Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.2002, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. FEBRÚAR 2002
Í
HAFNARBORG - menningar- og lista-
stofnun Hafnarfjarðar verður opnuð í
dag sýning sem komin er frá Sjóminja-
safninu á Álandseyjum og nefnist „Svif-
ið seglum þöndum“. Á sýningunni er
fjallað um síðustu seglskipin sem sigldu
um heimshöfin, en heimahöfn þeirra
var í Mariehamn á Álandseyjum og
voru í eigu athafnamannsins Gustafs Erikson.
Hafnarborg í Hafnarfirði er tíundi viðkomu-
staður sýningarinnar, en áður hefur hún verið
sett upp í Ástralíu, á Nýja-Sjálandi, í Höfða-
borg og í hafnarborgum- og bæjum á Norð-
urlöndum. Henrik Karlsson, forstöðumaður
sjóminjasafnins í Álandseyjum, er umsjónar-
maður sýningarinnar og segir hann um að
ræða samstarfsverkefni safnsins, með opin-
berum stuðningi frá Finnlandi og Álandseyj-
um, við Þjóðarsjóminjasafnið í Ástralíu. „Á
sýningunni er rakin saga seglskipanna sem
fluttu hveiti frá Ástalíu til Evrópu, og lágu í
höfn í Mariehamn. Þessar þjóðir áttu í miklum
samskiptum á þeim tíma sem stærsti segl-
skipafloti heims var í eigu Finna. Þetta var í
upphafi aldarinnar þegar seglskipaútgerð var
að víkja fyrir gufuskipunum sem sigldu með
farm sinn um Panamaskurðinn og Súezskurð-
inn. Gustaf Erikson sérhæfði sig hins vegar í
seglskipaútgerðinni, og fann leiðir til að gera
reksturinn hagkvæman,“ segir Henrik. „Hann
gat notfært sér stöðu sína sem helsti segl-
skipaeigandi í heiminum, enda varð sá er á
þeim tíma vildi komast í stýrimanns- og skip-
stjóranám að hafa a.m.k. tveggja ára sigling-
artíma á seglskipi í úthafssiglingum. Sjómenn
komu því alls
staðar að úr heim-
inum til að öðlast
þessa reynslu á
skipum Eriksons,
og sumir þurftu
jafnvel að borga
með sér. Á segl-
skipin réðust
einnig rómantík-
erar ýmiss konar,
m.a. listamenn
sem vildu upplifa
lífið um borð í
seglskipi áður en
tími þeira liði und-
ir lok. Floti Erik-
sons var í hámarki
á árunum milli
stríða og varð
hann frægur um
allan heim fyrir
tilkomumikinn
seglskipaflota
sinn. Skipan báru jafnframt fána Álandseyja
og Finnlands víða, en Erikson var fæddur í
Mariehamn, en gerði út frá Finnlandi.“
Henrik bendir á að siglingarleiðin sem segl-
skipin fóru til vöruflutninga milli Ástralíu og
Evrópu hafi verið mun lengri en gufuskipanna,
sem gátu stytt sér leið um Súez-skipaskurðinn.
