Lesbók Morgunblaðsins - 06.04.2002, Síða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. APRÍL 2002 3
L
EITIN að upplifun, nálægð við
menningarlega íkona og sterkar
árur heimssögulegra staða,
dregur árlega milljónir manna í
ferðalög um heiminn. Hinn
menningarþyrsti ferðalangur er
ekki aðeins að safna menning-
artáknum heimsins í hungraðan
sarpinn; hann er í þrotlausri leit að upp-
lifun á einhverju sem er frábrugðið hinum
útþynnta, alþjóðlega hræringi sem étinn er
í öll mál í velflestum vestrænum stór-
borgum. Þessi nýi menningarþorsti verður
seint slökktur. Fjöldinn leitar að menning-
arlegri staðfestu í brotakenndum heimi;
hefur einfaldan smekk og eignast hlut í
sammannlegum menningararfi með því að
ganga eftir Kínamúrnum, heimsækja Pét-
urskirkjuna í Róm eða skoða Mónu Lísu í
Louvre. Aðrir eru meiri konnösörar og
leita hins skrýtna, falda og fáséða; þeysa
um heiminn í leit að menningarsamfélögum
sem deyja út hraðar en hægt er að festa á
filmu.
Í ágætu viðtali sem birtist hér í Morg-
unblaðinu um páskahelgina, kvaðst nýi
menntamálaráðherrann vera á þeirri skoð-
un að lifandi menningaráhugi og stöðug
menningarviðleitni séu sterkustu einkenni
íslensku þjóðarinnar. Vafalítið er þetta rétt
hjá Tómasi Inga. Nú höfum við líka upp-
götvað menningarþorsta annarra þjóða og
töfraorðin menningartengd ferðaþjónusta
kveikja sama vonarneista og skuttog-
aravæðing heimilanna, loðdýrahald og fisk-
eldi gerði hér á árum áður. Tómas Ingi hef-
ur verið einn helsti talsmaður þess að
ferðaþjónusta á Íslandi byggði á tveimur
stoðum; náttúru og menningu og skrifaði
áhugaverða skýrslu um málið. Menning-
arvæðing ferðaþjónustunnar hefur þannig
formlega hafist og á örskömmum tíma haft
þær afleiðingar að handverkshús, sögu-
söfn, menningarstofur og fræðasetur
spretta upp eins og gorkúlur í hverri sveit
og í öðru hverju plássi á Íslandi.
Menningarlegt sjálfstraust þessarar
þjóðar sem kveðst skrifa og skapa meira en
flestir aðrir er samt svo ofur undarlega
vaxið. Trúin á gildi íslenskrar nútímamenn-
ingar hefur til skamms tíma verið heldur
feimnisleg en hins vegar hefur þótt jaðra
við landráð að efast um að hér á landi finn-
ist merkilegri menningararfur en víðast
hvar annars staðar. En það er eins og jafn-
vel hinn helgi menningararfur; handritin,
Þingvellir og allt tilheyrandi, sé á mörkum
hins áþreifanlega og sýnilega. Nálægð
þjóðarinnar við sögu sína og arfleifð hefur
verið ef til vill svo mikil að mönnum hefur
ekki þótt taka því að fara mörgum orðum
um hana. Þetta gildir ekki lengur. Það ber
annaðhvort vitni um óforbetranlega róm-
antík eða dapurlegan skort á skarpskyggni
ef menn halda að ekki þurfi að kynna ís-
lenska menningu fyrir Íslendingum. Ís-
lensk nútímabörn drekka ekki lengur í sig
fornsögurnar með móðurmjólkinni, þjóðin
hefur ítrekað hafnað hinum forna helgistað
á Þingvöllum sem sjálfgefnu sameining-
artákni og Egill Skallagrímsson er bara
bjórframleiðandi í Reykjavík.
