Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.2002, Síða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. JANÚAR 2002
V
LADIMIR Ashkenazy píanó-
leikari og hljómsveitarstjóri,
íslenskur ríkisborgari, fæddur
í Rússlandi og búsettur í Sviss,
hefur lengi verið einn fremsti
tónlistarmaður heims. Um
tíma bjó hann með fjölskyldu
sinni á Íslandi, en kona
Ashkenazy er Þórunn Jóhannsdóttir píanóleikari.
Ashkenazy var sá maður sem stærstan þátt
átti í stofnun Listahátíðar í Reykjavík árið 1970
og fyrir hans tilstilli komu hingað heimsfrægir
listamenn á borð við Jacqueline Du Pré og Daniel
Barenboim. Ashkenazy var staddur hér á landi í
vikunni og hélt tvenna tónleika með Kamm-
ersveit Reykjavíkur, þar sem hann bæði lék með
á píanó og stjórnaði Kammersveitinni. Komu
Ashkenazys hingað til lands er jafnan beðið með
eftirvæntingu og til er fólk sem man og vegsamar
hverja einustu tónleika sem hann hefur haldið
hér. Í áramótauppgjöri Lesbókarinnar um síð-
ustu áramót, var tónleika Ashkenazys með Sin-
fóníuhljómsveit Íslands í byrjun síðasta árs sér-
staklega getið af tveimur einstaklingum, sem
mesta menningarviðburðar ársins. Komu Ashk-
enazys hingað nú má þakka frumkvæði Vigdísar
Esradóttur í Salnum og Sigurðar Björnssonar
menningarfulltrúa í Garðabæ, og segir hann það
sérstaklega ánægjulegt að fá tækifæri til að koma
hingað til að spila og stjórna.
Spilað í skugga 11. september
En Ashkenazy er víðar aufúsugestur, og ferða-
lög hans um heiminn til tónleikahalds eru vísast
orðin fleiri en hann hefur tölu á. „Síðustu tón-
leikar mínir voru í New York, en þar var ég með
hljómsveitinni Fílharmóníu frá London, sem er
ekki sama hljómsveit og Lundúnafílharmónían.
Þessi hljómsveit hefur verið mér kær í mörg ár.
Við fórum vestur með þrjár efnisskrár með tón-
list eftir Rakhmaninov. Þessir tónleikar áttu að
vera í september, en þeim var frestað vegna þess
að rétt áður en við áttum að leggja af stað í ferð-
ina urðu voðaatburðirnir í New York. Við vorum
hræddir um að tónleikarnir yrðu alveg felldir nið-
ur, en vinir okkar í Lincoln Center voru harð-
ákveðnir í því að tónleikarnir skyldu haldnir, þótt
við yrðum að finna annan tíma fyrir þá. Mér
finnst Ameríkanar hafa brugðist alveg ótrúlega
við þessum hörmungum. Þeir þvertaka fyrir að
gefast upp þótt þetta hafi gerst, eins og í þessu
tilfelli, þá vildu þeir frekar reyna til þrautar að
finna annan tíma, en eins og skipulagið á hljóm-
sveitum og stofnunum af þessari stærðargráðu
er, þá er það með ólíkindum að það skuli hafa tek-
ist innan fjögurra mánaða. Þetta tókst allt mjög
vel og ég stjórnaði hljómsveitinni á þrennum tón-
leikum í Lincoln Center og einum í Washington.“
Ashkenazy segir erfitt að meta hversu mikil áhrif
hryðjuverkin í New York og Washington hafi
haft á tónlistarlíf í heiminum almennt. „Fólk get-
ur verið óútreiknanlegt. Vissulega voru tónleikar
felldir niður. En sums staðar hef ég orðið var við
að fólk notar þessa atburði sem afsökun fyrir
gerðum sínum meðan ég sé annars staðar að þeir
hafa haft raunveruleg og alvarleg áhrif á líðan
fólks. Þarna fórst fjöldi manns og einstaklingar
sem voru mikilvægir í viðskipta- og athafnalífi. Á
þeim vettvangi hafa áhrifin sjálfsagt orðið mest.
En það það getur verið erfitt að greina hver var
raunveruleg ástæða þess að tónleikar voru að
falla niður á þessum tíma. Ég átti til að mynda að
stjórna tvennum tónleikum með hljómsveit sem
ég vil ekki nefna; tónleikarnir féllu niður, og var
sagt að ákveðin vandamál væru uppi vegna at-
burðanna í New York. Sjálfur vissi ég að það var
ekki rétt, – þetta var ekki rétta ástæðan, – hún
var önnur. Þannig getur mannlegt eðli verið.
