Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. SEPTEMBER 2002
BRESKI rithöfundurinn Iain
Banks hefur sent frá sér nýja
skáldsögu þar sem m.a. er fjallað
um hryðjuverkaárásirnar á
Bandaríkin 11. september 2001.
Nefnist hún Dead Air (Stilla) og
er tíunda skáldsaga höfundarins.
Iain Banks er fæddur í Skot-
landi árið 1954. Eftir útkomu
skáldsögunnar The Wasp Fact-
ory árið 1984 varð Banks í senn
umdeildur og umræddur höf-
undur. Síðan hefur hann skipað
sér í röð athyglisverðustu sam-
tímarithöfunda Bretlands með
skáldsögum á borð við Complic-
itiy, The Bridge og The Crow
Road sem vinsæl sjónvarps-
þáttaröð var gerð eftir. Banks
hefur einnig sent frá sér vís-
indaskáldsögur undir höfund-
arnafninu Iain M. Banks.
Í ritstjórnarumsögn á breska
Amazon segir að Dead Air sé
besta bók Iain Banks enda vaxi
honum ásmegin sem rithöfundur
með hverju verki. „Dead Air er
bókmenntaviðburður,“ segir á
bókmenntavefnum. Í skáldsögum
sínum skapar Banks myrka en
fagra textaheima, skrifaða á listi-
legu tungumáli, er fjalla oft um
persónur sem eru vægast sagt
upp á kant við samfélagið. Ken
Nott, aðalpersóna nýjustu skáld-
sögunnar mun vera af því tagi, er
róttækur tónlistaráhugamaður
sem býr í yfirgefinni verksmiðju í
London. Dag einn hringir síminn
og er Nott sagt að kveikja á sjón-
varpinu, því flugvél hafi rétt í
þessu verið að fljúga inn í World
Trade Center. Eftir það breytist
tilvist persónunnar algerlega.
Ný skáldsaga frá
Margaret Drabble
ÚT ER komin ný skáldsaga eftir
breska rithöfundinn Margaret
Drabble. Nefnist hún Seven Sist-
ers (Sjö syst-
ur) og fjallar
um miðaldra
konu sem er
nýfráskilin og
stendur á erf-
iðum tímamót-
um í lífi sínu.
Skrifar per-
sónan tölvu-
dagbók en af-
sakar þó „þann vonleysislega og
bitra vælutón sem hún virðist
hafa tileinkað sér.“ Skáldsagan
Seven Sisters er samkvæmt um-
sögnum snjöll og hnyttin.
Margaret Drabble er einn
þekktasti kvenrithöfundur
Breta. Hún er fædd í Sheffield í
Englandi árið 1939 og nam bók-
menntir við Oxford-háskóla. Hið
hefðbundna breska líf er við-
fangsefni skáldsagna hennar,
meðal þeirra má nefna The
Peppered Moth, The Witch of
Exmoor og The Millstone.
Drabble er ritstjóri bókmennta-
vísins The Oxford Companion to
English Literature. Margaret
Drabble er systir skáldkonunnar
A.S. Byatt.
Dorian Gray endurunninn
RITHÖFUNDURINN Will Self
hefur skrifað skáldsögu sem er
nokkurs konar úrvinnsla á einu
af lykilverkum breskra nútíma-
bókmennta, þ.e. The Picture of
Dorian Gray eftir Oscar Wilde.
Nefnist skáldsagan Dorian: An
Imitation (Dorian: Eftirherma)
og þar fléttar höfundurinn um-
fjöllun um upphaf eyðnifarald-
ursins inn í söguefnið. Sagan
hefst árið 1981 og lýsir kreppum
níunda og tíunda áratugarins, og
á þeim tíma eldist ein aðal-
persónan Dorian nokkur Gray
ekki um dag að því er virðist.
