Pressan - 31.05.1990, Blaðsíða 25

Fimmtudagur 31. maí 1990
•25
sfúkdómar og fólk
Um slag
l>ei»ar ég var lítill sai>ði hún móúir
mín mér frá manni, sem hefði allt í
eiiiu fengið slag. — Hvað er nú
það? spurði ég, og gat ekki látið mér
detta annað í hug en slagi í Vist eða
Marías. I öllum spilum sem ég kunni
skipti miklu að fá sem flesta slagi,
svo ég skildi ekki hversu leið hún
var yfir þessu. — Slag er það kallað.
þegar einhver fær blóðtappa í höf-
uðið, sagði hún, og lamast. Mér
fannst skrítið, að þetta einfalda orð
þýddi tvennt svona ólíklegt en hugs-
aði ekki meira um það. Löngu
seinna komst ég að raun um, hvað
slag er.
Blœöing eöa tappi
Slag er annaðhvort heilablæðing
eða tappi í einhverri af stóru æðun-
um til heilans. í heilablæðingu virð-
ist heilaæð rifna og blóð flæðir út í
heilavefinn og veldur skaða. Þegar
um blóðtappa er að ræða myndast
tappi eða blóðsegi í hjartanu eða
stóru slagæðunum í hálsinum, losn-
ar og berst með blóðstreyminu upp
í heilann og hindrar blóðflæðið i
einhverri af æðum hans. Við blæð-
ingu fær sjúklingurinn stundum
snögglega mikinn höfuðverk og
kastar upp en einkennin koma yfir-
leitt hægar ef um tappa er að ræða,
en oft er erfitt að greina á milli blæð-
ingar og tappa. Kinkennin stafa af
þeim truflunum sem verða á eðli-
legri starfsemi heilans og eru undir
því komin hvaða æðar skaðast. Æð-
arnar til heilans eiga að sjá ákveðn-
um svæðum fyrit súrefni og nær-
ingu og verði blóðrennslið fyrir
áfalli skaðast þær stöðvar heilans
sem æðin átti að næra og einkennin
má rekja til þess.
Flókin starfsemi heilans
Starfsemi heilans er ákaflega
margbrotin og flókin. Þar á hugsun-
in upptök sín, myndun tungumáls
og stjórn hreyfinga. Öll boð frá
skynfærum berast til heilans og
hann vinnur úr þeim og metur.
Minni og nænti eiga aðsetur í heil-
anum, heyrn, sjón og stjórnun
horntónakerfa. Klæðing eða tappi
sent skemmir heilastöðvar getur því
haft viðtæk áltrif sent þó eru ákaf-
lega mismunandi eftir því hvaða æð
eða svæði eiga i hlut. Kf önnur hvor
stóra heilaæðin (a. cerebri media)
verður fyrir áfalli fær viðkomandi
lömun í annan líkamshelminginn,
ef áfallið er vinstra ntegin er lömun-
in hægra megin en sé það hægra
megin fylgir því vinstri lömun.
Flestir fá dofa eða minnkaða skynj-
un í sama líkamshluta. Slíkt áfall
hefur auk þess áhrif á sjónina og
stöðu augnanna. Auk þess fær sjúki-
ingur með skaða í vinstri heilahelm-
ingi yfirleitt alltaf taltruflanir, þvi
stjórn tungumálsins er þar, svo eitt
af einkennunum er hin svokallaða
afasía eða erfiðleikar að tjá sig og
skilja mælt mál. Bakhlutar heilans
fá blóð frá tveimur stórum æðum
sem liggja til hnakkans. Ff þessar
æðar skaðast eru einkennin oft dofi.
skerðing á sjón, svimi, ógleði og
ýmiss konar jafnvægistruflanir. Ff
æðarnar til litla heilans skemmast
minnkar stjórn sjúklingsins á fínum
hreyfingum útlima. Oft er ákaflega
erfitt að greina nákvæmlega hvar
tappinn situr, en best er að gera það
með sneiðmyndatöku af heila. Horf-
ur sjúklinga eru betri eftir blóð-
tappa en blæðingu og versnti til
muna ef sjúklingurinn missir með-
vitund lengi.
Guöbrandur biskup
og sr. Oddur
Því er lýst í Skarðsárannál frá
17du öld hvernig Guðbrandur bisk-
up Þorlákssón fékk í Hja í hvíta-
sunnu l(i24 „aflleysi í hægri hönd
og tunguna svo hann talaði ekki í
.senn fjórum orðum íleira og var
rúmfastur uppfrá því til dauðadags
16/7 1627". I Kjósarannál er því
lýst hvernig Oddur prestur i Gaul-
verjabæ „varð magnlaus og mál-
laus", og lá rúmfastur i 3 ár. Þessir
menn báðir hafa fengið blóðtappa
upp í vinstri helming heilans og
lamast hægra megin og fengið veru-
legar taltruflanir. Lýsingin á Guð-
brandi er mjög dæmigerð; hann get-
ur greinilega ekki myndað nema ör-
fá orð i einu og er magnlaus í hægri
hendinni. Höfundur annálsins segir
biskup hafa verið lamaðan í tung-
unni en það er misskilningur hjá
honum, tungan lamast aldrei alveg
þó krafturinn minnki í henni. Bisk-
upinn er rúmfastur eftir þessar
hremmingar, sem síðan draga hann
til dauða. Annars staðar í annálum
(Fitjaannál) er sagt frá Fyjólfi Fy-
leifssyni, guðhra'ddum og öldruð-
um manni, sem svaf í fjögur dægur
og varð strax þungur kararmaður á
eftir, iiálfvisinn i átta ár. Mér finnst
liklegast að Fyjólfur hafi fengið
tappa eða blæðingu i hægri heila-
helminginn úr því að annálshöfund-
ur getur ekki um málleysi.
