Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.2002, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. FEBRÚAR 2002
BRESKI rithöfundurinn Julian
Barnes sendi nýlega frá sér
ritgerðasafnið Something to
Declare (Ýmislegt gefið upp)
sem endurspeglar gamalgróið
dálæti hans á Frakklandi.
Í bókinni, sem er alls 329
síður, er að finna 18 ritgerðir
um ólíka þætti í franskri
menningu og þjóðarsál. Rifjar
höfundur m.a. upp þegar hann
fyrst kom til Frakklands á
sumarleyfisferðum með fjöl-
skyldu sinni og lýsir dvöl sinni
sem aðstoðarkennari við skóla
á Bretaníuskaga. Þá fjallar
Barnes um þætti í frönsku
listalífi er höfðu áhrif á hann,
s.s. kvikmyndir Truffaut, söng-
ur Jacques Brel, Georges
Brassens og Boris Vian, og síð-
ast en ekki síst bækur Gustave
Flaubert sem Barnes fjallar
um í mörgum ritgerðum í síð-
ari hluta bókarinnar. Í ritgerð-
unum ræðir höfundur jafn-
framt aðra þætti í franskri
menningu, s.s. matargerðarlist
og hjólreiðakeppnina Tour de
France.
Julian Barnes er einn þekkt-
asti rithöfundur Breta. Hann
hefur sent frá sér níu skáld-
sögur, smásagnasafn og tvö
ritgerðasöfn. Þá hefur Barnes
sent frá sér fjórar glæpasögur
undir dulnefninu Dan Kav-
anagh. Meðal þekktra skáld-
sagna Barnes eru A History of
the World in 10½ Chapters,
Metroland, Flaubert’s Parrot
og Love, Etc sem út kom
snemma á síðasta ári.
Kóngur Íslands
Í bókablaði Politiken segir frá
nýútkomnu sagnfræðiriti um
Danann Jørgen Jürgensen sem
uppi var á 18. öld og getur tal-
ist, „einn athyglisverðasti per-
sónuleiki sem borgarlegt sam-
félag Kaupmannahafnar hefur
af sér getið“, eins og grein-
arhöfundur hjá Politiken orðar
það.
Bókin sem um ræðir er eftir
ástralska sagnfræðinginn Dan
Sprod og heitir The Usurper.
Jorgen Jorgensen and his
Turbulent life in Iceland and
Van Diemens Land 1780-1841
(Valdaræninginn. Jørgen Jür-
gensen og stormasamt líf hans
á Íslandi og Van Diemens
landi 1780-1841).
Jürgensen var ævin-
týragjarn sonur heiðvirðrar
fjölskyldu í Kaupmannahöfn,
sem reyndi margt á sinni ævi.
Hann ritaði m.a. nákvæma
sjálfsævisögu þar sem hann
lýsir ferðum sínum til Ástralíu
í för með landmælingar-
mönnum, hermámi Breta á
Tasmaníu (þá nefnt Van
Diemens land).
Aðrar heimildir herma
reyndar um Dana sem kom til
Ástralíu með fangaskipi, og
má leiða að því líkum að þar
hafi Jørgen Jürgensen verið á
ferð. En líkt og greinarhöf-
undur bendir á er sá almenni
tvískinnungur sem leikur um
sannleikann í málinu einkar
táknrænn fyrir hið ævintýra-
lega líf ferðalangsins danska.
Hann mun hafa unnið við allt
frá hvalveiðum og njósnum til
landmælinga og eftir þátttöku
sína í samsæri nokkurra Breta
um að gera Ísland að breskri
nýlendu árið 1809, festist við
hann uppnefnið Kóngur Ís-
lands (Kongen af Island).
Í hinni nýútkomnu bók um
ævintýramanninn leitast sagn-
fræðingurinn Dan Sprod við að
varpa ljósi á hver þessi óljósa
stærð danskrar sögu í raun og
veru var.
ERLENDAR
BÆKUR
Barnes og
Frakkland
E
GILL Helgason hefur í tveimur
pistlum síðustu fjórar vikurnar
verið með „smá innlegg í jafnrétt-
isbaráttuna“. Í fyrri pistlinum tel-
ur hann umræðuna mestanpart
óþarfa þar sem markmiðin séu
flest í höfn og varar við femínist-
um sem vilji ganga lengra. Sum
kvenfrelsissjónarmið telur hann varhugaverð,
sérstaklega hugmyndina um jákvæða mismunun
sem hann leggur að jöfnu við kúgunina í Sov-
étríkjunum gömlu. Í staðinn setur Egill fram
kröfuna um „alvöru jafnrétti“, þá sönnu jafnrétt-
ishugsjón „að meta fólk að verðleikum“.
