Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.2002, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. JÚLÍ 2002 5
Sýningin leggur undir sig fimm byggingar
og er nú í fyrsta skipti í Binding Brauerei, 6000
m2 gömlu brugghúsi frá seinni hluta 19. aldar,
sem var algjörlega endurnýjað af arkitekta-
stofunni Khün-Malvezzi. Flestir sýningargest-
ir hefja skoðun sína í Fridericianium, sem hef-
ur alltaf verið miðpunktur sýningarinnar.
Þaðan er upplagt að labba yfir götuna og fara í
Documenta Halle, sem var byggt fyrir Doku-
mentu 9, skreppa niður í Orangerie og garðinn
og taka síðan strætó í Binding Brauerei og
enda í Kulturbahnhof.
Listamennirnir Hanne Darboboven (f. 1941 í
München) og On Kawara (f. í Japan) gefa tón-
inn í Fridericianum. Kontrabasssolo, opus 45
eftir Darboven þekur hálfhveli byggingarinnar
á þremur hæðum og setur áhorfandann strax í
varnarstöðu með því að varpa fram spurning-
um um takmörk listarinnar. Endalausar talna-
raðir, alltaf þær sömu, línu eftir línu. „Ég
skrifa en ég lýsi engu, ég skrifa en ég les ekki.
Það er engin tala öðrum meiri né nokkur stafur
öðrum betri.“
Tímaskynið og þessi kerfisbundnu vinnu-
brögð einnkenna líka verk Ecke Bonk (f. 1953 í
Berlín), Deutsches Wörterbuch og Buch der
Wörter og verk On Kawara (varð 25.373 daga
gamall 8. júní 2002) sem sýnir One Million Ye-
ars (Past and Future) (1970-present) sem er
sjálfsagt ítarlegasta heimild sem til er um tím-
ans rás. Tíminn mælir tilveru okkar og þegar
dagsetningarnar eru lesnar í hljóðnemann, ein-
tóna og tilbreytingalausar, er eins og tíminn
fylli út í rýmið og fylgi manni eins og skuggi í
gegnum sýninguna.
Documenta – documentaire…
Hvar eru mörkin?
Mörkin á milli heimilda- og listaverka verða
æ óljósari, enda hafa margir af yngri lista-
mönnunum stundað nám í heimildakvikmynd-
un. Western Deep eftir einn yngsta þátttak-
andann, Steeve MaQueen (f. 1969 í London,
býr í Amsterdam) flytur áhorfandann niður í
svörtustu hyldýpi námuverkamanns í Suður-
Afríku. Við skynjum innilokunina í þessum
andstyggilegu undirheimum, heyrum ískrið í
lyftunni, grillum í kófsveitt þeldökk andlitin og
gerum okkur grein fyrir misnotkun mannanna,
þessari þrælavinnu og nýlenduveldinu. Eyal
Sivan (f. 1964 í Ísrael, býr í París) klippir sam-
an ljósmyndir, kvikmyndir og útvarpsútsend-
ingar um þjóðarmorðið í Rwanda og nefnir
mynd sína Itsembatsemba-Rwanda. One
Genocide Later. Mynd Amar Kanwar (f. 1964 í
Nýju Delhí) Of Poetry and Prophecies fjallar í
mjög ljóðrænu myndmáli um ofbeldi, fátækt og
sársauka og segir frá gömlu ómenntuðu skáldi
sem hefur skrifað meira en 6.000 ljóð sem fólk-
ið lærir utanað. Zarina Bhimji (f. 1963 í Úg-
anda, býr í London) kannar í Out of Blue mörk-
in á milli sannleikans og tilbúnings, skynsemi
og löngunar. „Hvað vitum við að er satt og hvað
höldum við að sé satt?“ Hún kynntist sjálf of-
sóknum, brottflutningi og útlegð þegar hún var
ung og tjáir hér þjáningar minninganna í gegn-
um hrífandi myndir sem fjalla einfaldlega um
það að lifa af eins og svo mörg önnur verk á
þessari D-11
Fiona Tan (f. 1966 í Indónesíu, býr í Amst-
erdam) hefur mjög mikinn áhuga á manneskj-
unni og vinnur svipað og mannfræðingur. Hún
tók ljósmyndarann August Sander sér til fyr-
irmyndar þegar hún kvikmyndaði 230 Berlín-
arbúa úr mismunandi stéttum þjóðfélagsins í 3
mn og lét þá stilla sér upp eins og þeir væru í
ljósmyndatöku. Kvikmyndavélin kemur oft
auga á það sem við sjáum ekki og með þessari
aðferð er hægt að flokka og fylgjast með þróun
þjóðfélagsins og endurspegla andlit ákveðins
tímabils. Hvernig hefur þýska þjóðfélagið
breyst síðan Sanders tók sínar myndir í byrjun
20. aldar, hefur það kannski ekkert breyst?