Í viðauka skýrslu Tómasar Inga skrifar
Andri Snær Magnason rithöfundur
skemmtilega hugarflugsgrein um íslenska
menningu. Hann kallar hana Leitina að
Mónu Lísu og færir fyrir því sannfærandi
rök að sá menningarlegi gripur sem hvað
mest aðdráttarafl hefur á Íslandi sé Kon-
ungsbók Eddukvæða. Eddan sé okkar
íkon, hin íslenska Móna Lísa sem ætti að
geta dregið að sér stóran hluta hinna
menningarsinnuðu heimshornaflakkara í
leit þeirra að táknum og upplifun. Andri
Snær bendir einnig á margar brotalamir og
hindranir sem eru í veginum fyrir því að
ferðamenn fái að komast í snertingu við
hina rómuðu íslensku menningu.
Setjum okkur í spor menningarþyrsts
ferðalangs sem er að íhuga að fara til Ís-
lands. Okkar maður er Bandaríkjamað-
urinn Bob sem heyrði af hinni stór-
merkilegu íslensku menningu í tengslum
við kynningarátak Landafundaverkefnisins
vestanhafs; heyrði af þúsund ára gamalli
siglingaþjóð, víkingum sem ættu einstæðan
bókmenntaarf og kraftmikla nútímamenn-
ingu. Hann hugsar sér gott til glóðarinnar
og leggur upp í för til landsins bláa.
Bob kemst því miður ekki í tæri við
helstu gersemar íslenskrar þjóðmenningar
því nú er runnið upp fjórða árið síðan Þjóð-
minjasafni landsins var lokað vegna breyt-
inga. Það er e.t.v. ekki mikill skaði því sýn-
ingar safnsins voru orðnar svo
vandræðalega gamaldags og rýrar að raun
var að. Hann snýr sér þá að víkingamenn-
ingunni, sem hann hafði lesið um í íslensku
kynningarefni – að siglingunum, þjóðveld-
inu og handritunum. Ferðalangurinn okkar
kemst reyndar á eina sýningu um siglingar
og landafundi. Hana er að finna á efstu hæð
Þjóðmenningarhússins, sem annars hýsir
ekki þjóðmenningu heldur ýmis tákn og
gripi að mestu tengda sjálfstæðisbarátt-
unni og tilurð lýðveldisins. Víkingaskipið
fræga er hvergi sjáanlegt, enda bundið við
bryggju vestur í Bandaríkjunum og ekki
kannast menn heldur við boðlegt sjóminja-
safn sem sýni farkosti víkinganna. Okkar
maður lætur ekki deigan síga og snýr sér
að krúnudjásnum Íslendinga; handrit-
unum. Hann hafði reynt að leita fyrir sér á
Netinu en orðið lítið ágengt en rakst á litla
klausu um Árni Magnússon research insti-
tute í almennum ferðabæklingi. Eftir að
hafa loks fundið staðinn vestur á Melum
kom hann hins vegar að luktum dyrum.
Menningarþorstinn hafði nefnilega dregið
hann upp á Ísland um miðjan vetur og þá
er stofnunin, sem ætti að vera hjartastöð
íslenskrar menningar, aðeins opin tvo
klukkutíma á dag, fjóra daga í viku. Sorry.
Úr því okkar manni verður lítið ágengt
hjá helstu söfnum og menningarstofnunum
Íslands leggur hann land undir fót og fer á
Þingvöll. Á þessum fæðingarstað íslensku
þjóðarinnar er vissulega fallegt en ósköp
lítið að hafa af upplýsingum fyrir villuráf-
andi ferðamann – hvort heldur innlendan
eða erlendan. Andri Snær hefur kallað
Þingvelli sögulausan sögustað, sem er rétt-
nefni því það hlýtur að vera vandfundinn
sambærilegur staður á meðal annarra
þjóða sem er jafn opinberlega fortíðarlaus
og íslensku vellirnir sem sáu elsta starfandi
þjóðþing í heimi vaxa úr grasi.
Menningartengd ferðaþjónusta er aug-
ljóslega andvana fædd ef menningin verður
ekki gerð sýnileg, aðgengileg og aðlaðandi
fyrir njótandann, hvaðan svo sem hann
kemur.
Ég er smeyk um að Bob okkar muni
hverfa af landi brott án þess að hafa orðið
mikils vísari. Hann hefur enn óljósan grun
um að hafa misst af einhverju mikilvægu;
hann veit bara ekki alveg hvað það er. Eitt
hefur hann þó uppgötvað og það undrar
hann mest. Þessi frækna söguþjóð virðist
hafa gleymt listinni sem hún dýrkar hvað
mest; galdrinum að kunna að segja góða
sögu.
HIN ÍSLENSKA
HULDUMENNING
RABB
S V A N H I L D U R
K O N R Á Ð S D Ó T T I R
skonn@rhus.rvk.is
SIGURINGI E. HJÖRLEIFSSON
ÖRÆFARÓ
Inn’ í óbyggða kyrrð vil ég yrkja mín lönd
Þar á eykonan fegurstu vé. –
En í svellandi gný út við straumröst og strönd
falla stoðir, og fegurstu tré
verða litlaus og auð,
skortir lifandi brauð, –
sem er lífhvati sálar og hlé.
Það er öræfaró, sem ég elska svo heitt,
Meir en yngissveinn fegursta sprund,
því að þar er mér alls konar unaðssemd veitt,
Sem er örfoka’ á þéttbýlli grund.
Þar er tignin svo há
yfir töfrandi brá,
að hver tími er eilífðarstund.
Þó fer sjóngreindin ört yfir mosa og mel,
yfir moldir og kalviðarsprek.
Hér er ás yfir dal, þar sem áður var sel,
þegar unglamb í kjarrinu lék.
Ég lít sagnanna fjöld
jafnt og syndanna gjöld,
þegar syrti og neyðin var frek.
Ég sé blámóðu fjöll, stundum brydduð af mjöll,
yfir blikandi vatnanna þröng.
Þar í gljúfranna höll vaka fossandi föll,
ymja flúðir á drynjandi spöng.
Þar er hátign og værð
og hver hugsun er nærð
þar af himneskum vornætursöng.
Siguringi E. Hjörleifsson fæddist 3. apríl 1902 og hefði því orðið hundrað ára á
þessu ári, en hann lést 1975. Ljóðið er úr ljóðabókinni Hljómblik sem Siguringi
gaf út árið 1952. Hann gaf út tvö frumsamin sönglagasöfn, bók með 16 kons-
ertvölsum og kennslubók í fúgugerð. Siguringi var kennari í Austurbæjarskóla,
sat í stjórn Tónskáldafélagsins og Stefs. Hann hélt einnig nokkrar málverkasýn-
ingar.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 3 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI
W.G. Sebald
var einn athyglisverðasti rithöfundur
Þýskalands er hann lést í bílslysi seint á síð-
asta ári. Fáeinum dögum fyrir lát hans
ræddi Fríða Björk Ingvarsdóttir við hann
um verk hans og mannsandann í fortíð og
samtíð. Viðtalið er hið fyrsta af sex sem
Fríða Björk tók við erlenda samtímahöf-
unda og birtast munu í Lesbók næstu vikur.
Ólafur Elíasson
heldur nú einkasýningu í nútímalistasafn-
inu í París. Æsa Sigurjónsdóttir ræddi við
hann í tilefni þess um viðfangsefni hans og
vangaveltur um listina í samtímanum.
nefnist síð-
asta grein í
umfjöllun
Péturs Gunn-
arssonar um
Halldór Lax-
ness í Lesbók-
inni. Pétur segir meðal annars: „Hann er
hnotubrjóturinn sem braut 20. öldina til
mergjar og gerði okkur innmat hennar æt-
an. Og eins og hnotubrjótur er hann tví-
arma, annars vegar Kiljan og hins vegar
Laxness. Kiljan á meðan skurnin var brotin,
Laxness þegar kjarninn var kominn í ljós.“
Francois Truffaut
var einn helsti fulltrúi frönsku nýbylgj-
unnar í kvikmyndagerð. Hátíð honum til-
einkuð hefst í dag í Regnboganum en mynd-
ir eftir hann verða einnig sýndar í
Ríkissjónvarpinu. Ágúst Guðmundsson
fjallar um verk Truffauts.
FORSÍÐUMYNDIN
er tekin í Ráðhúsi Reykjavíkur. Ljósmyndari: Kristinn Ingvarsson.
Kraft-
birting
Halldórs