ERLENDAR
BÆKUR
Banks fjallar
um 11.
september
Margaret Drabble
Í
MORGUNBLAÐINU birtist eftirfarandi
smáfrétt um daginn: „Gluggalist. Óvenju-
leg listsýning er nú haldin í glugga Blink
gallerísins í Soho í Lundúnum. Innan við
gluggann hefur verið komið fyrir hjóna-
rúmi í rauðbleiku umhverfi, á vegg er
smokkasjálfsali og í rúminu liggja Max
Whatley og Meg Zakreta. Þar munu þau
dvelja í viku og borða, sofa og njóta ásta. Lista-
verkið, sem er eftir Liam Yaetes, er hluti af sýn-
ingu sem nefnist Engar hindranir. Á myndinni
sjást skötuhjúin í rúmi sínu í sýningargluggan-
um.“
Þessi frétt er merkileg fyrir margra hluta sak-
ir. Í fyrsta lagi er talað um að hér sé óvenjuleg
listsýning á ferð. Sú er ekki raunin því hugmynd-
in að verkinu er ekki einu sinni frumleg. Lista-
menn hafa áður stillt sér upp í afmörkuðu rými /
rúmi og nægir að nefna Lennon-jónin í því sam-
bandi. Þau höfðu yfirlýstan og stjórnmálalegan
tilgang með rúmlegu sinni forðum og var litið á
gjörninginn sem framlag í þágu heimsfriðar og er
enn í minnum haft. Annað sem vekur athygli í
fréttinni er sviðsetningin, hið „rauðbleika um-
hverfi“ og smokkasjálfsalinn í herberginu. Ýmsar
spurningar vakna: Af hverju er parið ekki í eld-
húsinu, vinnunni, við barnauppeldi eða fé-
lagsstörf? Er það vonin um að sjá parið í ástarleik
sem dregur að sér sýningargesti? Er meiningin
að svala gægjufýsninni? Er verið að veita aðgang
að kynlífi undir merkjum fagurfræði og listar?
Loks er það eftirtektarvert að parið er nafngreint
kirfilega – ætli einhver þekki þau Max og Meg
sem kúra í glugga í Soho? En aðalbrandarinn er
sá að „verkið“ skuli vera hluti af sýningunni Eng-
ar hindranir um leið og sýningargripirnir lifa ein-
hvers konar sýndarlífi, ósnertanlegir, á bak við
gler.
Sýningin í Soho minnir á veruleikasjónvarp þar
sem hægt er að fylgjast með daglegum athöfnum
þekktra sem óþekktra einstaklinga. Allir vilja
fylgjast með Ann Nicole Smith bursta í sér tenn-
urnar og grípa í bók fyrir svefninn, allir vilja sjá
hvernig venjulegum pörum reiðir af á Freistinga-
eyju þar sem bolabrögðum er beitt til að leysa
upp ástarsambönd þátttakenda og farið með þá út
á ystu nöf tilfinninganna. Í Soho er hægt að horfa
á parið „live“ í einhvers konar sýndarveruleika.
Sýningarglugginn er í engu frábrugðinn tölvu-
skjánum. Allt er svo raunverulegt að það rennur
saman; sýnd og reynd; list og veruleiki. Í um-
ræddri gluggalist felst það sama og í list aldanna
yfirleitt; að leggja fram einhvers konar endur-
speglun á raunveruleikanum sem allir vita að er
fals en gangast samt inn á vegna hinnar listrænu
upplifunar. En það sem maður saknar í Soho er
dulúðin, tvíræðnin, túlkunin og fegurðin í listinni.
Á meðan Bretarnir öðlast augnabliksfrægð fyr-
ir tiltæki sitt í Blink-galleríinu óttast Danir að
þúsunda eiginhandarrita H.C. Andersen bíði þau
örlög að verða að dufti, eins og segir í annarri
smáfrétt í Fréttablaðinu. Skáldið góða notaði
ódýrt blek sem étur upp pappírinn og handrit
meistarans morkna æ meir á degi hverjum. Það
er forgangsverkefni hjá danska ríkinu að bjarga
handritunum og er nefnd á vegum menntamála-
ráðuneytisins að störfum til finna út hvernig forða
megi orðum meistarans á 8.000 blaðsíðum frá
glötun. En þótt síðurnar sáldrist í vindinn lifir list
H.C. Anderens í sjálfsmynd þjóðar og menning-
arsögunni allri um aldir meðan gínurnar í Soho er
gleymdar um leið og gengið er hjá glugganum.
