Lesbók Morgunblaðsins - 04.05.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. MAÍ 2002 3
F
YRIR rúmu ári mætti ég á for-
eldrafund í Grundaskóla á
Akranesi. Umræðuefnið var
samræmd próf í tíunda bekk.
Auðheyrt var á sumum foreldr-
anna að þeir kviðu þessum próf-
um og óttuðust að börnum sín-
um vegnaði ekki nógu vel.
Dálítið var spurt um möguleika á aukatím-
um, stuðningskennslu og hvernig hægt væri
að halda unglingunum að verki að hjálpa
þeim að búa sig sem best undir samræmdu
prófin.
Nú er kunnara en frá þurfi að segja að það
er erfitt að stjórna fimmtán ára unglingum.
Það sem fólk á þessum aldri hefur mestan
áhuga á að læra er að standa á eigin fótum og
taka sjálfstæðar ákvarðanir og þetta verður
víst varla lært með eintómri auðsveipni. Til-
raunir foreldra til að halda tíundubekkingum
að námi bera því vægast sagt misjafnan ár-
angur. Er þá ekkert sem foreldrar geta gert
til að börnum þeirra vegni vel í skóla og nái
t.d. góðum árangri á samræmdum prófum?
Börn eru misjöfn og foreldrar enn misjafnari
svo það sem er gerlegt í einni fjölskyldu er
kannski ógerlegt í annarri. Alhæfingar um
þessi efni orka því ætíð tvímælis. Samt ætla
ég að slá fram tveimur almennum staðhæf-
ingum um áhrif foreldra á nám barna sinna.
Önnur staðhæfingin er að foreldrar geta
miklu fremur haft áhrif á börnin meðan þau
eru enn á forskólaaldri heldur en þegar þau
eru orðin stálpuð eða jafnvel hálffullorðin.
Hin er að börn mótast meira af því sem þau
sjá foreldra sína gera en því sem þeir segja
að fólk eigi að gera.
Þessar staðhæfingar styðjast við niður-
stöður allmargra rannsókna og ég gæti vitn-
að í lærðar bækur um uppeldisfræði máli
mínu til stuðnings. Árangursríkasta leiðin
fyrir foreldra til að kenna börnum sínum að
forðast vímu- og fíkniefni er að vera sjálfir
allsgáðir. Feður sem vilja koma í veg fyrir að
synir þeirra fari sér að voða með glannaskap
þegar þeir fá bílpróf gera það best með því að
aka sjálfir gætilega og fylgja umferðarregl-
unum. Kannanir og rannsóknir sýna veru-
lega fylgni milli bóklestrar á heimilum og
velgengni í skóla. Svona má lengi telja. Það
læra börnin sem fyrir þeim er haft og for-
eldrarnir eru mikilvægustu fyrirmyndirnar.


Samfélagsbreytingar undanfarinna ára
eru á þann veg að velgengni í skóla hefur sí-
fellt meiri áhrif á stöðu fólks á vinnumarkaði.
Atvinnulífið gerir líka í auknum mæli kröfur
um að fullorðið fólk sé sífellt að læra. Mér
finnst trúlegt að á næstu árum og áratugum
verði enn víðar litið á það sem eðlilegan hluta
af daglegu lífi á heimilum að allir fjölskyldu-
meðlimir, börn jafnt sem fullorðnir, verji
töluverðum tíma til náms. Fjölskyldur sem
tileinka sér þetta viðhorf nú þegar temja
börnum sínum um leið hugsunarhátt sem lík-
lega stuðlar að velgengni í skóla. Ef foreldrar
lesa bækur og ræða efni þeirra, sækja nám-
skeið samhliða vinnu, eru forvitnir og gleðj-
ast yfir tækifærum til að læra eitthvað nýtt
þá verður krökkunum leikur að læra. Ég
efast um að það hafi jafn góð áhrif að reka
börn sín til að læra, án þess að hafa sjálfur
neinn áhuga á námi. Hvað fleira geta for-
eldrar gert til að bæta námsárangur barna
sinna en að vera sjálfir duglegir að læra? Ég
held að eitt af því mikilvægasta sé að lesa
fyrir þau meðan þau eru enn nógu ung til að
vilja hlusta.
