíða í marga áratugi eftir því að komast
þar á svið – og þá ekki með Tristan, eins og
hann hefði helzt kosið, heldur með Tannhäuser
– og af því varð mesta óperuhneyksli aldarinn-
ar. Þetta var 1861. Óvildarmenn Wagners
hleyptu sýningunni upp með óspektum. Þetta
var einn munurinn á tónskáldunum tveim:
Verdi var svo vandfýsinn, að hann eyddi
ómældum tíma og kröftum í að koma í veg fyr-
ir, að verk hans væru færð upp af vanefnum.
Wagner hafði ekki efni á slíkri hegðan. Samt
var Wagner einnig mjög kröfuharður, hann lét
æfa Tannhäuser næstum hundrað sinnum í
París fyrir frumsýninguna, sem var svo hrópuð
niður.
II.
Þeir voru pólitísk tónskáld báðir tveir, hvor
með sínu lagi. Ýmis fyrstu verk Verdis eru
romsa af hergöngulögum, uppfull af ítalskri
þjóðernishyggju, sbr. þjóðsönginn óopinbera,
fangakórinn í Nabucco, sem hefur verið sung-
inn um alla Ítalíu æ síðan. Þetta var að vísu
skiljanlegt í þá daga, því að Ítalía var tvístruð.
Verdi ætlaði sumum þessara æskuverka bein-
línis að ýta undir sameiningu Ítalíu undir einni
stjórn. Ein af þessum óperum heitir Orrustan
um Legnano, rammpólitískt verk. Ég sá annað
af þessum æskuverkum Verdis, Attila, fyrir
skömmu í Flórens og hafði reyndar séð það
mörgum árum áður í Veróna: nema sýningin
minnti einna helzt á árshátíð hjá varnarmála-
ráðuneytinu, þar sem söngvarar og kór koma
fram á víxl í fullum herklæðum og syngja út í
salinn, en aldrei hver fyrir annan, það var lítið
sem ekkert samband milli persónanna inn-
byrðis, þær voru eins og frummælendur á úti-
fundi í vondu veðri. Þannig var ungi Verdi.
Hann var á kafi í pólitík, kaupandi og seljandi
skotfæri í miklu magni og annað eftir því. Þeg-
ar hann var kosinn á þing, var það ekki af því,
að hann væri virt tónskáld, heldur af hinu, að
hann átti miklar eignir og greiddi háa skatta.
Hann hirti ekki um að láta sverja sig inn í emb-
ættið fyrr en eftir dúk og disk. Verdi var ítalsk-
ur í húð og hár og dáði Frakkland, en tor-
tryggði Þýzkaland.
Wagner hafði talsverð afskipti af stjórnmál-
um á yngri árum og mátti þakka sínum sæla
fyrir að sleppa lifandi frá Dresden 1848, þar
sem ýmsir byltingarbræður hans voru teknir
og skotnir. Hann varð þó smám saman afhuga
sameiningu Þýzkalands, af því að hann óttaðist
yfirgang Prússa. Hann unni Þýzkalandi á list-
rænum forsendum, en ekki pólitískum. Áhugi
hans á stjórnmálum dvínaði með árunum: leik-
húsið, listin og fjölskyldan áttu hug hans allan
síðustu árin. Segja má, að allt þetta, sem er tal-
ið vera þýzkt í verkum Wagners, hafi verið litið
þeim augum eftir á að hyggja, enda þótt þjóð-
rænum blæ bregði fyrir bæði í Tannhäuser og
Lohengrin og e.t.v. einnig í Meistarasöngvur-
unum. Wagner átti sjálfur bágt með að sjá,
hvað gæti talizt vera sérþýzkt í verkum hans,
svo sem bréf hans eitt til Lúðvíks konungs II
vitnar um. Þar segir Wagner, að Vilhjálmur
keisari hafi sagzt hafa komið til óperuhátíð-
arinnar í Bayreuth, af því að hann liti á hana
sem eins konar þjóðhátíð, og Wagner bætti við:
,,Það fannst mér kaldhæðnislegt, þótt það væri
vafalaust vel meint: hvað á ,,þjóðin“ skylt við
verk mín og uppsetningu þeirra?“ Wagner leit
í rauninni ekki á Þýzkaland sem sitt föðurland.
Hann bjó erlendis langtímum saman, ekki að-
Verdi heilsar upp á söngvarann Victor Maurel eftir sýningu á Óþelló í Parísaróperunni 1894. Cosima og Richard Wagner, myndin er tekin 1872.
VERDI OG WAGNER
SAGA UM SAMSKIPTALEYSI
„Verdi og Wagner voru jafnaldrar, fæddir 1813,
og áttu margt sameiginlegt, en þeir hittust samt aldrei,
sýndu því engan áhuga, þótt þeir hefðu næg tækifæri
til að hittast. Margir hefðu fegnir viljað fá að vera
vitni að því, að þessir tveir jöfrar leiddu saman
hesta sína, þótt ekki væri nema eina kvöldstund,
en svo fór þó aldrei um þá tvo.“
E F T I R Þ O R VA L D G Y L FA S O N