Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.2002, Síða 5

ÞETTA er hann, þetta er örugglegahann. Ég er viss um að þetta er hann.Ég ansa ekki. Ég læt símann barahringja. Hann er örugglega að
hringja til að segja mér að nú sé þetta búið.
Segir: Þetta er búið af minni hálfu, eða, ég
stend ekki í þessu lengur, eða ég ætlaði að
láta þig vita að sambandi okkar er lokið. Eða
bara: Ég er hættur með þér. Þetta er búið.
Ég ætlaði bara að láta þig vita. Hvað á ég að
segja. Hvern djöfulinn á ég að segja? Ég
þruma svoleiðis yfir honum. Segi: Heyrðu,
ég ætla að láta þig vita það, að þetta sam-
band er mér mjög mikils virði og ég læt þig
ekki eyðileggja það svona. Þú hefur ekkert
leyfi til þess. Þótt þú þolir ekki nálægð í sam-
bandi, þá ferð þú ekki svona að, þú kemst
ekki upp með það. Hann fílar þetta örugg-
lega vel, rekur í rogastans og fattar hvað ég
er ákveðin. Ég læt hann ekki komast upp
með neitt. Hann er sennilega að prófa mig.
Jafnvel ánþess að vita af því. Bíddu við, er
þetta einhver leikur. En ég segi þetta og þá
segir hann: Ókei, þetta er rétt hjá þér, ég
hljóp á mig, ég er bara ekkert vanur að láta
sambönd ganga. Ég er bara yfirleitt ekkert
vanur því að láta neitt ganga. Og svo segir
hann kannski líka: Geturðu fyrirgefið mér.
Og ég segi: Ekkert mál. Eða hvað. Hann
gæti líka sagt, ég þoli ekki svona sálfræðik-
jaftæði. Sálfræðikjaftæði? segi ég, þú stjórn-
ar mér ekki neitt. Ég var að segja þér að
þetta væri búið. Og svo myndi hann segja
þetta hræðilega: Ég er hættur að vera skot-
inn í þér. Ég er ekki lengur hrifinn af þér.
Ókei. Got it. Bye darling. Og ég sit eftir með
helvítis símtólið. Helvítis símtólið. Í hend-
inni. Og þessi helvítis sónn. Nei, ég segi:
Ókei, bless. Og skelli á. Áður en hann hann
skellir á. Stutt og laggott. Ókei, bless. Ókei,
bæ. Verð rosalega kúl. Og hann situr eftir,
alveg í losti yfir því hvað hann hafi verið að
gera, þessum viðbrögðum bjóst hann ekki
við. Hann situr bara sínmegin og hugsar:
Hvern djöfulinn var ég að gera, ég er búinn
að eyðileggja allt, eina ferðina enn. Afhverju
var ég að þessu, afhverju sagði ég ekki eitt-
hvað annað, afhverju var ég yfirleitt að
þessu. Og rankar við sér einsog eftir fyllerí
eða eitthvað. Eða fer og dettur í það af tómri
örvæntingu. Ég bösta hann gjörsamlega.
Ókei, bæ. Og fæ óstöðvandi hláturskast á
eftir. Tek svo upp tólið og hringi í hann og
segi: Djók. Nei, ég geri það ekki. Ég fæ bara
kast. Hláturskast, ég meina maður sem
hringir í mig og segir þetta á ekki annað skil-
ið, hann á ekki skilið að ég púkki uppá hann.
Svo kveiki ég á sjónvarpinu og fæ raunveru-
leikasjokk. Vá hvað er í gangi. Ókei, bæ. Það
er eitthvað svo fúlt, það er alltof augljóst, ég
get ekki sagt það. Hann sér í gegnum það.
Hvað á ég að segja. Nei, ég tek þetta á húm-
ornum, það er eina vitið. Þegar hann hringir
og tilkynnir að þetta sé búið svara ég að
bragði: Er þetta hluti af nýjustu kynlífsfant-
asíunni þinni. Það er rétta svarið. En ef hann
hringir nú ekki, hvað ef hann hringir ekki?
Ætlar að láta sambandið gufa upp af sjálfu
sér. Verð ég þá að hringja í hann. Og segja
þetta. Og hann er kannski að leggja kapal?
Ha. Nei, það kemur að því að hann hringir.