Fyrir utan forvitni, jákvætt viðhorf til
náms og iðjusemi veltur velgengni í skóla
trúlega mest á því að hafa gott vald á ritmáli:
að geta gert letur á bók eða upplestur á
bandi að lifandi myndum, fylgt þræði í texta,
flakkað fram og aftur í tíma og rúmi og hopp-
að parís inn í viðtengingarhátt og þáskil-
dagatíð, snúið við í hausnum og stokkið til
baka í veruleikann hér og nú. Flest börn læra
þetta fremur áreynslulaust ef einhver nennir
að lesa fyrir þau.
Barnabókmenntir eru heillandi heimur og
þeir fara mikils á mis sem aldrei komast í
kynni við Einar Áskel, Jón Odd og Jón
Bjarna, Blikabæ og drekann í Furðufjalli,
Múmínsnáðann og Snorkstelpuna, krakkana
á Griffindor-vistinni, Línu langsokk, Þjóð-
hildi gömlu og krókófílana eða Pétur og
Brand. Þetta er allt saman jafnskemmtilegt
fyrir fullorðna eins og börn og ekki bara
skemmtun heldur líka menntun.
Þeir sem líta svo á að hlutverk skóla sé ein-
göngu að framleiða tæknimenn og sérhæft
vinnuafl eiga ef til vill bágt með að skilja
menntagildi lista og skáldskapar. Þeir eru
svo sem ekki einir á báti. Menningarvitar og
listunnendur eiga líka erfitt með að festa
hendur á gildi hugðarefna sinna. Sjálfur er
ég líklega einhvers konar blendingur af
tæknimanni og menningarvita og skil ekki
nema í mesta lagi svona rétt til hálfs hvaða
gildi það hefur umfram skemmtanagildi að
lesa sögur og skáldskap fyrir börn. En mig
grunar þó að sögur kenni börnum ýmislegt
sem þau læra ekki jafnauðveldlega með
neinu öðru móti. Eitt af því er meðferð
tungumálsins, orðaforði og að skilja vísbend-
ingar og samhengi í texta. Ég held að það sé
miklu auðveldara fyrir unglinga að tileinka
sér fræðilegt námsefni af bók ef þeir hafa
vanist því frá blautu barnsbeini að rata um
hugarheim sem vakinn er af stöfum á blaði.
Annað sem börn læra af sögum er að setja
sig í annarra spor og hafa samúð með fólki
sem er öðruvísi eða tilheyrir öðrum heimi.
Þetta er vitaskuld ein af forsendum þess að
menn séu húsum hæfir og geti lifað saman í
friði. Mig grunar líka að góðar sögur hjálpi
börnum að takast á við eigin tilfinningar og
semja sig í sátt við umhverfið en þetta er
bara grunur og ég hef ekki tök á þeim fræð-
um sem þarf til að rökstyðja hann.


Þetta spjall byrjaði á foreldrafundi í tíunda
bekk þar sem spurt var hvað foreldrar geti
gert til að börnum þeirra vegni vel á sam-
ræmdum prófum. Ég hef engin svör við
þeirri spurningu hvað foreldrar barna sem
orðin eru fimmtán ára geta gert og ég efast
raunar um að til sé nokkurt eitt svar sem
gildir fyrir allar fjölskyldur. Hins vegar held
ég að til séu þokkaleg svör við annarri spurn-
ingu sem er: Hvað geta foreldrar fimm ára
barna gert til að auka líkurnar á að þeim
gangi vel í skóla eftir tíu ár? Þeir geta farið
með þeim á bókasafn, fundið góða bók og les-
ið fyrir þau. Þeir geta líka hugað að því að
skella sér sjálfir í eitthvert nám, byrjað t.d.
að blaða í auglýsingum frá námsflokkum og
símenntunarmiðstöðvum og spurt sig: Er
ekki eitthvað þarna sem mig langar til að
læra?