FJÖLMIÐLAR
GLUGGAGÆGJUR Í SOHO
Í umræddri gluggalist felst það
sama og í list aldanna yfirleitt;
að leggja fram einhvers konar
endurspeglun á raunveruleik-
anum sem allir vita að er fals
en gangast samt inn á vegna
hinnar listrænu upplifunar.
S T E I N U N N I N G A Ó T TA R S D Ó T T I R
I„Þungt er mér stundum að verða að hata Dani,“sagði Gísli Brynjúlfsson í Dagbók í Höfn. Í sam-
nefndri grein í Lesbók í dag eru dregnar fram lítt
þekktar heimildir um samskipti íslenskra Hafn-
arstúdenta og Dana á nítjándu öldinni. Þar kem-
ur vel fram hversu viðkvæmt en jafnframt flókið
þetta samband var. Danir þoldu ekki Íslendingana
sem fengu ótakmarkaðan aðgang að Garði sam-
kvæmt konungsskipun og Íslendingar höfðu til-
einkað sér Danahatur í sjálfstæðisbaráttunni, það
var þáttur í hugmyndalegri innprentun samtím-
ans, þjóðir urðu að bíta af sér „kúgara“ sína hvað
sem það kostaði.
IILífið á Garði er raunar ákaflega áhugaverðurkafli í sögu nítjándu aldarinnar en þar gistu
margir af fremstu andans mönnum þjóðarinnar á
þeim tíma, skáld, sjálfstæðishetjur og embættis-
menn. Garðslífið var þó ekki til neinnar fyrir-
myndar, svo sem kunnugt er, þar var „kjaftað. Et-
ið. Slórt“, eins og Gísli segir í dagbók sinni. Margir
þeirra ungu manna sem héldu utan til að mennt-
ast týndu sér í drykkju og öðrum ólifnaði og náðu
aldrei að klára eitt eða neitt við skólann. Sumir
héldu aftur heim hálfónýtir af drykkju og skuldum
vafðir. Sumir dóu drottni sínum í sollinum eða
drekktu sér vonstola í síkinu.
IIIDanir á Garði voru ekki alls kostar ánægðirmeð félagsskapinn af Íslendingunum og þóttu
þeir heldur slarksamir og lítt siðprúðir. Dönum
þótti líka erfitt að kyngja því að Íslendingar skyldu
hljóta Garðvist burt séð frá því hvort þeir stóðu sig
í námi eða ekki. Danir voru hins vegar valdir úr
mjög stórum hópi. Eins og Björn Th. Björnsson
rekur í bók sinni, Á Íslendingaslóðum í Kaup-
mannahöfn (1991), voru mörg kvörtunarbréf rit-
uð um að ótakmörkuð inntaka Íslendinga á Garð
væri ósanngjörn. Bent var á að Íslendingarnir
væru hlutfallslega margfalt fleiri en Danir, fjórfalt
fleiri en þeir ættu með réttu að vera. Enn fremur
er bent á að á hverju ári fari einn eða fleiri Íslend-
inga „í hundana“, auk allra hinna sem aldrei ljúki
prófi. Áratuginn 1847 til 1857 er til dæmis sagt í
einu þessara bréfa að 43 Íslendingar hafi búið á
Garði en aðeins 12 tekið próf. Áratuginn 1891 til
1900 var ástandið, að sögn, með þeim hætti að 87
Íslendingar voru á Garði, 32 þeirra luku námi, 17
þurftu að halda áfram, 29 hurfu heim próflausir
og 9 dóu frá náminu. Enn fremur fundu bréfrit-
arar að því óréttlæti að synir auðmanna á Íslandi
gengju fyrir fátækum Dönum um Garðvist. Ekkert
tillit var hins vegar tekið til þessara umkvartana,
ef þær á annað borð bárust alla leið upp í kans-
ellíið, enda var það konungleg ákvörðun að Íslend-
ingar skyldu ganga fyrir á Garði, eins og segir í
bók Björns Th.
