Lesbók Morgunblaðsins - 04.05.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. MAÍ 2002
BANDARÍSKA fræðikonan og
rithöfundurinn bell hooks setti
mark sitt á femíníska fræði-
umræðu á lokaáratugum nýlið-
innar aldar, og tók þátt í að auka
breidd hennar í tengslum við
minnihlutahópa. Hún er jafn-
framt þekkt fyrir beinskeyttar
skoðanir og hefur hvergi látið
þar undan síga í sinni nýjustu
bók sem nefnist Communion:
The Female Search for Love
(Samneyti og kvenleg ástleitni).
Í bókinni leggur hooks mat á
þær breytingar sem kvenrétt-
indavakningin hefur haft á til-
finningasambönd karla og
kvenna. Er þar enn pottur brot-
inn að mati hooks sem færir rök
fyrir því að hugmyndir um að til-
finningatjáning sé ókarlmannleg
séu enn ráðandi í samfélaginu.
Greinir hooks í kjölfarið þá stöðu
sem nútímakonan finnur sig
ósjaldan í, í sínu einkalífi. Í skrif-
um sínum hefur hooks fjallað
talsvert um ást og einkalíf í ljósi
kynja- og kynþáttamismununar,
m.a. í bókunum All About Love:
New Visions og Salvation: Black
People and Love.
Michael J. Fox, veikindin
og lífið í Hollywood
BANDARÍSKI leikarinn Michael
J. Fox hefur gefið út bók þar sem
hann rekur æviminningar sínar
og reynslu af
því að takast á
við Parkinson-
sjúkdóminn.
Bókin heitir
Lucky Man
(Sá heppni) og
er samkvæmt
ritstjórn-
arumsögnum
breska Amazon-bókavefjarins
einkar skörp og áhugaverð frá-
sögn af reynslu Fox af stjörnulíf-
inu í Hollywood, og þeirri miklu
breytingu sem varð á lífi hans
eftir að hann greindist með
Parkinson-taugahrörn-
unarsjúkdóminn.
Fox skaut upp á stjörnuhimin
bandarískra kvikmynda þegar
hann var á unglingsaldri og lék í
ævintýramyndinni Aftur til
framtíðar (Back to the Future).
Árið 2000 sagði Fox hins vegar
skilið við leiklistina og marglofað
hlutverk sitt í gamanþáttunum Ó
Ráðhús, sökum veikinda sinna.
Ef til vill má segja að það sem
greinir leikarann frá mörgum
öðrum kollegum sínum sé hið
skarplega og hnyttna fas hans,
og virðist sá eiginleiki end-
urspeglast í skrifum leikarans í
ævisögunni.
Trú og sjálfsleit banda-
rískrar miðríkjakonu
Áhugaverð bók kom út í mars-
mánuði, sem lýsir reynslu rithöf-
undarins Carolyn S. Briggs af því
að því að leita sér sjálfsmyndar
og framtíðar. Bókin nefnist This
Dark World: A Memoir of Salv-
ation Found and Lost (Myrkur
heimur: Minningar um end-
urlausn). Briggs, sem lauk list-
námi við háskólann í Arkansas,
lýsir því hvernig hún braust út úr
þeirri tilveru fátæktar og mennt-
unarleysis sem umhverfi hennar
í sveitahéruðum miðríkja Banda-
ríkjanna hafði búið henni. Hófst
sjálfsleit hennar eftir að hún
bauð Drottin velkominn í hjarta
sitt að ráði vinkonu. Á næstu ár-
um leiddist hún á milli ólíkra
trúarsöfnuða, sem sameinuðu
hægrisinnaðar trúaröfgar og
slitrur úr hugmyndafræði hippa-
hreyfingarinnar. Í bókinni gerir
höfundurinn upp eigin trúarupp-
lifun og tengir víðtækari við-
leitni við að finna sér stað og
sjálfsmynd í veröldinni.
ERLENDAR
BÆKUR
Ástin í skrifum
bell hooks
S
UMAR breytingar gerast svo löt-
urhægt að við merkjum ekki
hvernig við breytumst með. Aðr-
ar skilja okkur eftir ringluð og
úr takti við tímann sem við lifum
í. Forgengileiki hefur löngum
þótt skáldlegt yrkisefni og í bók-
menntunum er meira að segja til
minni sem snýst um harminn yfir því að allt
skuli taka enda. „Ubi sunt“ eða „hvar eru þeir?“
minnið hefur alltaf verið mér hjartfólgið, ekki
síst fyrir þá sök að mér þykir gaman að slá um
mig á tungumáli (latínu) sem ég kann fimm
setningum meira í en flestir aðrir.
Þvert á nýjustu hagfræðikenningarnar geng-
ur „ubi sunt“ minnið út á að hlutirnir versni og
sú var tíðin að þetta var ráðandi söguskoðun á
Íslandi.
