Lesbók Morgunblaðsins - 04.05.2002, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. MAÍ 2002 9
an var tiltölulega nýbyrjuð og veðurhamurinn í
forleiknum var slíkur að engum okkar hafði enn
tekist að festa nokkurn blund. (Það tókst hins
vegar hjá stýrimanninum sem var á vaktinni hjá
Daland, en hann hafði líka verið að puða í langan
tíma áður en óperan hófst.) Hollendingurinn
tekur Dalandi vel og sýnir honum kistu sína fulla
af skarti og falbýður honum gegn vægu verði.
Við það verður Daland talsvert upp með sér svo
þegar Hollendingurinn fer að spyrja um heilmil-
ishagi hans er Daland snöggur að segja frá
Sentu dóttur sinni. Það kveikir aftur áhuga Hol-
lendingsins og verður niðurstaðan í stuttu máli
sú að þeir ákveða að halda saman heim til Da-
lands og athuga hvort ekki gangi á milli Sentu og
Hollendingsins (sem Daland vissi ekki að var
hinn hræðilegi fljúgandi, heldur leit bara á hann
sem gott mannsefni).
Nú er fyrsti þáttur búinn og er þá alveg skipt
um gír. Eins og segir í gömlu útvarpsleikrit-
unum: Við erum komin heim í stofu til Dalands
þar sem Senta situr með hinum konunum og eru
þær að spinna – hinn frægi spunakór er að sjálf-
sögðu hér. En Senta nennir ekki að spinna úr ull,
hún vill spinna sögur. Hún starir á mynd af Hol-
lendingnum fljúgandi, sem hangir þar á veggn-
um (eins og þá tíðkaðist á öllum góðum sjó-
mannsheimilum), og fer að segja hinum frá
sögunni hræðilegu um Hollendinginn (þetta er
ballaða Sentu, sem er mjög fræg og hádrama-
tísk). Konunum er nokkuð skemmt þar til í ljós
kemur í lokin að Senta trúir sögunni og gefur sig
að auki fram sem þá sem muni fórna sér fyrir
Hollendinginn með því að heita honum eilífri
tryggð. Það er rétt að hér komi fram að eilíf
tryggð var ekki alveg nóg fyrir Hollendinginn,
heldur þurfti líf konunnar líka að fylgja með, –
því hvernig er hægt að vita hvort tryggð konu sé
eilíf meðan hún enn lifir? Þetta hafa fáir hugsað
út í og er oft skrifað með smáa letrinu, en er
samt alveg rétt. Spunakonurnar átta sig þó á
þessu og taka orðum Sentu með hryllingi og þá
ekki síður veiðimaðurinn Erik, sem þarna kom
aðvífandi, en hann var heitmaður Sentu og því
ekki skrýtið að honum skyldi vera misboðið.
Annars er hann nú kominn til að segja þeim að
sést hafi til skips Dalands svo stúlkurnar þjóta
út til að taka á móti, en Erik heldur Sentu eftir
og reynir að telja henni hughvarf. Það reynist þó
gersamlega þýðingarlaust, hún er eins og í
transi og lætur Erik sig því hverfa áður en Da-
land stikar inn með Hollendinginn í eftirdragi.
Senta sér strax hver maðurinn er, þetta var sá
hinn sami og á myndinni á veggnum – (og hafði
þó Hollendingurinn horfið löngu fyrir tíma ljós-
myndatækninnar.)
Fórn og frelsun í lokin
Daland byrjar á að kynna þau hvort fyrir öðru
og er ansi lengi að því. Á meðan segja þau ekki
orð, en starast stíft í augu. Þegar Daland hefur
loks vit á að láta sig hverfa er eins og stífla bresti
og þau fara að syngja mikið saman en það er
kallað dúett. Sagt er að í upphafi þessa dúetts
hafi Senta verið saklaust stúlkubarn, en í lokin
fullþroskuð kona. Eitthvað svipað má segja um
Hollendinginn sjálfan; fyrir dúettinn var hann
eins og hver annar tilfinningalega bældur sjóari,
en í lokin ástheitur og hlýr. Svona atriði er kallað
lykilatriði í hverju verki og er það líka í þessu.
