Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.2002, Blaðsíða 15

og málaralist með því að sækja í fornar hefðir
sínar og tengja þær alþjóðlegum straumum í
myndlist. Um miðja 20. öld hafði rutt sér til
rúms nútímaleg arabísk myndlist, byggð á
vestrænni fagurfræði og viðmiðunum og í lok
20. aldar voru í öllum arabaríkjunum þróaðar
nútímalegar myndlistarhreyfingar, en menn-
ingarleg og listræn gróska þeirra endurspegl-
aðist í liststofnunum, listrænni starfsemi, sífellt
fleiri listamönnum og hinum nýju straumum í
myndlistinni sem voru í skapandi tengslum við
aðrar myndlistarhreyfingar víða um heim.
Sýningin „Milli goðsagnar og veruleika – nú-
tímalist frá arabaheiminum“ gefur hvorki tæm-
andi yfirlit né spannar hún allar listastefnur á
okkar svæði. Á þessari sýningu er að finna þrjá
flokka sem skapa arabískri nútímalist mikla
sérstöðu. Þeir eru: viðfangsefni sem snerta
stjórnmál, stöðu kynjanna og mannúðarmál og
virðast hafa áhrif á daglegt líf okkar í araba-
heiminum; skrautritunarskóli nútímans sem á
sér rætur í íslamskri menningu en beitir sam-
tímalegum stíltegundum og miðlum; og loks
óhlutbundin myndlist sem arabískir myndlist-
armenn hafa iðkað frá fornu fari og er einn vin-
sælasti framsetningarmátinn í þessum heims-
hluta.
Pólitísk viðfangsefni
Það er athyglisvert í sambandi við arabíska
nútímalist að allir arabískir listamenn hafa
kynnst álaginu og áhyggjunum vegna pólitísks
ástands á sínum heimaslóðum, einkum her-
náms Palestínu, hvort sem það er með beinum
eða óbeinum hætti. Margir þeirra deila með sér
sameiginlegum viðfangsefnum sem tengjast
þeim pólitísku og félagslegu vandamálum sem
stafa af því að þeir hafa glatað hluta af landi
sínu. Jafnvel hjá þeim sem fæddir eru utan Pal-
estínu og tilheyra myndlistarhreyfingum í sín-
um eigin löndum eða þeim löndum þar sem þeir
hafa sest að hafa komið fram mjög sterk þjóð-
leg tengsl. Þetta sameiginlega þema er vissu-
lega einstakt í sögu arabískrar listar og hefur
haft áhrif á aðra listamenn frá þróunarríkjun-
um, sem og hófsama gyðinglega og ísraelska
listamenn sem hafa raunar sumir hverjir haldið
sýningar með arabískum Ísraelsmönnum og
palestínskum listamönnum.
Í augum Palestínumanna sérstaklega hefur
myndlistin orðið að tilfinningalegum og hug-
lægum miðli sem þeir nota til að standa vörð
um sjálfsmynd sína og vekja athygli á málstað
sínum um allan heim. Aðrir atburðir, eins og
seinna Persaflóastríðið, viðskiptabann Samein-
uðu þjóðanna gagnvart Írak, tvöfeldnin sem
stórveldin beita í viðskiptum sínum við múslima
og araba, borgarastríð, bókstafstrú, umhverf-
isspjöll, málefni á borð við réttindi kvenna, fá-
tækt, mannréttindi, offjölgun og andúð á íslam
svo eitthvað sé nefnt, eru allt þættir sem hafa
haft áhrif á viðfangsefni fjölmargra arabískra
myndlistarmanna. Listamennirnir á sýning-
unni sem eiga verk sem fjalla um slík viðfangs-
efni eru: Nasr Abdul Aziz (Palestínu), Abed
Abidi (Palestínu), Abdul Jabbar Ghadban (Bar-
ein), Nabil Anani (Palestínu), Hachemi Azza
(Marokkó), Karima Ben Othaman (Jórdaníu),
Paul Guiragossian (Líbanon), Nazir Nabaa
(Sýrlandi), Rachid Koraichi (Alsír), Suleiman
Mansour (Palestínu), Hamid Nada (Egypta-
landi), Mounira Nusseibeh (Palestínu), Leila
Shawa (Palestínu) and Samia Zaru (Palestínu).
Skrautritunarskólinn
Skrautritun (kalligrafía) tengist ekki aðeins
trúarlegri, bókmenntalegri og listrænni fortíð
myndlistarmannanna, hún er jafnframt lifandi
þáttur í nútíðinni sem gegnir ennþá mikilvægu
hlutverki í lífi þeirra. Þannig fóru arabískir
myndlistarmenn að gera sér ljóst að hægt væri
að tengja nútímalistastefnur þeirra eigin
menningararfleifð. Hreyfingu sem hvatti til
endurvakningar arabískrar arfleifðar óx fiskur
um hrygg og hún náði hámarki þegar skrautrit-
unarskólinn í myndlist tók að láta að sér kveða.
