Pressan - 16.11.1989, Blaðsíða 16

16
Fimmtudagur 16. nóv. 1989
Tveggja-
svefntíma-verur
Framangreind sannindi eru alveg
ný af nálinni, því samkvæmt erlend-
um heimildum var kenningin um
hina meðfæddu þörf fyrir miðdags-
lúr fyrst rökstudd vísindalega árið
1986. Fram til þess ‘tíma höfðu
svefnrannsóknarmenn brýnt fyrir
„tilraunadýrum", sem fylgst var
með að næturiagi, að leggja sig nú
örugglega ekki á daginn.
Það voru Scott Campbell og sam-
starfsmenn hans við Max Planck-
stofnunina í Múnchen, sem komu
kenningunni á framfæri fyrir þrem-
ur árum eða svo. Þeir höfðu fengið
fjölda fólks til að dvelja í nokkrar
vikur í neðanjarðarbyrgi, þar sem
engin leið var að segja til um hvort
úti var dagur eða nótt. Tilraunadýr-
in máttu sofa þegar þeim hentaði og
í ljós kom svipað svefnmunstur hjá
langflestum. Þeir sváfu lengi að
næturlagi og einnig í einn til tvo
tíma um daginn. Líkami okkar virð-
ist hins vegar „stilltur" á 25 klukku-
stunda sólarhring, svo svefntíminn
skekktist smám saman eftir því sem
á tilraunina leið, miðað við 24
stunda sólarhring.
Vísindamennirnir í Múnchen
þóttust því sjá greinileg merki þess
að við værum í raun tveggja-svefn-
tima-verur, sem þyrftu stuttan svefn
u.þ.b. tólf tímum eftir miðbik lengra
svefntímabilsins. Manneskja, sem
sefur frá miðnætti til klukkan sex
um morguninn, gerist t.d. gjarnan
syfjuð um þrjúleytið, því þá gefur
klukkan í heilabúinu á henni til
kynna að mál sé að leggja sig.
Minnst fimmtán
mínútur
Raunar hafði kenningin um mið-
dagslúrinn verið sett fram árið 1975
af Dr. Roger Broughton við háskól-
ann í Ottawa í Kanada. Hann hélt
því þá fram að eftirmiðdagssvefn
væri okkur eðlilegur og studdi það
m.a. þeim rökum að þó smábörn
hættu smám saman að sofa meira
eða minna allan daginn hættu þau
ekki að fá sér lúr eftir hádegi fyrr en
þau kæmu á dagvistarstofnun. Einn-
ig benti Broughton á þau þjóðfélög
þar sem rótgróin hefð er fyrir eftir-
miðdagshvíld eða svokallaðri „sí-
estu" yfir miðjan daginn.
Víðast hvar í Bandaríkjunum er
engin sérstök hefð fyrir miðdags-
svefni, en í könnun á tíu þúsund
Ameríkönum kom fram að þeir
sofnuðu eftir hádegi að meðaltali
einu sinni eða tvisvar í viku. Þriðj-
ungur aðspurðra lagði sig raunar
fjórum sinnum eða oftar í viku, en
fjórðungur sagðist aldrei blunda
nema að næturlagi.
Það voru helst námsmenn og fólk
á eftirlaunum, sem hvíldu sig um
eftirmiðdaginn, enda á útivinnandi
fólk ekki auðvelt með að láta sér
renna í brjóst á miðjum starfsdegi.
Meðalblundurinn virðist vera u.þ.b.
fimmtán mínútur, sem er mun
styttri tími en Winston heitinn
Churchill sagðist þurfa til að verða
allur annar maður á eftir. Vísinda-
menn segja hins vegar að fólk verði
að sofna djúpum svefni til þess að
hvílast eitthvað að ráði og það sé
einungis yfirborðssvefn, sem næst á
örfáum mínútum.
Svefnbekki á
vinnustaði!
Vísindamaður í Israel, Peretz
Lavie, framkvæmdi svefn-könnun,
sem fór þannig fram að „tilrauna-
dýrin" voru látin sofa sjö af hverjum
tuttugu mínútum. Síðan mældi
Lavie hversu auðvelt fólkið átti með
að sofna á mismunandi tímum sól-
arhringseftir 13 mínútna vöku. íljós
kom að fólkið á auðveldast með að
sofna á kvöldin, eins og búast mátti
við, en á ákveðnum tímapunkti um
eftirmiðdaginn sigraði Óli lokbrá til-
raunadýrin líka með leifturhraða.
Sem sagt: enn ein rök fyrir því að
þörf fyrir miðdagslúr sé meðfædd.
Langar þig mest til að skriða undir
sæng, þegar vinnan heffst afftur efftir hó-
degishlé? Það er ekkert til að skammast
sin ffyrir! Okkur mannfólkinu er eðlilegt
að bíunda um eftirmiðdaginn, þó ffæstir
haffi aðstöðu til að ffullnægja þeirri með-
ffæddu þörff likamans.
EFTIR JÓNÍNU LEÓSDÓTTUR MYNDIR: EINAR ÓLASON
Þau gleðitíðindi hafa borist —
studd hávísindalegum rökum — að
mannskepnan sé frá náttúrunnar
hendi „hönnuð" á þann veg að hún
þurfi tvo svefntíma á sólarhing. Það
er sumsé ekki endilega merki um
leti og slóðaskap, þó maður lang-
geispi eftir hádegismatinn og langi
mest til að halla sér. Móðir Náttúra
er einfaldlega að biðja um seinni
svefninn! Og þeir, sem hiýða því
kalli hennar, verða bæði hressari og
skapbetri það sem eftir er dagsins.
Syfjan ekki
vegna ofáts
Þessi merka uppgötvun var nán-
ast gerð fyrir tilviljun, þegar vís-
indamenn hugðust kanna hvenær á
sólarhringnum fólk væri syfjaðast
og hvenær best vakandi. Þetta var
rannsakað með .ýinsum aðferðum,
sem allar leiddu til sömu niður-
stöðu: Okkur er meðfædd gífurlega
sterk þörf fyrir svefn eftir hádegi,
jafnvel þó við höfum sofið vel nótt-
ina áður.
Syfjan, sem hellist yfir okkur eftir
hádegismat, orsakast sem sagt ekki
af því að við höfum borðað of mikið,
ef marka má þessar erlendu rann-
sóknir. Þetta er einfaldlega „forrit"
frá náttúrunnar hendi, sem gerir ráð
fyrir því að við látum okkur renna í
brjóst um miðjan dag. Hvers vegna?
Líklega sökum þess að víða um
heim er miðdegissólin óbærilega
heit og fólki ekkert sérlega hollt að
vera mikið á ferli á þeim tíma dags.
Þetta er þó einungis tilgáta, en hún
kemur fram í bók um eftirmiðdags-
hvíld eftir Dr. William Dement, sem
hefur yfirumsjón með svefnrann-
sóknum við Stanford-háskóla.
Þessi mynd var tekin í vikubyrjun af Agli Jónssyni þingmanni á löggjafarsamkundunni. Hvenær
dags? Auðvitað eftir hádegil
Stundum tekur Móðir Náttúra öll völd og heimtar eftirmiðdagslúrinn, þó illa standi á.
Ekki verður betur séð en þau heyi þarna harða baráttu við meðfædda svefnþ
Gunnarsson, Guðrún Halldórsdóttir og Óli Þ. Guðbjartsson. (Myndin var te