Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.2002, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. JÚLÍ 2002
F
IMMTA hvert ár flykkjast list-
unnendur hvaðanæva úr heimin-
um til borgarinnar Kassel í
Þýskalandi til að skoða og upplifa
viðamestu úttekt á samtímalist
sem gerð er í heiminum í dag.
Sýningin hlaut strax titilinn
Dokumenta þegar hún var haldin
í fyrsta skipti árið 1955 en það var myndlista-
maðurinn og kennarinn Arnolde Bode sem
fékk þessa frábæru hugmynd og lét draum
verða að veruleika. Hann var einnig fram-
kvæmdastjóri fyrstu sýningarinnar og ákvað
að nýta sér velgengni hinnar gríðarstóru garð-
yrkjusýningar (Bundesgartenschau) sem fór
fram í Kassel á þessum tíma til að ná athygli.
Sýningin fór fram í Fridericianum safninu sem
hafði verið endurgert eftir loftárásirnar í seinni
heimsstyrjöldinni og sem hýsir enn þann dag í
dag stóran hluta Dokumentu. Með þessari sýn-
ingu sem spannaði helstu strauma og stefnur
evrópskrar listar á 20. öld vildu Arnold Bode og
listfræðingurinn Werner Haftmann stuðla að
endurreisn þýsku listarinnar, setja hana í al-
þjóðlegt samhengi og vinna upp í hið mikla
menningargap sem hafði myndast með upp-
gangi nasismans. Þarna sýndu m.a. Picasso,
Calder, Chagall, Braque, de Chirico, Kirchner,
Mondrian og Schwitters svo nokkur dæmi séu
nefnd, listamenn sem nasistar höfðu flokkað
undir „Úrkynjaða list“ á sýningu árið 1937.
Áherslan á fyrstu sýningunum var að mestu
lögð á evrópska list, en þó mátti sjá á annarri
og þriðju sýningunni nöfn eins og Pollock og
Rauchenberg. Á fjórðu sýningunni 1968 bætt-
ust við fleiri amerísk nöfn, enda var poplistin
þá í hávegum. Með Dokumentu 5 verða kafla-
skil í söguferli sýningarinnar því þá er ákveðið
að framvegis skuli einn listrænn stjórnandi
bera ábyrgð á allri framkvæmd og vali lista-
mannanna. Harald Szemann, sem gegndi þá
störfum sem safnstjóri Kunsthalle í Berne var
fyrstur valinn í hlutverkið. Síðan hefur hver
nýr sýningarstjóri komið með eigin hugmynd-
ir, ný sjónarhorn, lagt línurnar og sett sinn
persónulega svip á sýninguna og á vissan hátt
reynt að ögra sýningunni á undan. Þetta fyr-
irkomulag gerir kleift að bregðast á mjög
sveigjanlegan hátt við öllum breytingum í lista-
heiminum og tryggja sýningunni örugga fram-
tíð. Manfred Schneckenburger sá um Doku-
mentu 6 og 8, en á Dokumentu 6 var áherslan
lögð á að endurskoða stöðu listarinnar í fjöl-
miðlasamfélaginu og voru þá mjög áberandi
ljósmyndaverk, myndbandainnsetningar og
kvikmyndir. Rudi Fucks, sýningarstjóri Doku-
mentu 7, hélt því aftur á móti til streitu að
verkin ættu að standa fyrir sínu og styðjast
sem minnst við fræðilegan bakgrunn. Hann
vildi frelsa listina úr böndum þjóðfélagslegra
þvingana. Verkin áttu að skapa spennu sín á
milli og mynda nýjar samræður. Verkið sem
vakti mesta athygli á Dokumentu 7 var án
nokkurs vafa eikarskúlptúr Beuys á Friedrich-
torgi. Á Dokumentu 8 gekk Schneckenburger
enn lengra í því að rannsaka tengslin á milli
hinna ýmsu listgreina og var sýningin nú í
fyrsta skipti út um alla Kassel-borg og hefur
það verið þannig síðan. Jan Hoet sýningar-
stjóri Dokumentu 9 ákvað síðan að brjóta upp
þemakerfið sem Szemann hafði komið á og
vinna meira út frá tilrauna- og tilfinningafor-
sendum. Hann stækkaði sýninguna sem dreifð-
ist um 7 byggingar og varð hún þannig yfir-
gripsmeiri en nokkru sinni fyrr. Þegar
Catherine David var valin til að stjórna Doku-
mentu 10 var hún fyrsta konan sem var ráðin í
þessa ábyrgðarstöðu og urðu mjög skiptar
skoðanir um þessa síðustu Dokumentu aldar-
innar. Hún bjó til orðið „retroperspective“ og
tók þann pól í hæðina að jafnframt því að horfa
fram á við skyldi sýningin koma með gagnrýna
sýn á listaheim síðustu 50 ára. Hún setti á fót
umræðustofnun sem skipulagði fyrirlestra í
þessa 100 daga sem sýningin stóð yfir, þar sem
m.a. var gerð tilraun til að kanna tengsl hinna
ýmsu fræða við listina, heimspeki, þjóðfélags-
fræði o.s.frv. Áherslur sýningarinnar voru
mjög pólitískar og var það eflaust þessi fræði-
legi undirtónn hennar sem fór fyrir brjóstið á
mörgum sem töluðu um að hún væri of „þung“
og erfið.