Þar fundu myndlistarmenn fagurfræði sem
þeir gátu samsamað sig við og um leið beitt
vestrænni þjálfun sinni með íslamska menn-
ingu að bakhjarli og haslað sér þannig nýjan
völl í menningarlífinu.
Sennilegasta skýringin á hinni einstæðu þró-
un skrautritunar í íslam var að skriftin var álit-
in heilög og útheimti að gætt væri vandvirkni
og nákvæmni þegar gengið var frá trúarlegum
skjölum. Hún varð til þess að múslimar fengu
útrás fyrir trúarkenndir sínar og uppgötvuðu
fyrir milligöngu hennar fegurð hins guðdóm-
lega sköpunarverks. Frá þessum sjónarhóli
ávann skrift sér stöðu listræns miðils á öllum
sviðum íslamskrar siðmenningar. Arabísk
skrautritun mótaðist, þróaðist og efldist svo
snemma og breiddist svo hratt út að þar áttu
raunar hlut að máli fyrstu kynslóðir múslima.
Rúmlega hundrað skriftarstíltegundir hafa
þróast í hinum íslamska heimi. Fjölmörg til-
brigði í skrift áttu rætur að rekja til þeirra
mörgu rita sem skrifuð voru um skrautskrift.
Hver stíll fylgir sínum eigin reglum og hlut-
föllum sem ráða notkun hans og markmiðum og
fylgja þarf tilteknum mælikvörðum. Þannig
blönduðust trú og list í íslamskri skrautskrift
og mikilvægi hennar er sambærilegt við trúar-
leg málverk á Vesturlöndum. Þegar fram liðu
stundir gat skrautskriftarlistin af sér önnur
listform svo sem lýsingu í handritum, bókband,
myndskreytingu handrita, munsturgerð, letur-
gröft og blek- og pappírsgerð. Hún var líka not-
uð sem skreytingaþáttur í byggingarlist og á
alls kyns færanlegum hlutum.
Sá helgiblær sem er yfir skriftinni er í hæsta
máta íslamskur vegna þess að mikilvægi hans
stafar frá hinni helgu bók sem er nátengd hinni
íslömsku umræðu í öndverðu um hugtakið „Orð
Guðs“. Í íslam er lögð meiri áhersla á Bókina en
í nokkrum öðrum trúarbrögðum. Skriftin gegn-
ir þó ekki aðeins því hlutverki að varðveita „Orð
Guðs“ með því að færa manninum Kóraninn.
Hún þjónar einnig bókmenntalegum og vís-
indalegum markmiðum af göfugasta tagi sem
og nytsamlegum minnisgreinum kaupmanna
og veggjakroti hinna lægra settu. Í augum
múslima er hið skrifaða orð eiginleiki sem tak-
markast við mannkynið; það greinir menn frá
öðrum dýrum, felur í sér „mál handarinnar,
tjáningarmáta hugans, fulltrúa vitsmunanna,
vörslumann hugsunarinnar, vopn þekkingar-
innar og félaga bræðra á tíma aðskilnaðar“.
Skriftin var í þriðja sæti á eftir hugmyndum og
vitsmunum; hægt var að tjá hugmyndina með
hinu talaða orði sem öðlaðist fyrst varanleika
og alnánd við skráningu. Þannig var skriftin
mynd af mynd af mynd og lokaáfanginn í allri
menningarviðleitni. Hún léði afrekum manns-
andans ódauðlegt yfirbragð og varðveitti þau
fyrir framtíðina.
Vegna þess hve arabísk skrautritun hefur yf-
ir sér mikinn helgiblæ og hve hún hefur mikla
þýðingu í hugarheimi múslima er hún eina form
klassískrar listar, fyrir utan tónlist og bygging-
arlist, sem hnignun og stöðnun hafa ekki hrjáð.
Þar sem hún hefur ævinlega verið nátengd
uppskriftum Kóransins hefur hún ekki aðeins
haldið sínum upphaflega virðuleika heldur hef-
ur einnig tekist að tryggja samfellu hennar sem
listforms í fimmtán aldir. Þótt öðrum listgrein-
um bókarinnar, svo sem myndskreytingu hand-
rita, bókbandi og lýsingu handrita, hafi hnignað
og þær nánast dáið út er haldið áfram að iðka
list skrautritunarinnar í öllum íslömskum ríkj-
um. Þannig er skrautritun eina hefðbundna ísl-
amska listformið sem hefur lifað af og er eina
klassíska myndlistin sem hefur haft áhrif á
verk nútímalistamanna í hinum íslamska heimi.