Í skólabókunum (sem ég hef löngum tekið
mark á) vísuðu fróðir menn gjarnan til mikilla
umbrota í sögu og menningu þjóðarinnar með
orðum eins og „breyttur siður“. Þessari lýsingu
var stundum skipt út fyrir samsetninguna „ný
tíska“ og þegar breytingin þótti sérlega óheilla-
vænleg eða örlagarík var hún venjulega kölluð
„erlend áhrif“. Erlend áhrif leiddu löngum til
þess að eitthvað ágætt og séríslenskt var lagt af
og í staðinn var tekin upp verri og ómerkilegri
hugmynd útlend. Því miður eru til fjölmörg
dæmi um óheillavænlegar breytingar úr fortíð
okkar Íslendinga og nægir að nefna frá 12. öld
þegar trúðmenni og hirðfífl ruddu íslenskum
skáldum úr vegi við norrænar hirðir með
skrípalátum, grettum og annarri óskemmtan.
Nú hefur landsmönnum um nokkra hríð verið
talin trú um að breyttur siður sé alltaf til batn-
aðar, að frelsi sé vænlegra en fyrirgreiðslur og
nú sé loks von á að sérhagsmunafræðin víki fyr-
ir hagfræðinni. Jafnvel sósíalisminn er sam-
kvæmt kenningu þessari einkapot því að jafn-
aðarmaðurinn liggur andvaka yfir velgengni
duglegra manna. Allt fram í síðasta mánuð hélt
ég að „ubi sunt“ íslenskra stjórnmála snerist um
sósíalismann. Og það hélt alþingismaðurinn Pét-
ur Blöndal líka en hann virðist einn fárra Sjálf-
stæðisflokksmanna trúa á sannfæringu sína.
Lögin um tuttugu milljarða ríkisábyrgð til de-
CODE sem hið háa Alþingi Íslendinga er í þann
mund að samþykkja sýna að erlenda siðbótin
sem flokkurinn hefur boðað í rúman áratug við
gott gengi er lítið annað orðin tóm. Kannski er
það hlutskipti allra kapítalista að þurfa að lok-
um að selja eigin hugsjónir? „Hvar eru þeir?“ –
Hvar eru hugmyndirnar um almennar aðgerðir
til styrktar fyrirtækjarekstri á Íslandi? Hvar
eru öll loforðin um minni ríkisíhlutun og meiri
samkeppni? Hvar eru Hannes og Hólmsteins-
æskan nú þegar stjórnarþingmenn hyggjast
taka upp einokun að fornum sið? Hvar er sann-
færing Vilhjálms Egilssonar? Hvar frjáls-
hyggjumennirnir? Sefur Heimdallur? Stundum
er líkt og sterkasta eðli Íslendingsins sé krónísk
geðlurða. Við virðumst bera gæfu til að trúa
engu nógu heitt til að gera okkur rellu út af því.
Kannski er hér að finna hjartað í íslenskum
veruleika, það óbreytilega í breytilegum heimi.
Við höfum löngum hreykt okkur af því að á
meðan Evrópa logaði í trúarbragðastríðum
mættust tvær fylkingar á Alþingi fyrir réttum
eitt þúsund árum og sömdu um trú í landinu. Sú
hugsun hefur einstaka sinnum læðst að mér að
kannski hafi þarna verið að finna fyrsta dæmið
um íslenskt þjóðlyndi. Seinþreyttir til vand-
ræða, friðsamir fram í dauðann, blótum við á
laun meðan aðrir berjast í krafti sannfæringar
sinnar.
– „Ætli þeir megi ekki beisla vindorkuna í
honum Kára?“ segir vinur minn, sem líkt og svo
mörgum Íslendingum er nokkuð sama hvaðan
hann blæs.
FJÖLMIÐLAR
ÞAÐ BJARGAST EKKERT
Nú hefur landsmönnum um
nokkra hríð verið talin trú um
að breyttur siður sé til batnaðar,
að frelsi sé vænlegra en fyr-
irgreiðslur og nú sé loks von á
að sérhagsmunafræðin víki fyrir
hagfræðinni.
G u ð n i E l í s s o n
IYngsta kynslóð rithöfunda stendur ekki lengur ískugga Halldórs Laxness. Þetta er ljóst af erindum
þeirra þriggja höfunda sem töluðu á málstofu ung-
skálda á Laxnessþingi sem haldið var dagana 20.–
21. apríl sl. Sigurbjörg Þrastardóttir velti fyrir sér
hvort nokkuð væri slæmt að hafa ekki lagst í Lax-
nesslestur fyrir fermingu og hélt því reyndar fram
að því seinna sem menn læsu Laxness því betra. At-
hyglisvert er að hún bendir á að sér hafi verið ráðið
frá því að lesa bækur Halldórs Laxness þar sem það
gæti haft slæm áhrif á réttritunartilfinningu henn-
ar. Auður Jónsdóttir nefndi persónulega stafsetn-
ingu skáldsins einnig sem eitt af því sem unglingar
settu fyrir sig við lestur bókanna. Það væri erfitt að
lesa þær. Þetta minnir á umræðu fyrr á síðustu öld
um umdeilda útgáfu Íslendingasagna með nútíma-
stafsetningu sem Halldór Laxness átti stóran þátt í
og færði þau rök fyrir að með því væru þessar perlur
gerðar aðgengilegri öllum almenningi. Það hljóm-
ar einkennilega ef einhvern tíma kæmi að því að
gefa yrði verk Halldórs Laxness út með „nútímastaf-
setningu“ til að gera þau auðveldari aflestrar fyrir
allan almenning.