Okwui Enwesor
Sá sem varð fyrir valinu til að stjórna Doku-
mentu 11 heitir Okwui Enwesor og aðskilur
hann sig frá hinum að því leyti að hann er eini
sýningarstjórinn sem er ekki Evrópubúi og
hann er yngstur þeirra allra þegar hann er val-
inn. Enwesor fæddist í Nígeríu árið 1963, en
fluttist 19 ára gamall til Bandaríkjanna þar
sem hann stundaði nám í stjórnmálafræðum og
bókmenntum og hefur verið búsettur þar síð-
an. Hann hefur skipulagt sýningar víða um
heim, m.a. Biennalinn í Jóhannesarborg 1997
og einnig verið duglegur við að kynna afríska
list með því að stofna og ritstýra Afríska list-
tímaritinu Nka. Fjölskylda hans býr í þremur
heimsálfum og segist hann bæði vegna vinnu
sinnar og einkalífs þurfa stöðugt að vera á
þeytingi á milli Lagos, London og New York.
Þess vegna er ekkert undarlegt að hann skuli
hafa mikinn áhuga á ólíkum lifnaðarháttum,
samskiptum hinna ýmsu heimshluta og því
hvernig fólki tekst að endurskapa sér „rými“
og heimili í öðru landi en föðurlandinu og kalla
það líka „heima hjá sér“. Þetta eru aðstæður
sem eru að verða æ algengari hvort sem ástæð-
urnar eru efnahagslegar eða persónulegar.
Þess vegna kom það ekki á óvart þegar hann
kynnti samstarfsmenn sína sex á blaðamanna-
fundi í október 2000; Carlos Basualdo frá Arg-
entínu, Uta Meta Bauer frá Þýskalandi, Sus-
anne Ghez frá Bandaríkjunum, Sarat Maharaj
frá Suður-Afríku, Lundúnabúann Mark Nash
og Octavio Zaya fædda á Kanaríeyjum. Það
þótti strax augljóst að með slíkt úrvalslið gæti
sýningin ekki orðið öðru vísi en fagmannleg og
alþjóðleg í hreinni merkingu þessa orðs og er
þá auðvitað átt við allan heiminn, en ekki bara
þann vestræna. Næsta gleðifrétt kom þegar
Enwesor og samstarfsmenn hans lýstu opnun
Dokumentu 11 yfir í Vínarborg í mars 2001,
þ.e.a.s. rúmu ári áður en átti að opna sýninguna
sjálfa í Kassel. Þarna var fólk upplýst um að
fram að sýningunni yrðu haldnar 5 pallborðs-
umræður (Platforme) á fjórum stöðum í heim-
inum um fjögur mismunandi málefni: „Dem-
ocracy Unrealized“ í Vínarborg, „Experiments
with Truth“ í Nýju Delhí, „Creolité and Crel-
ization“ á eyjunni St. Lucie í Karíbahafinu og
„Under Siege: Four African Cities, Freetown,
Johannesbourg, Kinshasas, Lagos“ í Lagos.
Virtir sérfræðingar voru fengnir til að taka
þátt í þessum umræðufundum og var markmið
sýningarstjóranna að leggja þannig hinn fræði-
lega grunn sýningarinnar og gera rannsókn-
arstarfið gegnsætt og aðgengilegt. Það er
hægt að fá upplýsingar um fyrirlestrana á Net-
inu (www.documenta.de) og fljótlega verða
gefnar út bækur um alla þessa fyrirlestra.
Platforme 5
Sýningin sem var opnuð í Kassel 8. júní síð-
astliðinn er „platforme“ nr. 5 sem er einskonar
niðurstaða þessara fjögurra pallborðsum-
ræðna. 116 listamenn og hópar frá öllum
heimshornum, af öllum kynslóðum, með allar
tegundir af miðlum, taka þátt. 70% verkanna á
sýningunni eru splunkuný, sem er algjört met,
og aldrei hafa verið sýnd jafnmörg mynd-
bandaverk og kvikmyndir sem gera svo sann-
arlega kröfu til að skoðandinn gefi sér góðan
tíma, ef hann vill engu sleppa, en tíminn er ein
af megináherslum þessarar fyrstu Dokumentu
aldarinnar.
Dokumentasýningin er nú haldin í Kassel í Þýskalandi
í ellefta sinn en þar er gerð viðamikil úttekt á sam-
tímalist. Okwui Enwesor frá Nígeríu stýrir sýningunni
að þessu sinni og er fyrsti stjórnandinn sem er ekki
Evrópumaður. Að hans mati á Dokumenta ekki
að spá fram í tímann eða skera úr um hvað sé
list heldur á hún að greina einkenni. Hér er saga
sýningarinnar rifjuð upp og sagt frá því sem er
á boðstólunum að þessu sinni.
Mona Hatoum, Homebound (2000).
Morgunblaðið/Laufey Helgadóttir
Binding Braueri er gamalt iðnaðarhúsnæði sem hýsir nú Dokumentasýninguna í fyrsta skipti.
DOKU-
MENTA 11
E F T I R L A U F E Y J U H E L G A D Ó T T U R