Skrautritunarverk á þessari sýningu eru m.a.
eftir: Yussef Ahmad (Katar), Aziz Amoura
(Jórdaníu), Kamal Boullata (Palestínu), Taha
Boustani (Írak), Raad Dulaimi (Írak), Issam
El-Said (Írak), Ali Omar Ermes (Líbýu), Mou-
stafa Fathi (Sýrlandi), Muhammad al-Jouqi,
(Jórdaníu), Nja Mahdaoui (Túnis), Nassar
Mansour (Jórdaníu), Hassan Massoud (Írak),
Ahmad Moustafa (Egyptalandi), Maisoon Saqr
Qasimi (Sameinuðu arabísku furstadæmun-
um), Khairat Saleh (Sýrlandi), Samir Salameh
(Palestínu), Muna Saudi (Jórdaníu) og Wijdan
(Jórdaníu).
Afstraktlist
Hneigðar í átt til alþjóðahyggju og nútíma-
væðingar hefur einnig gætt í listalífinu í araba-
heiminum. Hún náði hámarki í stefnu sem tók
upp alþjóðlegan stíl án nokkurra staðbundinna
einkenna eins og afstraktlist, vinsælustu stefn-
unni meðal arabískra listamanna. Óhlutbundin
verk á sýningunni eru eftir: Nawal Abdallah
(Jórdaníu), Farid Balkahia (Marokkó), Ali
Ghaddaf (Jemen), Haidar Khalid (Írak),
Mohamed Omer Khalil (Súdan), Khaled Khreis
(Jórdaníu), Abdel Latif Mufiz (Barein), Ayad
Nimmer (Egyptalandi), Faisal Samra (Sádi-
Arabíu), Nabil Shehadeh (Jórdaníu), Dodi
Tabaa (Jórdaníu), Mahmoud Ubeidi (Írak) og
Fahrelnissa Zeid (Jórdaníu).
Samt sem áður er ekki hægt að draga öll
verk í dilka. Til dæmis tengja Rachid Koraichi,
Maysoon Qasimi og Samir Salameh skrautrit-
unarverk sín viðfangsefnum sem snerta þjóð-
ernishyggju og mannúðarmál, en Laila Shawa
beitir skrautritunarveggmálun í verkum sínum
og stílfærð verk Hamids Nada eru mitt á milli
þess að vera óhlutbundin og symbólísk.
Á sýningunni „Milli goðsagnar og veruleika –
nútímalist frá arabaheiminum“ eru verk eftir
46 myndlistarmenn frá sextán löndum og
spanna þeir nokkrar kynslóðir listamanna frá
þeim elsta, Fahrelnissa Zeid (1901–1991) til
hins yngsta, Karima Bin Athman (f. 1972).
Meðal verkanna sem valin voru eru málverk,
ætimyndir, höggmyndir og innsetningar frá
Konunglega fagurlistasafninu í Jórdaníu. Frá
1980 þegar Listasafnið var stofnað með 77
verkum hefur það stækkað mjög svo nú eru þar
1.800 verk eftir listamenn frá 45 þróunarlönd-
um. Þetta er langstærsta safn sinnar tegundar
sem til er undir einu þaki.
„Milli goðsagnar og veruleika – nútímalist
frá arabaheiminum“ ber íslensku þjóðinni boð
fegurðar og sannleika og veitir henni örlitla
innsýn í arabíska nútímalist sem vonandi stuðl-
ar að því að opna gluggann í átt að menningu
okkar og mannlífi.
*Austurlandahyggja (Orientalism) er hreyfing í mynd-
list og bókmenntum sem hófst á 19. öld sem andsvar við
drunganum í tengslum við iðnbyltinguna í Evrópu. Mynd-
listarmenn og rithöfundar sneru sér til arabíska og ísl-
amska austursins til að tjá það sem þeir töldu vera róm-
antískan andblæ þess, dulúð og ástríðu í afar ýktum
fígúratífum stíl.
Hennar konunglega hátign Wijdan Ali prinsessa er
doktor í íslamskri myndlist frá Lundúnaháskóla og
formaður Konunglega listfélags Jórdaníu í Amman
jafnframt því sem hún stundar eigin listsköpun.
S. Mansour (f. 1947), Palestína. Móðirin. Olía á striga, 1986. I. El-Said (1939-1988), Írak. Hann er almáttugur. Akrýllitir á striga, 1983.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. JÚLÍ 2002 15
MYNDLIST
Galleri@hlemmur.is: Elin Wikstrom
gjörningalistamaður. Til 18.8.