Síðari greinin beinist gegn málfundi sem hald-
inn var á vegum Stúdentaráðs og jafnréttis-
nefndar Háskóla Íslands. Á þessum málfundi
var þeim spurningum varpað fram hvers vegna
femínískir fræðimenn mæti enn fáfræði og rang-
hugmyndum um sérfræðiþekkingu sína. Eitt-
hvað virðist þetta viðfangsefni hafa farið fyrir
brjóstið á Agli sem kvartar sáran yfir þeirri yf-
irgengilegu frekju femínista að telja sig verða
fyrir fordómum. Hann segir jafnréttisbaráttu
betur komna í höndum „frjálsra félagasamtaka
ekki metið að verðleikum, eðlileg skoðanaskipti
fá ekki að njóta sín, konur eru alltaf fórnarlömb,
einstaklingurinn er forsmáður, og svona mætti
lengi telja. Hvað kallar maður svona skoðanir?
Varla vel ígrundaðar?
Sjálfur umræðuþáttastjórnandinn heldur því
jafnframt fram að jafnréttisumræðan sé mestan
part óþörf. Hann telur sem sagt að femínistum
fari best að þegja. Kallast þetta ekki að gera
eðlileg skoðanaskipti tortryggileg? Er þá ekki
vitleysa að ræða um lýðræði og lýðræðishug-
sjónir í Íslandi samtímans? Við búum jú við lýð-
ræði.
Sú kenning hefur verið sett fram að femínismi
nái takmarki sínu þegar femínistar verða óþarf-
ir. Í fljótu bragði mætti samsinna því að í sam-
félagi algjörs jafnréttis sé jafnréttisbarátta
óþörf. Slík hugsun byggist þó á misskilningi. Allt
sem hefur unnist getur auðveldlega glatast og
jafnréttið verður aldrei skilið frá baráttunni.
Stöðug umræða er vænlegust til árangurs.
Ástæðan er einföld. Þegar við hættum að ræða
um hlutina, hættum við að hugsa um þá.
en opinberra eftirlitsstofnana“, líkir femínism-
anum sem fyrr við marxisma og segir að í honum
séu „eðlileg skoðanaskipti gerð tortryggileg“.
Nú kæmi mér aldrei til hugar að kalla pistlana
hans Egils skólabókardæmi um fáfræði, þverúð
eða vanþekkingu. Egill er sjálfur ósáttur við
hugtakið fordóma og leggur til að notað verði
„geðslegra orð“, eins og „skoðanir“. Með þessar
hugsjónir að leiðarljósi lýsir Egill femínistum
sem öfgahópi þar sem mannhatur ríkir, fólk er
FJÖLMIÐLAR
SKOÐANIR, FORDÓMAR,
FEMÍNISMI
„ S j á l f u r u m r æ ð u -
þ á t t a s t j ó r n a n d i n n
h e l d u r þ v í j a f n f r a m t
f r a m a ð j a f n r é t t i s u m -
r æ ð a n s é m e s t a n p a r t
ó þ ö r f . H a n n t e l u r s e m
s a g t a ð f e m í n i s t u m
f a r i b e s t a ð þ e g j a . “
G U Ð N I E L Í S S O N
Því er akbrautin efst á hallandi hæð-
ardragi. Að öðru leyti er gatan af-
skipt, íbúar verða hvorki fyrir ónæði
af sandáburði á vetrum eða götu-
hreinsun á sumrum. Því er það að á
Njálsgötunni er nægur jarðvegur í
ræsunum til ræktunar og gætu íbúar
hæglega haft kartöflugarð meðfram
bílastæðunum. Enn sem komið er
hafa þeir ekki nýtt þetta ókeypis
jarðnæði og því vaxa fíflar og njóli í
ræsunum á sumrin. Njálsgatan er
öll mjög lífræn, hellur gangstéttanna
mynda jafnathyglisvert landslag og
hálendið dásamaða því það er
langt síðan að borgin leit við og lag-
færði hellulagninguna. Hversu ná-
tengd þau eru, Njálsgatan og há-
lendið, má sjá á því að viku eftir að
allar nærliggjandi götur eru orðnar
ís- og snjólausar er Njálsgatan enn
svellbungur og klakahryggir. Í stað-
inn er hún skjólbezta gatan í brekk-
unni þar sem tæplega sjö hundruð
manna samfélag getur vaknað á
hverjum morgni og horft út á brog-
aða byggingarsögu í lit með ís-
lenzkum texta.
Auður Haralds
Mannlíf
FÓLK hefur kannski gaman af klass-
ískri tónlist en veigrar sér við því að
fara á tónleika því það heldur að
það verði þungt, erfitt og óaðgengi-
legt. Mér finnst að þessu þurfi að
breyta. Í framtíðinni vildi ég að
áhorfendur yrðu virkari og spyrðu
tónskáldin spurninga sem á þeim
brenna, eins og tíðkast í Bandaríkj-
unum. En það gerist ekki allt á einni
nóttu og það þarf að ýta frekar und-
ir virkni áhorfenda. […]
Ég held að sú staðreynd að mað-
ur geti ekki verið án tónlistar verði
manni ljós mjög snemma á lífsleið-
inni. Það er undirstaða þess að
maður geri hana að starfi sínu
seinna meir. Tónlistin þarf að skipta
það miklu máli fyrir vellíðanina að
ekki sé hægt að lifa án hennar. […]
Ég hef lagt hart að mér við að
mennta mig og afla mér reynslu. Ég
vil eiginlega ekki eyða henni nema
á þá sem mér finnst hafa eitthvað
við það að gera.