Fiona Tan er sjálf af mjög blönduðu þjóðerni,
faðirinn er kínverskur og móðirin áströlsk og í
mörgum verka sinna er hún í þessari eilífu leit
að upprunanum, hver er ég, hvaðan kem ég og
hvert er ég að fara? Henni finnst hún hvorki til-
heyra hinum austræna né vestræna menning-
arheimi og hún veit líka að hún mun aldrei
komast að neinni niðurstöðu.
Shinin Neshat (f. 1957 í Íran, býr í New
York) er líka að vissu leyti í leit að uppruna sín-
um því endurkoma hennar til Írans eftir tíu ára
fjarvist gjörbreytti sýn hennar á eigin menn-
ingarheim. Mynd hennar, Tooba, var tekin í
Suður-Mexíkó í hrjóstrugu landslagi og fjallar
m.a. um dauðann og aðgreiningu kynjanna á
mjög áhrifamikinn og myndrænan hátt. Hún
segist hafa fengið hugmyndina að verkinu við
lestur bókar eftir íranskan kvenrithöfund sem
segir frá konu sem endurfæðist sem tré. Mynd-
in er sýnd á tveimur tjöldum sem eru hvort á
móti öðru og er tónlistin ekki síður mikilvæg til
að undirstrika þessi dularfullu, táknrænu og
sefjandi áhrif sem Neshat er að leita eftir.
Chantal Akerman (f. 1950 í Brussel, býr í
París) er fyrir löngu orðin þekkt fyrir tilrauna-
kvikmyndir sínar eins og t.d. Jeanne Dielman
og Saute ma ville. Í myndbandainnsetningunni
From The Other Side myndar hún á hlutlausan
hátt hlutskipti þeirra Mexíkóbúa sem reyna að
flýja yfir landamærin til Bandaríkjanna, en eru
oftast gripnir og stungið í bráðabirgðafanga-
búðir í þessu einskismannslandi þar sem þeir
verða að dúsa við mjög bág kjör. Eija-Lisa Aht-
ila (f. 1959 í Finnlandi) kannar landamærin
innra með okkur sem eru ekki síður dramatísk.
Í verkinu The House sjáum við unga konu frá
þremur ólíkum sjónarhornum sem heyrir
raddir utan frá. Smám saman fer skynjunin að
ruglast, raddirnar læsa sig í gegnum rýmið og
að lokum er eins og hún verði húsið sjálft.
Dieter Roth og fleiri
Til að átta sig enn betur á áherslum sýning-
arinnar er ekki úr vegi að nefna nokkra elstu
þátttakendurna sem er í flestum tilfellum stillt
upp við hliðina á yngri listamönnum eins og til
að sanna og sýna hve stórkostlega síungir þeir
séu. Constant (f. 1920 íAmsterdam) sem var í
CoBrA hópnum sýnir í heild sinni Nýju Bab-
ýlon verkin. Louise Bourgeoise (f. 1911 í París,
býr í New York) sem er vafalaust einn mik-
ilvægasti myndhöggvari 20. aldarinnar og
mjög mikilvæg viðmiðun fyrir yngri kynslóð-
ina, sýnir þrjú verk, Cell XI, Cell XXII og Cell
XVIII, og nokkrar Insomnia-teikningar. Verk
hennar eru oft sjálfsævisöguleg og dularfull og
endurspegla fallvaltleika mannlegrar tilveru.
Dieter Roth (f. 1930, d. 1998) á þarna tvö mjög
sterk verk, Dagbók, sem samanstendur af 30
8mm sýningarvélum, sem ganga allar í einu og
sýna sundurleitar svipmyndir úr lífi lista-
mannsins og vinnustofan Grosse Tischruine,
þar sem ríkir algjör glundroði og skoðandinn
getur ímyndað sér að hann sé hluti af gang-
virkni verksins. Frederic Bruly Boubré (f. 1921
á Fílabeinsströndinni) sýnir seríu af litlum
teikningum, Þekking alheimsins, sem eru allar
umkringdar texta, sem er oft mjög pólitískur
og hann heldur því fram að textinn tengi allt.