Gallerí Reykjavík: Loes Muller. Til
31.7.
Gallerí Skuggi: Tinna Kvaran, Magn-
ús Helgason, Þuríður Helga Krist-
jánsdóttir, Ditta (Arnþrúður Dags-
dóttir) og Steinþór Carl Karlsson. Til
18.8.
Gallerí Sævars Karls: Hulda Vil-
hjálmsdóttir. Til 17.8.
Gerðarsafn: Úr einkasafni Þorvaldar
Guðmundssonar og Ingibjargar Guð-
mundsdóttur. Til 28.7.
Grafarvogskirkja: Björg Þorsteins-
dóttir. Til 18.8.
Hafnarborg: Sverrissalur: Samsýn-
ing grafíklistamanna. Aðalsalur:
Maria Elisabeth Prigge. Til 12.8.
Hallgrímskirkja: Húbert Nói. Til
29.8.
Hús málaranna, Eiðistorgi: Einar
Hákonarson. Til 1.9.
i8, Klapparstíg 33: Sabine Funke,
Ragna Róbertsdóttir og Beate Ter-
floth. Til 17.8. Undir stiganum: Birta
Guðjónsdóttir. Til 10.8.
Listasafn Akureyrar: Nútímalist frá
arabaheiminum. Til 8.9.
Listasafn ASÍ: Valgerður Hauksdótt-
ir og Kate Leonard. Til 28.7.
Listasafn Borgarness: Sigríður Val-
dís Finnbogadóttir. Til 14.8.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið alla
daga kl. 14–18, nema mánudaga.
Listasafn Reykjavíkur – Ásmundar-
safn: Listin meðal fólksins. Til 31.
des.
Listasafn Reykjavíkur – Hafnarhús:
Íslensk samtímalist. Til 11.8. Japönsk
listasýning – Bonseki. Til 27.7.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Hin
hreinu form. Til 1.9.
Listhús Ófeigs, Skólavörðustíg: Kíkó
Korriró. Til 7.8.
Ljósmyndasafn Reykjavíkur: Blaða-
ljósmyndir. Til 1.9.
Mokkakaffi: Marý. Til 14.8.
Norræna húsið: Siri Derkert. Til
11.8.
Safnahús Borgarfjarðar, Borgar-
nesi: Skógasýning, myndlist og hand-
verk. Til 1.9.
Safnasafnið, Svalbarðsströnd: Átta
sýningar á alþýðulist. Til 15.9.
Sjóminjasafn Íslands: Smíðisgripir
eftir íslenska handverksmenn. Til
12.8.
Skaftfell, Seyðisfirði: Peter Frie og
Georg Guðni. Til 10.8.
Skálholtsskóli: Benedikt Gunnarsson.
Til 1.9.
Slunkaríki, Ísafirði: Samsýning sjö
listamanna. Til 25.8.
Vesturport, Vesturgötu 18.: c3 –
sýning þriggja listakvenna frá þrem-
ur löndum. Til 28.7.
Þjóðarbókhlaða: Yfirlitssýning á
verkum Halldórs Laxness. Til 31.
des.
Þjóðmenningarhúsið: Landnám og
Vínlandsferðir.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Laugardagur
Árbæjarsafn: Kór Menntaskólans við
Hamrahlíð. Kl. 14.
Hallgrímskirkja: Aivars Kalejs, org-
anisti frá Lettlandi. Kl. 12.
Reykjahlíðarkirkja, Mývatnssveit:
Bryndís Jónsdóttir, Sigurlaug Jóna
Hannesdóttir, Nanna María Cortes,
og Helga Laufey Finnbogadóttir. Kl.
21.
Sunnudagur
Háteigskirkja: Kór Menntaskólans
við Hamrahlíð. Kl. 17.
Hallgrímskirkja: Aivars Kalejs org-
anisti. Kl. 20.
LEIKLIST
Kaffileikhúsið: Ferðaleikhúsið Light
Nights. Flutt á ensku, lau., sun.,
mán., fös.
Árbæjarsafn: Spekúlerað á stórum
skala. sun.
Loftkastalinn: Títus, lau.
Upplýsingar um listviðburði sem ósk-
að er eftir að birtar verði í þessum
dálki verða að hafa borist bréflega
eða í tölvupósti fyrir kl. 16 á mið-
vikudögum merktar: Morgunblaðið,
menning/listir, Kringlunni 1, 103
Rvík. Myndsendir: 5691222. Netfang:
menning@mbl.is.
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U