IVEins og sannast í frásögn þeirri sem birt er íLesbók í dag af samskiptum Íslendinga og
Dana á Garði voru þau ekki öll á þennan veg. Það
átti líka eftir að koma enn betur í ljós að fáir áttu
sér betri „kúgara“ en Íslendingar í þessum heimi.
NEÐANMÁLS
STJÓRNARANDSTÆÐINGAR á al-
þingi gagnrýna oft mennta-
málaráðherra og ríkisstjórnina fyrir
meint afskipti af Ríkisútvarpinu. Hitt
má heldur ekki gleymast, að rík-
isvaldið ætti alls ekki að skipta sér af
dagskrá einkarekinna fjölmiðla. Það
er hvorki ríkisvaldsins að ákveða
hvort SkjárEinn sýnir Judging Amy
eða Derrick. Því síður er það hlutverk
þingmanna að ákveða hvort Vinir
tala á íslenska eða ameríska tungu,
þegar þeir birtast áhorfendum Stöðv-
ar 2. Íslenskir sjónvarpsáhorfendur
geta sjálfir ákveðið hvers kyns sjón-
varpsefni þeir kjósa. Ef sjónvarps-
stöðvarnar sýna ekki efni sem er neyt-
endum boðlegt, þá slökkva þeir
einfaldlega á imbanum. Í kjölfarið
verða rekstraraðilar af tekjum. Það
kemur stjórnvöldum einfaldlega ekki
við hvar sjónvarpsþættirnir á Stöð 2
og SkjáEinum eru framleiddir, né á
hvaða tungumáli þeir eru.
Jón Hákon Halldórsson
Frelsi.is
www.frelsi.is
Opinberunarbók
Ruperts Thomson
Gætirðu tjáð þig um tilurð verksins?
Er það byggt að einhverju leyti á
raunverulegum atburðum? Hófstu
handa með það fyrir augum að
kanna afleiðingar kynferðislegs of-
beldis?
RT: Vanalega býr bók í kollinum á
mér í nokkurn tíma áður en ég byrja
að vinna að henni, hún er í hugskoti
mínu og eftir því sem mánuðir líða,
eða stundum jafnvel ár, tekur hún að
breytast, vaxa - þroskast. Þetta ferli er
merkilega lífrænt. En með Opinber-
unarbókina átti þetta sér ekki stað.
Það var engin frjóvgun, að minnsta
kosti ekki mér vitanlega. Bókin var
bara skyndilega til staðar. Raunar leið
ekki meira en sólarhringur frá því að
ég vissi að bókin væri til staðar og
þangað til ég hófst handa við hana
og fyrsta uppkastið kom mjög fljótt.
Ég byrjaði að skrifa 1. október
1995 og 29. október hafði ég lokið
því. Hundrað fjörutíu og þrjár síður á
29 dögum. Þetta var upplifun í anda
William Faulkner (en hann er sagður
hafa skrifað As I Lay Dying á sex vik-
um - nema hvað hann skrifaði alla
bókina á þeim tíma en ég var aftur tvö
ár að fullvinna Opinberunarbókina).
Kistan.is
www.visir.is/kistan
Ingvar kallar fram tár
Að lokum ber að nefna þann
ágæta leikara sem leikur Viktor Gor-
elov vélstjóra en það er Ingvar Sig-
urðsson. Hann hefur það fram yfir
aðra leikara að tala ensku með ís-
lenskum hreim sem hljómar mjög
rússneskur ef maður ekki veit betur.
Hann stóð sig með prýði og fær eitt
gott hetjuatriði sem blés áhorfendum í
Regnboganum mikilli ættjarðarást í
brjóst og ekki er laust við að tár hafi
blikað á kinnum hér og þar um salinn.
Katrín Jakobsdóttir
Múrinn
www.murinn.is
RÍKI OG
FJÖLMIÐLAR
Morgunblaðið/Kristinn
Land, þjóð og rafmagn.