Hvað sjálfan mig varðar þá fóru áætlanir mínar
að sjálfsögðu úr skorðum við þetta og tímann frá
september þar til nú, hef ég þurft að end-
urskipuleggja frá grunni, en nú er þetta að kom-
ast í fastar skorður aftur.“
Þjóðverjar styðja vel við listir
Vladimir Ashkenazy starfar jöfnum höndum
austan hafs og vestan. Það hefur löngum verið
sagt að Evrópumenn búi að því hve stoðir menn-
ingar þeirra séu rótgrónar meðan Bandaríkja-
menn hafi átt erfiðara með að skapa sér sínar eig-
in hefðir. En sér Ashkenazy einhvern
grundvallarmun á tónlistarmenningu í álfunum
tveimur. „Það er auðvitað margt sem er líkt í tón-
listarlífi álfanna tveggja, því það má segja að
Bandaríkin séu afsprengi Evrópu í þjóðernislegu,
hugarfarslegu og menningarlegu tilliti. En álf-
urnar eiga sér ólíkan uppruna og hafa þróast í
ólíkar áttir, þannig má segja að tónlistarlífið sé að
sumu leyti líkt í báðum álfum en á annan hátt
ekki. Ég er alls ekki að segja að þetta sé neikvætt
eða jákvætt á annan hvorn veginn, þetta eru bara
ólíkar aðstæður. Það er mikill almennur áhugi á
menningu í Bandaríkjunum og fólk hefur einlæg-
an áhuga á að styðja við menninguna og taka
sjálft þátt í menningarstarfsemi. Viðhorfin eru já-
kvæð og einlæg. Þar eru líka miklir peningar
lagðir í menningarstarf, enda er þjóðin ótrúlega
rík. Og þar fer það saman, að þar sem vilji er fyrir
hendi, þar eru líka til peningar. Fjármögnun
menningar í Evrópu er heldur þyngri, og misjöfn
eftir löndum. Ef við tölum til dæmis um Þýska-
land, þá hefur verið löng hefð fyrir því að menn-
ingarstarf sé styrkt og kostað af yfirvöldum.
Jafnvel á þeim tímum þegar það sem við í dag
köllum Þýskaland samanstóð af smærri ríkjum,
hertogadæmum, smákonungdæmum og slíku, þá
voru þeir sem ríkjunum réðu jafnan mjög áhuga-
samir um framgang lista hver hjá sér og margir
tónlistarmenn nutu góðs af. Þess vegna á Þýska-
land í dag líka fjölmörg óperuhús, tónleikasali og
hljómsveitir. Þá virtust peningar ekki vera nein
fyrirstaða. Þegar Þýskaland var sameinað og
gert að lýðveldi hélst þessi hefð, og það var al-
gjörlega óhugsandi að yfirvöld sæju ekki áfram
um að viðhalda þessari hefð. Því voru listirnar
áfram studdar af ríkisvaldinu. Það er með hrein-
um ólíkindum hvað listir og menning eru stór
þáttur í þýskri pólitík og almennt í samfélaginu.
Þar sér maður langar og lærðar blaðagreinar um
hitt og þetta í tónlistarlífinu, jafnvel eitthvað sem
öðrum þjóðum þætti mjög hversdagslegt og
ómerkilegt. Þetta er mjög sérstakt. En miðstýr-
ing stjórnvalda í menningu og listum þar virðist
enn skapa blómlegt menningarlíf, þótt þeim
krónum sem eytt er í það hafi farið fækkandi á
síðustu árum.“ Ashkenazy nefnir Frakkland sem
annað dæmi, en Frakkar hafa staðið sterkan vörð
um menningu sína og reynt að verja hana sér-
staklega gegn áhrifum engilsaxneskrar neyslu-
menningar. Í Frakklandi eyða stjórnvöld miklum
fjármunum til lista- og menningarmála eins og í
Þýskalandi. Hann segir Breta hins vegar eiga á
brattann að sækja. „Þar skapaðist aldrei sú hefð
að konungleg yfirvöld styddu sérstaklega við list-
ir, nema í fáum og sérstökum tilfellum. Og í dag
nýtur hljómsveit eins og Sinfóníuhljómsveit
Lundúna tiltölulega lágra framlaga frá stjórn-
völdum. Fjárhagsáætlun hljómsveitinnar Fíl-
harmóníu er mjög stór, en hlutur hins opinbera
er ekki nema milli sjöttungs og fimmtungs. Sin-
fóníuhljómsveit Lundúna er betur sett, því hún
hefur aðstöðu í Barbican listamiðstöðinni í City
hverfinu, og City hefur verið það í mun að styðja
við menningu í sínum borgarhluta, þar á meðal
bæði Barbican miðstöðina og hljómsveitina, og
þar virðast vera til nægir peningar. En það má
segja um Bretland að það sem stjórnvöld hafi
lagt fram til lista sé varla meira en táknrænt
framlag.“ Ashkenazy segir að á meðan breskar
hljómsveitir hafi lengi búið við það að þurfa að
fjármagna rekstur sinn að mestu með styrkjum
úr atvinnulífinu og úr öðrum sjóðum en opinber-
um, þá séu aðrar þjóðir í Evrópu, eins og Þjóð-
verja, að vakna upp við það að opinberir styrkir
fari lækkandi ár frá ári og að jafnvel hljómsveit
eins og Fílharmóníusveit Berlínar þurfi í æ ríkari
mæli að leita fjár á öðrum miðum, þótt enn sé hún
vel styrkt með opinberu fé. Hins vegar komi það
á móti að stórfyrirtækjum eins og DaimlerC-
hrysler, framleiðanda Mercedes Benz, þyki orðið
upphefð í því að styðja við listir og menningu.