IIEf eitthvert ungskálda stendur í skugga HalldórsLaxness þá er Auður Jónsdóttir líklega sú sem
einna fyrst kemur upp í hugann. Dótturdóttir
skáldsins þarf að hafa bein í nefinu til að feta inn á
rithöfundarbrautina ef skuggi skáldsins er á annað
borð eitthvað til að hafa áhyggjur af. Líklegra er þó
að hæfileikar og einurð hafi gengið að erfðum og
sólin skíni glatt í gegnum lim þeirrar eikar sem epl-
ið Auður hefir ekki fallið svo langt frá.
III„Ég er faðir þinn,“ heyrði Andri Snær Magna-son skáldið segja í martraðarkenndum draumi
sem minnir ungskáldið á kvikmyndina um Stjörnu-
stríð og dró þar saman á kostulegan hátt helstu
áhrifavalda sinnar kynslóðar sem eru kannski ekki
síður upprunnir í alþjóðlegum afþreyingariðnaði
en í frumsköpun eins höfundar sem orðinn er
hundrað ára.
IVKynslóðin sem ólst upp í skugga Halldórs Lax-ness er farin að grána í vöngum og missa lit
sinn. Samtímamenn Halldórs kældu sig í skugga
hans og fundu margir hverjir ekki aðra leið í sól-
arglætuna en með því fylgja í sporaslóð hans.
VÞeir sem nú skrifa þekktu ekki Halldór Laxnesspersónulega og fyrir þeim er hann fremur eins
og stofnun en raunveruleg persóna. Umræðan um
Halldór Laxness þau fjögur ár sem liðin eru frá
andláti hans hefur einnig beinst í þá veru að hefja
hann á enn hærri stall en áður og taka hann í dýr-
lingatölu. Gera hann að eins konar bókmennta-
dýrlingi. Kannski varð varla hjá því komist þegar
litið er til ferils hans. Þetta leysir kynslóð ungskáld-
anna undan þeim persónulegu áhrifum sem Hall-
dór hafði á foreldrakynslóð þeirra og nú horfa ungir
rithöfundar á verk Halldórs Laxness af nokkurri
forvitni og ganga til fundar við hann alls óhrædd
um viðkynnin. Andri Snær hefur bent á Pétur
Gunnarsson, Einar Má og Einar Kárason sem sína
menn og sagt þá hafa haft meiri áhrif á sig en Hall-
dór Laxness.
Framrás tímans heitir þetta og staðfestir hinn al-
gilda sannleik að ein kynslóð tekur við af annarri.
NEÐANMÁLS
Nú eru þeir dagar þegar stjórnarand-
staðan kemst einna næst því að hafa
eitthvað að segja á Alþingi – þegar
þeir tefja fyrir þinglokum. Á meðan
málóðir stjórnarandstöðuþingmenn
tala viðstöðulaust til að tefja þinglokin
um einhverja daga ráfa aðrir alþing-
ismenn fnæsandi eins og villuráfandi
lúðrasveit út um allan bæ og bíða
þess eins að geta tekið lokadjammið
áður en þeir fara heim í sveitina.
Málið snýst um það að skipulag Al-
þingis er með þeim hætti að á hverju
hausti er sett nýtt þing og því svo slitið
að vori. Þau frumvörp og mál sem
lögð eru fram á þingi þarf síðan að
afgreiða innan þessa tímaramma.
Ekki dugir að geyma mál eða fresta til
næsta þings þar eð þá þarf að byrja
aftur á núllpunkti þ.e. leggja málið
fram að nýju og hefja ferli þess í
gegnum þingið. Því er það svo að
þegar dregur að þinglokum eru iðu-
lega allt of mörg mál í gangi og sum
kannski seint fram komin og þá ríður
á að vinna hratt og vinda ofan af
þessum uppsafnaða málafjölda. Það
er akkúrat á þessum tíma sem stjórn-
arandstaða grípur til málþófs sem felst
einfaldlega í því að nýta sér allar
mögulegar heimildir þingsins til að
fjalla um málin. Það er kannski ósann-
gjarnt að kalla það málþóf að nýta
rétt sinn en það fer samt ekki á milli
mála hvað er í gangi, svona svipað
eins og þegar fótboltamenn eru óra-
lengi að taka innkast þegar stutt er eft-
ir af leiknum ef þeir eru yfir en ör-
snöggir ef þeir eru að tapa – sami
effekt. Nýta sér þann ramma sem gef-
inn er út í ystu æsar.
www.kreml.is
Morgunblaðið/Ómar
Í lausu lofti.
ALLT OF
MÖRG MÁL
Í GANGI