„Leiðin sem seglskipin fóru var „Hveitileiðin“
svokallaða milli Ástralíu og Evrópu. Lagt var
upp frá heimahöfninni í Mariehamn, og siglt
fyrir Góðrarvonarhöfða og yfir Indlandshaf til
Spencerflóa í Suður-Ástralíu þar sem hveitif-
armurinn var tekinn um borð. Á heimleiðinni
var siglt fyrir Hornhöfða í Suður-Ameríku og
til Bretlandseyja þar sem varningnum var
landað í Falmouth við Ermarsund eða í
Queenstown á Írlandi.“
Siglingin gat verið löng og ströng en á leið-
inni var siglt um svæði sem höfðu erfið veð-
urskilyrði. Siglingin fyrir Hornhöfða var þó
tvímælalaust erfiðasti áfangi leiðarinnar, en
þar er alræmt veðravíti. „Það var algengt orð-
tæki um borð á seglskipunum að sá sem ekki
hefur siglt fyrir Hornhöfða, veit ekki hvað sjó-
mennska er,“ segir Henrik og bendir á að hin
langa siglingarleið hafi hentað mjög vel til
hveitiflutninga. „Siglingin tók venjulega rúma
þrjá mánuði og var þessi tími nýttur sem
geymslutími fyrir kornið til að þroskast. Þann-
ig var hægt að selja kornið beint úr skipinu
þegar komið var til Bretlandseyja.“
Innsýn í lífið um borð
Við opnun sýningarinnar kl. 15 í dag mun
leikarinn Anders Berndtsson flytja einþáttung
þar sem sögð er saga sjómanns frá Álands-
eyjum sem segir skilið við hafið og sest að í
Ástralíu. Verkið nefnist „Ópalsteinarnir í
Andamooka“ og hefur Berndtsson flutt það í
tengslum við opnun sýningarinnar á hinum
ólíku sýningarstöðum. „Leikritið endurspeglar
á ákveðinn hátt eina af áherslum sýningarinn-
ar, sem er að veita innsýn í líf sjómannanna
sem sigldu með stóru seglskipunum,“ segir
Henrik. „Lífi sjómannanna og aðbúnaði um
borð er lýst í máli og myndum, auk þess sem
sýndir eru persónulegir munir úr skipunum og
siglingartæki,“ segir Henrik. „Þá er fjallað um
seglskipaflotann sjálfan og uppbyggingu Gust-
afs Erikson á flotanum. Sýndar verða margar
af bestu ljósmyndum sem sjóminjasafnið í
Álandseyjum hefur yfir að búa, auk skipamód-
els af frægasta seglskipi flotans, Herzogin
Cecílie.“ Henrik segir sýninguna uppbyggða
sem nokkurs konar ferð um siglingaleiðina frá
heimahöfninni í Mariehamn og til baka. Þeim
sýningargestum sem vilja kynna kynna sér
söguna nánar gefst síðan tækifæri til að tylla
sér niður og skoða sögu skipanna á gagnvirk-
um gagnagrunni, sem inniheldur m.a. kvik-
myndabrot, ljósmyndir og líflega hljóðrás.
„Það er reynsla okkar að börn og gamlir sjó-
menn hafa setið hvað lengstum stundum fram-
an við tölvuskjáinn, en alls er um að ræða fimm
klukkutíma af efni, sem hægt er að skoða út frá
þeirri röð sem hver og einn óskar.“
Henrik bendir á að sýningin sé að nokkru
leyti sett upp með það í huga að fanga dul-
magnað andrúmsloft hafsins, og verður sýn-
ingarsalurinn myrkvaður að hluta. „Við von-
umst til þess að sýningin geti höfðað til breiðs
hóps fólks, og virðist það hafa tekist af við-
brögðunum hingað til að dæma. Sú saga, sem
við leitumst hér við að miðla, er mikilvægur
þáttur í menningu og fortíð okkar Álandseyja-
búa,“ segir Henrik Karlsson, forstöðumaður
sjóminjasafnsins á Álandseyjum, að lokum.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Leitast er við að fanga dulmagnað andrúmsloft hafsins á sýningunni.
SIGLT FYRIR HORNHÖFÐA
Síðustu seglskipin sem sigldu um heimshöfin áttu sér
heimahöfn í Mariehamn á Álandseyjum. Þar er að
finna mikið sjóminjasafn um þennan síðasta stóra
seglskipaflota heimsins og ræddi HEIÐA JÓHANNS-
DÓTTIR við Henrik Karlsson, sem kominn er hingað til
lands með sýninguna „Svifið seglum þöndum“.
Ljósmynd/Sjóminjasafnið á Álandseyjum
Á sýningunni „Svifið seglum þönd-
um“ sem sett hefur verið upp í
Hafnarborg í Hafnarfirði er m.a.
leitast við að gefa innsýn í lífið um
borð á stóru seglskipunum í flota
Gustafs Eriksons.
heida@mbl.is
Ljósmynd/Sjóminjasafnið á Álandseyjum
Fjórsiglubarkurinn svonefndi er al-
mennt álitinn marka hápunktinn í
smíði stórra seglskipa. Fjórsiglu-
barkarnir voru jafnframt aðalskipin í
hveitiflutningunum milli Ástralíu og
Evrópu snemma á 20. öldinni.