Og ég verð að vera viðbúin, nema heyrðu ég
gæti gert eitt, ég segi þegar hann hringir:
Heyrðu, ég ætla að lesa svörin fyrir þig, og
þú krossar við rétta svarið, A, B, eða C. Ég
bíð meðan þú nærð í blýant. (Síminn hringir)
Vá getur það verið? (Hikar, tekur upp tólið)
Halló. (Þögn) Hvað ertu að reyna að segja.
BEÐIÐ EFTIR
SÍMHRINGINGU
NÚ VEIT maður ekkert um líkið.Gæti verið að ráfa laugaveginn.Líkið?Nema það sé í kringlunni, nei
smáralindinni. Jájá búið að yfirgefa gömlu
góðu búðirnar, aumingja búðirnar, þær
gráta, búðir eru lifandi verur, það eru ekki
allir sem gera sér grein fyrir því, hún var
góð við búðir, hún horfði á búðargluggana,
skoðaði í búðargluggana, já skoðaði vel og
vandlega, stóð lengi fyrir utan, þangað til
hún réði ekki við sig og fann straum úr
hjartanu í höndina, tók í húninn og beygði
hann niður, steig yfir þröskuldinn, svipaðist
um í hendingu og lokaði hurðinni á eftir sér,
já svona var hún, góð við búðir, enda þurfa
búðir þess með, búðir eiga bágt, þær eru lif-
andi verur, einmana sálir sem hún gekk inn í
og snerti varlega á öllu með fingurgómuum,
tuldraði eitthvað fyrir munni sér, heyrðist
spyrja um verð og gæði, verð og gæði hugs-
aðu þér, það eru ekki allir sem spyrja um
verð og gæði, flestir borga ánþess að spyrja,
já nútímafólk, en hún labbaði svona um búð-
ina, tók af herðatrjánum, úr hillum, snögum,
hún fór í klefana og mátaði, og klefarnir,
hún var líka góð við klefana, litlu klefana,
hún mátaði og mátaði, hún mátaði ekki lítið
einsog sumir, nei hún mátaði tímunum sam-
an og keypti svo allt hvort sem það passaði
eða ekki, því hún vildi ekki særa flíkurnar,
búðaflíkur eru viðkvæmar einsog öræfa-
blóm, svo viðkvæmar svo hún hugsaði með
sér, best ég kaupi þetta og sel svo vinkonu
minni, já hvílíkt góðverk að selja vinkonu
sinni eða hreinlega gefa henni, en hápunkt-
urinn, hámarkshugsunin var þegar hún
hugsaði: ég passa í þetta þegar ég er búin að
kaupa mér árskort í líkamsræktinni, eða
borða núðlusúpu úr bónus í nokkra daga, og
svo keypti hún þetta líka og allir í búðinni
urðu svo glaðir þótt þeir brostu kannski
þegar þeir komu heim og fóru að segja frá
þessari góðu skemmtilegu konu sem elskaði
búðina og vafalaust fleiri búðir, já þetta var
sannkölluð búðakona. Og svo kom hún sem-
sagt fram úr mátunarklefanum og spurði
hvernig það passaði og hvernig saumarnir
væru og hvað væri í efninu, já hún hlustaði,
og þegar hún lagði flíkurnar á borðið lá við
að það heyrðist klukknahljómur, og kerti
stæðu í ljósum logum, já hún lagði þær á
borðið, um leið og hún kiknaði ofurlítið í
hnjáliðunum þegar hún sagði við afgreiðslu-
konuna, ég ætla að fá það … þetta meina ég,
ég ætla að fá þetta allt, fá það allt. Ég er bú-
in að skoða, máta, spyrjast fyrir og nú ætla
ég að fá það. Ég ætla að fá það. Ég veit það
passar. Það passar. Svo var allt sett í poka
og hún dáðist í hljóði að pokanum, pokinn
var smart. Og svo skreið þessi kona útúr
búðinni, já skreið með pokann sinn í eft-
irdragi, hún var svo hamingjusöm eða eitt-
hvað og bað um að láta opna fyrir sér og
þegar hún kom út á gangstéttina, já þá dó
hún. Hún gaf frá sér stunu, létta stunu,
kreppt takið um pokann losnaði, hún gaf frá
sér þvag, ælu og saur og það var ofurlítið
blóð í munnvikunum. Það var sett á Þjóð-
minjasafnið. Undir merkinu: blóð úr við-
skiptavini. Storknar aldrei.