Nína Margrét Grímsdóttir
Mannlíf
Njálsgatan er eins og eldfjall sem
gýs biki sem bætist við eldri goslög.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Mót tískunnar.
VIRKARI
ÁHEYRENDUR
IHalldór Laxness segir frá því í grein sem hannskrifar árið 1943 að amerískir hermenn ganga
á undan honum eftir Austurstræti og Banka-
stræti og býsnast yfir því hversu margar bókabúð-
ir eru í bænum, ein bókabúðin enn, ein bókabúð-
in enn, endurtaka þeir. Á þessum tíma segir
Halldór að 20 bókaverslanir séu í Reykjavík þar
sem búi 40.000 manns en um aldamótin hafi
þær verið tvær og íbúarnir 5.000. Hann segist
halda að hvergi annarsstaðar séu hlutfallslega
svo margar bókabúðir og sjálfsagt sé það dul-
arfullt fyrirbrigði í huga Bandaríkjapilta. „Í
þeirra ríka landi, sem hefur að vísu á ýmsum
sviðum hærri menníngu en við, td í þrifnaði og
verklagni, eru bókabúðir mjög sjaldgæfar utan
stórborganna. Þar kemur ein bók á hverja tólf
þúsund menn, hér ein á þrjú hundruð.“
IIHalldór var einn harðasti gagnrýnandi ís-lenskrar menningar. Sóðaskapur landsmanna
hafði orðið honum að umfjöllunarefni og yfirleitt
þótti honum sleifarlag á flestu sem þjóðin tók sér
fyrir hendur. Honum þykja til dæmis flestar ís-
bóka, bæði með þýddu efni og innlendu, fyrir
leika og lærða. Hér er í sjálfu sér ekkert dul-
arfullt á ferðinni frekar en þegar bókabúðir voru
tuttugu í Reykjavík. Þessi þróun helst í hendur
við vaxandi fræðasamfélag í landinu og það þrí-
fst ekki nema með því að koma verkum sínum á
framfæri.
IVEins og búast má við hefur þessi kraftur ífræðasamfélaginu eflt menningar- og þjóð-
málaumræðu í landinu. Áhrifin hafa þó eigi að
síður fyrst og fremst verið óbein. Fræðimenn eru
ekki mjög sýnilegir í daglegri umræðu í fjöl-
miðlum en verk þeirra skapa í auknum mæli
bakland umræðunnar. Fræðimenn hafa þannig
ekki farið að orðum Halldórs Laxness um sívö-
kula gagnrýni. Það er raunar erfitt að finna ís-
lenskan höfund eða fræðimann hin síðari ár sem
hefur verið jafn ötull gagnrýnandi og Halldór
var sjálfur. Það er líka erfitt að sjá ástæðu þess
að listamenn og fræðimenn kjósa nú upp til hópa
að taka ekki til máls. Það er þörf á því að sem
flestar raddir heyrist.
lenskar bækur „furðulegt sýnishorn ómenníngar í
verkiðju.“ Slælegur prófarkalestur er og land-
lægur, að mati skáldsins. Halldór taldi að meðan
þjóðin væri að stíga sín fyrstu spor inn í nútíma-
legt borgarsamfélag væri mikilvægt að halda
uppi sívökulli menningargagnrýni. Í grein sinni,
Gagnrýni og menníng, segir hann: „Við erum að
stíga frammí ljós heimssögunnar sem sjálfstæð og
fullvalda þjóð. Hvorki með vopni gulli né höfða-
tölu getum við skapað okkur virðíngu heimsins
né viðurkenníngu sjálfstæðis okkar, aðeins með
menníngu þjóðarinnar. Vesalasta skepna jarð-
arinnar er ósiðaður maður; og hirðulaust ógagn-
rýnið fólk, lint í kröfum til sjálfs sín, sem kann
ekki til verka og unir ómyndarskap, hneigt fyrir
sukk og drabb, verðskuldar ekki að heita sjálf-
stæð þjóð og mun ekki heldur verða það.“
IIIÞótt bókabúðir séu ekki lengur við hvert fót-mál í höfuðstaðnum hefur bókaútgáfa aukist
jafnt og þétt. Hvort tveggja hefur og batnað, frá-
gangur bókanna og fjölbreytni. Einkum hefur
færst mikill vöxtur í útgáfu ýmis konar fræði-
NEÐANMÁLS