Málararnir á D-11 eru í miklumminnihluta,
en hafa augsýnilega verið valdir af mikilli ná-
kvæmni. Leon Golub (f. 1922 í Bandaríkjunum)
er einn af þeim og sýnir hann tvö stór málverk
og nokkrar teikningar. Ofbeldi, pyndingar,
kvíði, hörmungar, dráp eru algeng viðfangs-
efni. Hann tjáir mjög beitta þjóðfélagsgagn-
rýni þar sem maðurinn er eins og strengja-
brúða undir stöðugri ógn frá yfirvaldinu.
Glenn Ligon (f. 1960 í New York) segist vera
að rannsaka afrísk-bandarískan uppruna sinn í
gegnum svört-hvít kolamálverk þar sem hann
þrykkir svörtum texta á hvítan strigann. Verk-
in eru byggð á bók James Baldwins, A Strang-
er in the Village, þar sem Ligon finnur eflaust
samsvörun við sitt eigið hlutskipti í samfélag-
inu. Hvernig umgöngumst við ókunnuga,
hvernig umgangast aðrir okkur og hvernig
vegnar blökkumönnum og öðrum minnihluta-
hópum í vestrænu þjóðfélagi? Þessi svörtu-
hvítu málverk Ligons endurspegla að sumu
leyti litatóna D-11 því þó að auglýsingaplakat
sýningarinnar sé litríkt, frískt og glaðlegt þá
kemur ekki oft bros fram á varirnar við skoðun
verkanna. Það er helst að hægt sé að brosa
þegar komið er inn í salinn með innsetningu
Yinka Shonibar (f. 1962 í London), Gallantry
and Criminal Conversation, sem er skopstæl-
ing af bresku aðalsstéttinni á 18. öld þar sem
hann sýnir á mjög gamansaman og háðskan
hátt aðferðir nýlenduherranna og hvernig
yngri herrarnir voru fræddir um menningu,
kynmök og aðrar lífsins listir.
Landafræðileg landamæri
listarinnar fyrir bí
Ofbeldi, ógn, endurtekningar, lokuð rými,
glundroði, sársauki, múrveggir, gaddavírsgirð-
ingar, landamæri, dauði og hnattvæðing eru
orð sem koma hvaðeftir annað upp í hugann
þegar gengið er á milli hinna misstóru sala og
ólíku bygginga sem fléttast frábærlega vel
saman og mynda eina sterka heild sem sannar
að tími var til kominn að afmá öll landfræðileg
landamæri listarinnar. Jean Hubert Martin
gerði reyndar tilraun til þess árið 1989 í París
með frábærri sýningu, Les Magiciens de la
terre, Töframenn jarðarinnar. Catherine Dav-
id víkkaði einnig út landakortið með Doku-
mentu 10 og ganga nú Okwui Enwesor og sam-
starfsmenn hans enn lengra í að þróa þessa
hugmynd, enda Enwesor sjálfur að vissu leyti
fulltrúi fyrir „jaðarsvæði“. „Við keyrum lestina
bara áfram,“ sagði Ute Meta Bauer á blaða-
mannafundi við opnun sýningarinnar.
Það má kannski segja að á vissan hátt hefjist
nýtt tímabil með þessari D-11, einfaldlega
vegna þeirra breytinga sem hafa átt sér stað í
heiminum. Það er engin miðstöð lengur, enginn
einn staður þar sem hlutirnir gerast og það er
t.d. eftirtektarvert hve margir listamannahóp-
ar eru meðal þátttakenda eins Colectivo Cine-
Ojo, Asymptote Architectures, The Atlas
Group, Rags Media Collective, Le Groupe
Amos og tsunami.net. og fleiri
„Dokumenta á ekki að spá fram í tímann, við
viljum ekki horfa inn í einhverja kristalskúlu
og fullyrða að þetta sé list. Dokumenta á að
greina einkenni,“ hefur Enwesor sagt og hann
lýsir henni sem stjörnumerki eftirlendutímans
(„post-collonial constellation“). „Við viljum
sýna hvernig lífið verður list og hvernig listin
verður að lífi,“ segir hann.
Sýningunni lýkur 15. september.
Höfundur er listfræðingur.
Eija-Liisa Ahtila, The House (2002).
Chantal Akerman, From the Other Side (2002).