HÚN VAR GÓÐ
VIÐ BÚÐIR
– SÖGUR –
E F T I R
E L Í S A B E T U J Ö K U L S D Ó T T U R
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. FEBRÚAR 2002 5
son sem gerði harða hríð að þýðingunni í
Skírni árið 1984 og fann henni flest til for-
áttu, til dæmis hve Halldór gengi langt í ís-
lenskun staðanafna (Marsalir og Háey fyrir
Marseille og Hawai) og væri óragur við að
færa textann í eigin búning:
„Fyrir kemur að sérviska þýðandans tek-
ur völdin algjörlega úr höndum frumtextans.
„It’s a lovely night for a walk“ hljómar svo
eftir meðhöndlun þýðanda: „Það er sosum
inndællis spássérveður í nótt.“ … Orðalag
frumtextans er alvanalegt og hefðbundið –
þannig er það frá hendi höfundar og það
hlýtur að vera þýðandanum fyrirsögn um
samsvarandi (jafngild) vinnubrögð.“5
Sigfús Daðason, skáld, tók upp hanskann
fyrir starfsbróður sinn:
„Þýðing Halldórs Laxness á A Farewell to
Arms var einn af mörgum eftirminnilegum
bókmenntaviðburðum á fimmta áratug þess-
arar aldar. Sá sem þessar línur ritar var
mjög ungur þegar hann las þessa þýðingu
fyrst sér til ununar og fróðleiks. Með því að
ekki leið á löngu unz ég komst yfir frum-
texta bókarinnar, var þýðing Halldórs mér
einnig fyrsta lexía í þýðingarfræði, og mér
lærðist þá þegar að frumtexti og þýðing er
sitt hvað. Sú vitneskja varð þó ekki til að
rýra álit mitt á þýðingunni. Það kemur ekki
þessu máli við þó að svo kunni nú að vera,
að Farewell to Arms sé ekki alveg eins ágæt
bók og mörgum lesendum og gagnrýnendum
fannst fyrir fjörutíu eða fimmtíu árum. En
tvennt held ég verði þó lengi til að halda við
gengi bókarinnar: þau nánu tengsl sem höf-
undinum tekst að skapa milli umhverfis sög-
unnar og lesandans, og hið sérkennilega við-
ræðuform persónanna. Það er ekki að efa að
hið síðara hefur verið þýðandanum örðugra
að flytja á íslenzku en hið fyrra; raunar hef-
ur mörgum orðið hált á því viðræðuformi
sem Hemingway innleiddi í skáldsögur, og
er það von.“6
***
Seinni bókin sem Halldór þýddi eftir
Hemingway var jafnframt síðasta þýðing frá
hans hendi: Veisla í farángrinum, verk sem
Hemingway var að vinna að þegar hann féll
fyrir eigin hendi árið 1961. Titillinn vekur
athygli: A moveable feast. Hemingway legg-
ur hér erfiða þraut fyrir þýðandann ekki síð-
ur en í Farewell to Arms sem getur í senn
þýtt Vopnin kvödd og „faðmlagið kvatt“ eins
og Ástráður Eysteinsson bendir á í Skírn-
isgrein sinni. Í kristnum sið er talað um
fastar og lausar hátíðir, jólin eru dæmi um
fasta hátíð, þau ber alltaf upp á sömu dag-
ana í desember, en páskarnir eru „laus há-
tíð“ og ber upp á hina og þessa daga í mars
og apríl, eftir því hvernig stendur á tungl-
inu. Á hinn bóginn er það náttúrlega París
sem er veisla og frönsk þýðing bókarinnar
leggur þann skilning í titilinn, Paris est une
fête, heitir hún á frönsku, „París er veisla“,
og gæti verið nafn á túristabæklingi. Hall-
dór aftur á móti finnur óvænta lausn, skellir
saman „veislu“ og „farangri“ og samt er
ekki eins og tollurinn hafi brotnað í ferða-
töskunni, titillinn nær að hefja sig til flugs
og verður tamari eftir því sem maður heyrir
hann oftar.