Sumar hljómsveitir lifa af eigin tekjum
Ashkenazy segir að stofnanir eins og sinfón-
íuhljómsveitir hafi enn ekki þurft að hafa áhyggj-
ur af íhlutun styrktaraðila sinna í listræn málefni,
sjálfstæði þeirra sé virt, það eigi einnig við um
Bandaríkin, ríkið taki engan þátt í rekstri hljóm-
sveita. Sumum hljómsveitum hafi líka tekist mjög
vel upp við að fjármagna rekstur sinn og ávaxta
fjármuni sína vel. „Það eru dæmi um tvær til
þrjár þekktar hljómsveitir, sem hefur tekist svo
vel upp við ávöxtun fjármuna sinna í einkageir-
anum, að þær hafa getað stofnað sjóði af vöxt-
unum einum saman og lifað af þeim. Þannig hafa
þær tekjur af fjárfestingu í einkafyrirtækjum en
ráða sínum fjármunum sjálfar og hafa borið gæfu
til að ráða til sín fólk sem hefur þekkingu á þess-
um málum og veit hvernig fjármunum verður
best varið. Þannig er sá möguleiki fyrir hendi að
þessar hljómsveitir geti staðið algjörlega sjálf-
stæðar að rekstri sínum, að minnsta kosti í ein-
hvern tíma.“ Ashkenazy segir einnig dæmi þess
að virtar hljómsveitir verði gjaldþrota. Það á við
um Sinfóníuhljómsveitina í San Diego í Kali-
forniu. „Vandinn var sá að San Diego var svo
stutt frá Los Angeles og það viðhorf ríkjandi að
það þyrfti ekki hljómsveit í San Diego, þar sem
hljómsveitin í Los Angeles væri svo nálæg, auk
þess sem hún héldi hvort eð er alltaf af og til tón-
leika í San Diego. Auðvitað var málið flóknara en
bara svona, en þessi viðhorf voru uppi og því fór
sem fór.“
Gleðilegt að vera hér
Vladimir Ashkenazy hefur komið víða, og leikið
og stjórnað í öllum helstu tónleikahúsum heims.
Það hljóta því að vakna spurningar um hvernig
honum þyki að koma hingað, þar sem aðstaða
hljómsveita er svo miklu lakari en hann er vanur.
„Ég vil taka það fram fyrst, að aðstöðuleysið
hindrar mig ekki í að koma hingað. Svo hef ég
auðvitað líka leikið í slæmum sölum erlendis. Það
eru ekki allir salir eins og Carnegie Hall. Ísland á
sér mjög sérstakan stað í hjarta mínu og huga, og
ég veit að ég þarf ekki að fjölyrða neitt um það.
Ísland togar alltaf í mig þó að mér reynist oft erf-
itt að finna tíma til að koma hingað. Ég reyni þó
mitt besta til að komast hingað og spila með vin-
um mínum, Sinfóníuhljómsveitinni og nú Kamm-
„ÞAÐ ER EKKI ÖR
Í RÚSS-
LANDI“
Vladimir Ashkenazy var í heimsókn á Íslandi í
vikunni, og stjórnaði tvennum tónleikum
Kammersveitar Reykjavíkur þar sem hann lék
einnig einleik á píanó. BERGÞÓRA JÓNS-
DÓTTIR ræddi við hann; talið barst um heima
og geima, Rússland, Ameríku, Evrópu, en auð-
vitað einnig að tónlist og tónlistarhúsi.