Lesbók Morgunblaðsins - 04.05.2002, Blaðsíða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. MAÍ 2002
Ó
peran Hollendingurinn
fljúgandi eftir Richard
Wagner, sem sýnd verð-
ur á Listahátíð í Reykja-
vík í maí, er verk sem
ætti að höfða sterkt til
okkar Íslendinga. Fyrir
því eru margar og mis-
munandi ástæður sem hér verða raktar.
Í fyrsta lagi er tónlist óperunnar að mestu
leyti létt og aðgengileg, a.m.k. miðað við ýmsar
aðrar óperur Wagners. Ekki nóg með það, held-
ur eru kórarnir sérstaklega skemmtilegir, svo
lagrænir og hressilegir að vel mætti nota suma
til söngs við böndin í frystihúsunum eða úti á
dekki í brælu. Í öðru lagi er þetta stysta ópera
Wagners; hún tekur aðeins um 2½ klst. í flutn-
ingi en flestar aðrar Wagneróperur eru um eða
yfir 4 klst. að lengd. Því má segja að Hollending-
urinn sé tilvalin Wagnerópera fyrir byrjendur,
ekki síst þegar við það bætist að í verkinu er
sögð stórkostleg saga um ást og ástarfórnir, en
slíkt hefur verið talið alveg ómissandi fyrir al-
mennilegar óperur.
En fyrir Íslendinga bætist það svo enn við að
verkið er öðrum þræði saga af sjómönnum – eins
og heyra má í tónlistinni sem víða endurómar
villta storma og löðrandi brim – og er hins vegar
hálfgildings draugasaga, en fáar þjóðir hafa sýnt
slíkum sögum jafn mikinn áhuga og einmitt við.
Eins og nú væri ekki nóg upp talið má einnig
benda á að í verkinu eru óvenju djúpir undirtón-
ar, sem höfða mjög til gáfaðs fólks, sem við Ís-
lendingar erum nú flestir. Þarna er um að ræða
djúpsálarlega köfun Wagners í persónur sínar, –
löngu áður en Freud kom fram með kenningar
sínar um þau mál, en Freud var enn ófæddur
þegar óperan var skrifuð 1841. Fyrst og síðast
er þetta svo ljómandi skemmtileg saga, en það
eiga allar sögur helst að vera.
Þjóðsagan um
Hollendinginn fljúgandi
Menn voru búnir að vera að bauka við þessa
sögu í nokkur hundruð ár áður en Richard
Wagner tók til við hana. Svoleiðis sögur eru kall-
aðar þjóðsögur og er sama sagan oftast til í
mörgum löndum og í breytilegum útgáfum.
Þjóðsagan um Hollendinginn fljúgandi var
líka oft kölluð Draugaskipið og er ópera Wagn-
ers reyndar enn kölluð því nafni á frönsku (Le
Vaisseau Fantome). Þetta leiðir hugann enn
frekar að eðli sögunnar sem draugasögu eða
hrollvekju, sem þjónaði þeim tilgangi að kitla
ótta sjómanna við hið yfirnáttúrulega og óhugn-
anlega, sem gæti beðið þeirra úti á hafinu. Sagan
er því hliðstæða íslensku þjóðsagnanna um tröll-
in í fjöllunum því „margt býr í þokunni“. Ekki
sakar að kölski sjálfur kemur hér við sögu alveg
eins og í mörgum af sögunum okkar og þær eiga
það einnig sameiginlegt að jafnan fer illa fyrir
þeim sem eiga við Hollendinginn ekki síður en
fyrir þeim sem verða á vegi drauga eða forynja í
niðaþoku á íslenskri heiði.
Eins og Wagner segir söguna fjallar hún um
hollenskan skipstjóra – enginn veit af hverju
hann var síðar kallaður fljúgandi – sem var að
sigla í vitlausu veðri fyrir einhvern höfða og
gekk það illa. Hann brast þolinmæði og kallaði í
örvæntingu og reiði út í storminn að hann skyldi
sigla til eilífðar ef honum bara tækist að komast
fyrir þennan déskotans höfða. En kölski var ein-
mitt á línunni og tók hann á orðinu. Hann
greiddi götu hans fyrir höfðann, en síðan hvíldi
sú bölvun á skipstjóranum að hann varð að sigla
áfram til eilífðarnóns. Alveg eins og í þjóðsög-
unum okkar var kölski hér þó dálítið stríðinn og
brögðóttur. Hann vissi sem var að ástum kvenna
er lítt að treysta svo hann gaf Hollendingnum
eitt tækifæri; hann fengi að fara í land á sjö ára
fresti til að finna sér trygglynda konu. Tækist
honum það yrði bölvuninni aflétt um leið.
Og kölski vissi hvað hann söng. Þegar sagan
hefst var Hollendingurinn búinn að sigla í heila
öld og hafði alltaf skroppið í land á sjö ára fresti,
en aldrei tekist að finna sér trygglynda konu.
Skipstjóranum – og reyndar allri áhöfninni – var
farin að leiðast þessi eilífa sigling, en við því var
ekkert að gera, því bölvun er og verður alltaf
bölvun. En einmitt núna höfðu sjö ár liðið frá síð-
ustu landgöngu og Hollendingurinn var siglandi
í brjáluðu veðri eins og venjulega (það fylgdi
honum nefnilega, hvert sem hann fór) undan
strönd Noregs. Svo vildi til að á þessum slóðum
var norski skipstjórinn Daland að baslast við að
sigla heim og rétt ókominn þegar hann lenti í
stormi Hollendingsins. Og hér hefst sjálf óperan
því hitt var forsagan.
Eftir að hafa bisað við veðrið um nokkra hríð
ákveður Daland að sigla í var við ströndina og
leggja sig. Hann hefur ekki sofið lengi þegar
skip Hollendingsins kemur siglandi utan úr sort-
anum og leggur að skipi Dalands. Þegar Daland
loks vaknar upp bregður honum við þessa sjón
og spyr hver sé þarna eiginlega á ferðinni. Má í
því sambandi taka fram að honum var ekki nema
von því skip Hollendingsins var býsna drauga-
legt, bikasvart og með rauðum seglum og hvíldi
yfir því einhver óhugnaður. Daland fær þó ekk-
ert svar í fyrstu og ekkert kvikt var að sjá í skip-
inu.
Hollendingurinn birtist
Allt í einu líður Hollendingurinn fram, virðu-
legur í fasi, og var þá nýbúinn að syngja átak-
anlegan raunasöng um meinleg örlög sín og ein-
semd, sem Daland hafði misst af á meðan hann
var sofandi, en við hin náðum honum af því óper-
HOLLENDINGURINN FLJÚG
Hollendingurinn (fremst) hefur afhent Daland skipstjóra skartkistu sína. Að baki eru skip þeirra. Hollendingurinn fljúgandi, 1. þ
Sviðsmynd fyrsta atriðis óperunnar gerð af Emil Preetorius fyrir Bayreuth 1939. Richard Wagner býður til veislu (teikn. H. König). Ballaða Sentu – spunakonur hlýða með hryllingi á sögu
uppsetningu Harrys
– WAGNER FYRIR
BYRJENDUR OG
ÍSLENDINGA –
E f t i r Á r n a Tó m a s R a g n a r s s o n