BARNABÆKUR,
LÆRDÓMSLISTIR OG
SAMRÆMD PRÓF
RABB
A t l i H a r ð a r s o n
Ísland er allt undir drifhvítu líni. Sorgin er hvít í austr-
inu einsog blómin á kirsuberjatrjánum eystra, þau blóm
er kærust þeim er þar búa.
Snjórinn er hreinn, hvítur og tær einsog harmur með
líkn.
Halldór Laxness býr með okkur meðan við endumst.
Flest okkar getum við svarað einhverju þegar spurt er:
hvað gaf hann okkur? Svarað með orðum frá Halldóri
sem við eigum geymd í huga okkar og hjarta. Enginn
hefur hjálpað okkur meira að finna því stað og forma
innra með okkur orðum það sem býr innst með okkur,
þessari þjóð, okkur sem þetta land hefur fætt af sér
með arf frá kynslóðum sem oft var varnað máls. Hall-
dór hefur farið með okkur um aldir Íslands og látið okk-
ur heyra til þeirra sem þráðu að tala en orðin týndust í
stríði og miklum fjarlægðum milli manna eða komust
ekki útfyrir bæinn verstöðina bátinn, hann hefur hjálp-
að okkur að heyra til þeirra sem fóru á undan og skynja
hvar við erum stödd í hraðbreytandi heimi. Hann hefur
gefið okkur varanlegt veganesti í tilverunni. Í bókum
sínum hefur hann gefið okkur jörð til að ganga á og tóm
til þess að fylgjast með ferli skýjanna, skugga þeirra á
jörðinni sem líður yfir snjóinn núna sem helst hvítur ut-
an við daglega umferð, færi að lesa spor fugla, og hafa
yfir svo margt úr bókum hans sem gerir okkur til-
veruna tryggari, og eykur traust okkar á eigin erindum,
hvað sem harki heimsins líður. Þegar maður slóst ung-
ur í fylgd með Halldóri og hlítti leiðsögn hans og hann
var að opna undrin alls konar fyrir manni þá spurði
maður oft, sér hann í gegnum holt og hæðir, heyrir
þessi maður grasið gróa?
Þegar snjóinn leysir fer allt að vaxa aftur og þá syngur
golan í nývöktum stráum og ár og lækir fylla heyrn
okkar tónum og kviðum hljóma. Við eigum alltaf Hall-
dór Laxness að.
Hugleiðing við andlát Halldórs Laxness. Höfundur er rithöfundur.
Thor Vilhjálmsson
FORSÍÐUMYNDIN
er af Antje Jansen í hlutverki Sentu í upphafi 2. þáttar óperunnar Hollending-
urinn fljúgandi eftir Richard Wagner sem frumsýnd verður í Þjóðleikhúsinu
11. maí. Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson.
Ungskáldin
telja sig laus
undan ægishjálmi Halldórs Laxness ef
marka má erindi þeirra Sigurbjargar
Þrastardóttur, Auðar Jónsdóttur og Andra
Snæs Magnasonar sem þau fluttu á mál-
þingi í apríl.
Michèle Roberts
er einn áhugaverðasti rithöfundur samtím-
ans í Bretlandi. Hún er tvítyngd, af ensku
og frönsku þjóðerni, og skrifar iðulega út
frá sinni tveggja heima sýn. Fríða Björk
Ingvarsdóttir ræddi við hana í London.
Yfirlitssýning
á verkum
þýska listmálarans Gerhards Richters
stendur nú yfir í Museum of Modern Art,
MoMA, í New York. Hulda Stefánsdóttir
segir frá ferli þessa þversagnakennda
málara.
Kennsla í ritlist
er komin í nokkuð fastar skorður við Há-
skóla Íslands og Njörður P. Njarðvík pró-
fessor lýsir hugmyndunum sem liggja að
baki.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 7 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI