Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.2002, Qupperneq 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. OKTÓBER 2002 3
H
VER ráðstefnan rekur nú
aðra þar sem alþjóðavæð-
ingu ber á góma með ýms-
um hætti. Fyrir um það bil
hálfum mánuði var hér á
ferð fræðikonan Rosi
Braidotti sem heillaði
troðfullan hátíðarsal Há-
skóla Íslands með fljúgandi mælsku sinni.
Hún fjallaði um alþjóðavæðinguna (og margt
fleira) út frá sjónarhorni femínismans og
spurði margra spurninga sem vert er að
velta fyrir sér.
Það hefur ekki farið fram hjá þeim sem
fylgjast með fréttum að mikil mótmæli hafa
einkennt nánast alla alþjóðafundi opinberra
samtaka og stofnana um efnahagsmál að
undanförnu. Skoðanir eru ákaflega skiptar,
einkum á þeirri hlið alþjóðavæðingarinnar
sem snýr að efnahagsmálum, áhrifum henn-
ar og inntaki, enda kemur hún afar misjafn-
lega við íbúa heimsins. Innan kvenna- og
kynjafræða er mikið deilt um áhrif al-
þjóðavæðingar á líf kvenna. Þar takast á
sjónarmið þeirra sem segja að konur eigi að
nýta sér þau tækifæri sem alþjóðavæðingin
býður upp á til aukinnar menntunar og
áhrifa, hins vegar þeirra sem benda á hve illa
sé farið með fátæka íbúa heimsins í nafni
frjáls flæðis fjármagns og vinnuafls, ekki síst
konur og börn. Það er kannski dæmigert að
þær konur sem líta alþjóðavæðinguna hvað
björtustum augum eru flestar Vestur-
landabúar með langa reynslu af kostum al-
þjóðasamstarfs innan kvennahreyfing-
arinnar. Gagnrýnin kemur hins vegar
einkum frá þeim sem tilheyra fátækum lönd-
um þar sem örfáir hafa aðgang að stórkost-
legum heimi upplýsinganna og komast
hvorki lönd né strönd til að nýta sér kosti al-
þjóðavæðingar í „frjálsum heimi“, vegna
skorts á lífsgæðum.
Rosi Braidotti spurði þeirrar grundvall-
arspurningar í upphafi máls síns hvort við
búum öll í sama heimi. Óneitanlega gerum
við það og framtíð jarðarinnar er á ábyrgð
okkar allra, þótt sumir taki sér meira vald til
að stjórna heimsmálum en aðrir. Sannleik-
urinn er sá að heimurinn lítur afar misjafn-
lega út eftir því hvaðan er horft. Viðkomandi
menning gerir menn misjafnlega móttæki-
lega fyrir breytingum og hvati til breytinga
er afar mismunandi. Það eru þó einkum gjör-
ólíkar aðstæður íbúa heimsins sem valda því
að svo er spurt. Hvernig greinum við þær
breytingar sem við sjáum og hvernig eigum
við að bregðast við því að tæknin hefur áhrif
á allt okkar líf frá vöggu til grafar. Rosi
Braidotti ræddi um það sem mætti kalla vald
yfir lífinu eða líffræði okkar (bio-power), þ.e.
það vald sem felst í stjórnun á líkömum okk-
ar, allt frá getnaðarvörnum til rannsókna á
erfðaeiginleikum mannsins, með það að
markmiði að nýta þá með einhverjum hætti.
Hver fer með þetta vald og hvernig er því
beitt? Hvernig þýtur það um heiminn á ráð-
stefnum, í framleiðslu lyfja og tilraunum sem
enginn veit til hvers muni leiða? Rosi Braid-
otti dró upp mynd af þeim andstæðum sem
einkenna heim okkar og ég sá fyrir mér
glæsileika tækniheimsins þar sem vel-
klæddir alþjóðaborgarar sveifla sér á milli
flugvalla með farsíma og tölvur en á bak við
blasa við andlit og líkamar útpískaðra
kvenna sem birtast okkur á skjánum, ráða-
og valdalausar, innan um skriðdreka, hrunin
hús og tætta líkama barna sinna. Hverjir eru
það sem ráða för og hvert er stefnt?
Það sem mér fannst vera eitt helsta inn-
takið í erindi Rosi Braidotti var hve misjafn-
lega við stöndum að vígi í alþjóðavæðingunni
eftir því hvar við búum á jörðinni og hve
„hvíta valdið“, þ.e. vald hvíta mannsins (les
miðaldra hvítra karlmanna) og vald pening-
anna er yfirþyrmandi. Það má sjá að ægivald
og viðmið hinna hvítu eru að kalla á æ sterk-
ari viðbrögð þeirra sem eru „öðru vísi“, til-
heyra öðrum litarhætti, menningu og ekki
síst kvenkyninu. Sífellt fleiri þeirra, sem
skynja sig sem „hina“, finna til vanmáttar
síns, reyna að nálgast heim hinna hvítu, m.a.
með því að aflita og slétta hár sitt, bera á sig
krem sem eiga að lýsa húðina og taka gagn-
rýnislaust upp þá hvítu menningu sem flæðir
um heiminn í gegnum kvikmyndir og sjón-
varp. Hins vegar eru þeir sem gerast æ
gagnrýnni og jafnvel hatursfyllri vegna þess
hvernig vestræn menning er að raska sam-
félögum þeirra, menningu og valdi. Þeir ráða
ekki för, heldur er eins og óviðráðanleg flóð-
bylgja stjórni öllu og öllum.
Við þurfum að spyrja hvað alþjóðavæð-
ingin felur í sér, hverjir stjórna henni, hverj-
ir hafa aðgang að henni, hverjir njóta góðs af
henni og hverjar eru skuggahliðarnar. Rosi
Braidotti vitnaði til þess að kvennafræðin
einkenndust af því að spyrja gagnrýninna
spurninga og skoða allt upp á nýtt. Nú ætti
að beita þeim aðferðum til að greina al-
þjóðavæðinguna, væntanlega til að ná tökum
á henni og beina henni frá vaxandi misrétti
og arðráni í átt til réttlætis og betri kjara
allra jarðar barna.
Indverskar fræðikonur segja að al-
þjóðavæðingin feli í sér nýja nýlendustefnu.
Íbúar þriðja heimsins búi enn og aftur við þá
stöðu að það sé vald sem komi utan frá sem
öllu stjórni. Meðan hluti Vesturlandabúa á
þess kost að nýta sér tækninýjungar og bæta
kjör sín m.a. vegna flæðis á ódýrum vörum
sem framleiddar eru af bláfátækum konum
og börnum fátækra landa, sjá íbúar þriðja
heimsins fyrirtæki koma og fara eftir því
hvar ódýrast er að framleiða hverju sinni.
Tískusveiflur hleypa fjöri í baðmullariðn-
aðinn eitt árið, en það næsta verður hrun. Of-
fituvandamál Vesturlandabúa hafa komið
óorði á súkkulaði og sykur með þeim afleið-
ingum að m.a. Ghanabúar og Kúbumenn búa
við sult og seyru. Ef það er eitthvað sem nýt-
ur frelsis og hreyfanleika er það fjármagnið
sem kann sér ekkert hóf, þekkir engin landa-
mæri, geysist um heiminn í leit að enn meiri
ávöxtun og sættir sig illa við reglur og tak-
markanir. Hluti af viðskiptafrelsinu er ákaf-
lega skuggalegur því það nær til greina „at-
vinnulífsins“ sem velta gífurlegu fjármagni
og virða engin landamæri. Þar á ég við eitur-
lyfjasmygl og mansal, þar sem konur og
stúlkubörn eru flutt um heiminn eins og
hvert annað góss, keyptar og seldar. Að lok-
um veit enginn hvað verður um stóran hluta
þeirra. Hvaðan kemur sú menning sem leyfir
slíkum glæpum að þrífast?
Fyrir rúmlega ári varð heimurinn vitni að
hryðjuverki í Bandaríkjunum sem kostaði
þúsundir mannslífa. Þar voru einkum að
verki menn frá Saudí-Arabíu sem ekki hafa
dregið af sér í gagnrýni á vald og stefnu
hinna hvítu Bandaríkja. Fyrir nokkrum dög-
um voru enn framin hryðjuverk sem bitnuðu
fyrst og fremst á hvítum ferðamönnum á
eynni Balí. Flestir þeirra voru frá Ástralíu.
Það skyldi þó ekki vera að andúðin og and-
staðan gegn hinu „hvíta valdi“ sé að taka á
sig þessar myndir?
Allt er þetta afar umhugsunarvert. Al-
þjóðavæðingin verður ekki stöðvuð, en það
þarf að koma á hana böndum réttlætis.
Kannski fer það að verða upp á líf og dauða
fyrir okkur hvíta Vesturlandabúa að nýta
okkur þá kosti sem felast í upplýsingaflæði
og auknu alþjóðasamstarfi til að tryggja að
alþjóðavæðingin verði öllum til góðs. Það er
löngu tímabært að breyta ímynd og inntaki
„hvíta valdsins“ og hefja til vegs og virðingar
þau gildi sem eru mærð á hátíðarstundum en
vilja gleymast þess á milli. Þar má taka sem
dæmi 1. grein Mannréttindayfirlýsingar
Sameinuðu þjóðanna. Þar segir (reyndar
með mjög karllægu orðfæri): Hver maður er
borinn frjáls og jafn öðrum að virðingu og
réttindum. Menn eru gæddir vitsmunum og
samvisku, og ber þeim að breyta bróðurlega
hverjum við annan.
ALÞJÓÐAVÆÐ-
INGIN OG
„HVÍTA VALDIГ
RABB
K R I S T Í N Á S T G E I R S D Ó T T I R
krast@simnet.is
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
4 2 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI
Amiri
Baraka
er bandarískt
blökkuskáld sem
hefur gert allt vit-
laust í heimalandi
sínu eftir að hafa
flutt ljóð um at-
burðina 11. september. Árni Matthíasson
segir frá Baraka, baráttu hans og snarar
hinu umdeilda ljóði.
Magnús Pálsson
myndlistarmaður er einn þátttakenda í sýn-
ingunni Flökt í Nýlistasafninu. Í samtali við
Fríðu Björk Ingvarsdóttur segir hann að
veggirnir milli ólíkra greina og faga séu
alls staðar að hrynja nema í myndlistinni.
„Mér finnst eins og hann sé alltaf að verða
þykkari og þykkari þessi múr. Það er hrein-
lega eins og verið sé að hlaða í hann. Ég
veit ekki hverjar orsakirnar eru, en finnst
þetta undarlegt.“
Zygmunt Bauman
er einn þekktasti félagsfræðingur
samtímans en hann var einn af fyrirles-
urum á hnattvæðingarráðstefnu Háskóla
Íslands um síðustu helgi. Þröstur
Helgason ræddi við Bauman um ástandið
í samfélögum samtímans sem hann hefur
lagt sig eftir að skilja.
FORSÍÐUMYNDIN
er eftir þýska ljósmyndarann August Sander og heitir Nunna/Nun, 1921.
Myndin er á sýningu á verkum Sanders í Ljósmyndasafni Reykjavíkur í Gróf-
arhúsinu. © Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August
Sander Archiv, Cologne; Bild-Kunst, Bonn 2002.
INGIBJÖRG HARALDSDÓTTIR
HIN KONAN
Þú ert ekki ein
eins og í skuggsjá
utan hringsins
að hurðabaki eða
í svefnrofunum
bregður henni fyrir
hinni konunni
sem er líka þú
sem á líf sitt undir þér
og þínum draumum
Ingibjörg Haraldsdóttir (1942) er ljóðskáld og þýðandi. Fyrsta ljóðabók hennar,
Þangað vil ég fljúga, kom út árið 1974. Ljóðið Hin konan er úr nýrri ljóðabók
Ingibjargar er nefnist Hvar sem ég verð.
Raunveruleika-
sjónvarp
gengur út á að draga fram ákveðnar mann-
legar hvatir sem hafa í gegnum tímans rás
ekki talist til höfuðdyggða mannskepn-
unnar, svo sem eigingirni, undirferli,
nautnahyggju, hömluleysi og lygar, segir í
grein Unu Bjarkar Kjerúlf um raunveru-
leikann á bak við raunveruleikasjónvarpið.