Aðferð Halldórs er hér töluvert frábrugð-
in þeirri sem hann viðhafði aldarfjórðungi
fyrr í Vopnum kvöddum þegar hann keppt-
ist við að íslenska nöfn staða jafnt sem
manna. Bent hefur verið á að skáldverk
Hemingways voru öðrum þræði þýðingar,
þ.e.a.s. þau gerðust í óensku andrúmslofti
sem höfundurinn reyndi að tileinka sér með
því að veita inn í textann eins miklum áhrif-
um frá hinu erlenda umhverfi og honum var
unnt.
Halldór fer eins að í Veislunni, en gengur
líka býsna langt í að merkja sér textann,
með sérkennum úr eigin vopnabúri svo úr
verður kostulegur bastarður, einskonar Ern-
est Laxness.
***
Halldór var á nokkrum tímamótum þegar
hann tókst verkið á hendur árið 1966. Frá
og með Paradísarheimt (1960) hafði hann
lýst því yfir að hann væri hættur að skrifa
skáldsögur, vissi hreinlega ekki hvernig ætti
að fara að því lengur og héðan í frá myndi
hann helga sig leikritum. Prjónastofan Sólin,
Strompleikur og Dúfnaveislan eru öll skrif-
uð í byrjun sjöunda áratugarins og enn er
hann með leikrit í smíðum þegar hann ræðst
í að þýða svanasöng Hemingways. Það
skyldi þó ekki vera að sú vinna hafi orðið til
þess að Kristnihald undir Jökli snerist úr
leikriti í skáldsögu og Halldór komst á nýtt
skáldsöguspor?
1 Peter Hallberg, Hús skáldsins I, bls. 203.
2 „Endurminning um vin minn“, í Dagleið á fjöllum,
2. útg. bls. 267.
3 Skutull, 6. september 1941.
4 Vettvangur dagsins, bls. 312.
5 Skírnir, 1984, bls. 41.
6 Skírnir, 1985, bls. 98.
Höfundur er rithöfundur.
HVAR er meðalið mitt? Meðalið.(Lagar sængina) Það er sosumauðvitað. Bara látin liggja hér.(Lagar sængina) Ég kemst ekki
framúr, ég er búin að segja það. Ég er
margbúin að segja það. Ég hef ekkert annað
að segja. Sjá þennan náttkjól. Hvað er langt
síðan hann hefur verið þveginn, hvað ætli
manni batni í svona náttkjól. Það eru smáat-
riðin sem skipta máli. Ef ég bara fengi nýjan
náttkjól. – Hvar er meðalið mitt. (Trúðurinn
kemur) Djöfull ert þú leiðinlegur. Veistu
hvað ég er búin að bíða lengi. Ég verð að fá
meðalið mitt á réttum tíma. Annars virkar
það ekki.
VIRKNIN
(MEÐALIÐ HENNAR)
GALDRASTELPA sem var búin tilúr Íslandi, þessum dimmu seið-andi haustkvöldum þegar alltverður hverfult og fær magnaða
hreyfingu; einsog hún sprytti fram úr svört-
um hamraveggjum sem geyma blóð þjóð-
arinnar, með rödd einsog net til að veiða
mann í, svo maður hlustaði. Stelpa sem hefði
átt að hafa hrafn á öxlinni og berjalyng í
hárinu.
Það gerist kannski einu sinni á ævinni að
maður hittir eineggja tvíburasystur sína og
þá verður maður undrandi því maður hélt að
maður væri einn í heiminum en svo starir
maður á hana og sér: Hún er full af lífi. Og
maður hættir við að deyja. Og svo á örlaga-
stundu tekur hún í hönd mína þegar enginn
annar gerir það og ég hitti hana aftur og við
göngum upp laugaveginn í hrókasamræðum
og eftir það sjáumst við aðeins einu sinni í
svip. Og einn daginn frétti ég að hún sé dáin
og það er einsog ég sé inni í herbergi fullu af
myrkri og ég þreifa í kringum mig en finn
ekkert. Hvar er systir mín? æpi ég, villidýr-
ið, drottningin. Afhverju, afhverju, afhverju.
Við sem hefðum getað gengið saman á fjallið
í sumar.
ÚR ÍSLANDI
Í minningu Ástu Guðrúnar Eyvindardóttur
Höfundur er rithöfundur.
Morgunblaðið/Sverrir