Persónurnar taka út sinn tilfinningalega þroska
á meðan við fylgjumst með í beinni. Slíkt er mjög
sjaldgæft – „einmalig“ myndi þýskurinn kalla
það. Þarna var Freud vel á eftir.
Þá er nú farið að síga á seinni hlutann og kom-
ið fram í þriðja og síðasta þátt þar sem fólkið er
að undirbúa fagnaðarveisluna og er nú aldeilis
tækifæri til að láta kórinn taka lagið og Wagner
gerir það líka með stæl. En fólkinu leiðist að vita
af Hollendingagreyjunum þarna aleinum inni í
skipi sínu og kallar til þeirra hvort þeir vilji ekki
slá sér upp með þeim – hafandi ekki grænan
grun um að þessir kallar hafa verið á lífi að með-
altali í 150 ár a.m.k. og því löngu hættir að nenna
að slá sér upp. En fólkið heldur áfram að juða í
þeim þar til stormbeljandi Hollendingsins tekur
skyndilega upp á því að hrista skip hans illyrm-
islega og upp úr þurru um leið og áhöfnin kemur
fram og lætur skemmtifólkið heyra það óþvegið.
Þá er málið strax afgreitt af Norðmanna hálfu
og ákveða þeir að halda sína veislu einir.
Skömmu síðar sést til Eriks, sem hefur dregið
Sentu afsíðis og reynir í hinsta sinn að fá hana til
að hætta þessari vitleysu. En hún gefur sig
hvergi þótt hún vilji gera sem best úr þessu. Svo
illa vill þá til að Hollendingurinn kemur þar að-
vífandi. Hann misskilur allt saman og heldur að
nú sé verið að svíkja sig eina ferðina enn. Hann
hóar á sína menn að gera klárt, en Senta hleypur
á eftir og segir sem er að þetta sé tómur mis-
skilningur. En það er of seint, vindurinn er far-
inn að gnauða, seglin komin upp og Hollending-
urinn stokkinn um borð. En þá gerist það sem
kölski hafði ekki reiknað með og Hollending-
urinn ekki heldur. Senta hleypur upp á næsta
klett og steypir sér í sjóinn á eftir skipi Hollend-
ingsins og leysir hann þar með úr álögunum.
Skipið sekkur strax á bólakaf og á meðan und-
urþýðir lokahljómarnir óma sjáum við hvar
Senta og Hollendingurinn stíga í faðmlögum
saman til himins.
Ef fólki finnst þetta efni ekki vera nóg til að
fylla upp í tvo og hálfan tíma með aríum, kórum,
dúettum og öllu saman er ég illa svikinn. Um
tónlistina er ekki hægt að tala frekar en venju-
lega, en þó má segja að hún er flott. Sá sem ekki
tekur undir það fær endurgreitt hjá Wagner
sjálfum því hann lifir enn, rúmum hundrað árum
eftir dauða sinn. Kröfuhafi skal þó fyrst sýna
fram á það með óyggjandi hætti að hann eigi
konu sem hafi verið sér trú í sjö ár hið minnsta.
Tekið skal fram að Jón Steinar eða sambæri-
legur fer með mál Wagners fyrir hans hönd.
GANDI EÐA DRAUGASKIPIÐ
þáttur. Bayreuth 1992.
Lokaatriði óperunnar. Senta steypir sér í sjóinn á eftir
Hollendingnum. (Málverk e. Hugo L. Braune.)
u hennar. 2. þáttur. Bayreuth 1980 í frægri
Kupfer.
Hollendingurinn hefur stigið á land og heilsar Daland skipstjóra – 1 . þáttur. Þannig var þetta atriði
sviðsett áratugum saman – hér í Landestheater Eisenach árið 1918.
Konur spinna í húsi Dalands á meðan Senta starir á mynd Hollendingsins, 2. þáttur. Bayreuth 1992.
Höfundur er læknir.