Alvarlegur sjúkdómur
Heilablóðfall eða slag er ennþá
ein af helstu dánarorsökum hér-
lendist eins og víðar um hinn sið-
menntaða lieim enda yfirleitt um
eldra fólk að ræða. I Bandaríkjunum
eru þessir sjúkdótnar 3ja algengasta
dánarorsökin á eftir krabbameini og
hjarta- og æðasjúkdómum. Akveðn-
ir áhættuþættir auka mjög hættuna
á slagi, eins og hár blóðþrýsting-
ur, sykursýki, æðakölkun, reyk-
ingar, hjartasjúkdómar og loku-
gallar, áfengisdrykkja og offita.
Meðferðin er erfið og lítið hægt að
gera annað en styðja og styrkja
sjúklinginn og biðja og vona að
skaðinn sé sem minnstur. Fftir að
slagið er hafið virðist lítið ha*gt að
aðhafast til að breyta gangi mála.
Varðandi endurhæfingu þessarti
sjúkliuga gegna sjúkraþjálfarar
stóru og viðamiklu hlutverki og
flýta fyrir einhverjum bata og koma
í veg fyrir að sjúklingurinn kreppist
og verði enn meiri örkumlainaður.
Yfirleitt er reynt að hjálpa þessum
sjúklingum strax með þjálfun og
kenna þeim að nýta þann kraft sem
fyrir hendi er og talkennarar eru til-
kallaðir, ef um taltruflanir er að
ræða. Oft kemur einhver kraftur til
baka og er það mjög mismunandi
hversu mikið af einkennunum geng-
ur til baka.
Meöferö Jónassens
Meðferð þessara sjúklinga hefur
því lítið breyst frá því aö Jónassen
landlæknir gaf út Lækningabók
handa alþýðu á Islandi árið 18H4
en þar stendur á bls. 341: „Hvaö
snertir lækninguna er hún innifalin
fyrst í j)ví að reyna að koma í veg
fyrir slagið, i öðru lagi i því aö veita
sjúklingnum alla j)á hjálp sem hægt
er bæöi meöan hann liggur í slaginu
og eins eftir á, þegar hann raknar úr
því." Svo þrátt fyrir allar framfarir í
heimi læknavísindanna á þessum
106 árum hefur meðferðin lítiö
breyst. Núna tekst þó læknum betur
en áður að fást við þá áhættuþætti
sem oft eru undanfari þessara sjúk-
dóma eins og hár blóðþrýstingur.
sem veldur miklu um það aö tíðni
þeirra fer lækkandi. Þó virtist Jón-
assen hafa haft skoðanir á þessu
'líka, því hann segir í sama kafla:
„Sjerhver sá, sem á þá í ætt sinni
sem hafa fengiö slag, ætti ávallt að
gæta |)ess að lifa sem kyrrlátustu
lífi, forðast allar miklar áreynslur,
hafa stillingu á geði sínu, og forðast
ofát og áfenga drykki og sterkt kaffi
og hafa hinar nákvæmustu gætur á
|)ví að ganga eigi lengi meö harðlífi
en liafa liöugar hægðir." Þessar ráð-
leggingar flestar eru enn í gildi við
liáum blóðþrýstingi, svo .lónassen
hefur haft ágæta þekkingu á for-
varnargildi þessara ráðstafana. Nú-
tímalæknirinn getur sótt til Jónas-
sens ýmislegt sem lifir enn góðu lííi
þrátt fyrir alla tækni- og tölvuvæð-
ingu tuttugustu aldarinnar.
ÓTTAR
GUÐMUNDSSON 0
lófalestur
draumar
I þessari viku:
Kópur
(karl, fæddur 17.7. '64)
Það ætti eflaust vel við þennan
mann að vinna við eitthvert svið
tengt fjármálum eða jafnvel lög-
fræði. Þetta er mikill fagurkeri,
sem vill njóta lífsins og hafa það
svolítið gott. Æska hans hefur ver-
ið nokkuð erfið og hann hefur ver-
ið viðkvæmt barn. Á aldrinum 18
til 22 ára hefur honum gengið vel
og komist það, sem hann vildi.
Undanfarin ár hafa hins vegar að
öllum líkindum verið honum erfið
og tengist það fjölskyldumálum.
Það verða þáttaskil hjá þessum
manni, þegar hann er 31 til 34 ára
gamall. Árið 1991 getur reynst
honum jákvætt fjárhagslega, ef
hann tekur ekki of stór skref.
Bestu ár hans í einkalifinu verða
eftir árið 2000.
Þessum manni hættir til að vera
of smámunasamur.
AMY
ENGILBERTS
Ef þig dreymir hund. .
Aldrei hélt ég að ég ætti eftir að
verða svo fróð um draumahunda
sem ég nú erorðin. Fg má til meðað
leyfa ykkur að sjá hér í heilu lagi
kaflann um hundana úr drauma-
ráðningum Margeirs .lúnssonar frá
1936.
. . . Ff hundur eða hundar elta
mann sem eiganda sinn tákiiar það
trúlynda þjóna. ()g yfirleitt eru
vinalegir hundar í draumi fyrir
góðu, nema þeir hlaupi á undan
manni, þá merkja þeir falska vini og
rógbera. Hvitir hundar tákna gleöi
eða snjókomu ef þeir eru margir og
fara ófriðlega. Svartur hundur: svik
og saurlifi (liklega þó því aðeins að
maður þekki hann ekki, innsk.)
Vera bitinn af hundi: fjársvik eöa ill-
gjarnan óvin. Margir hundar ýmis-
lega litir: gestakomu, og séu þeir ró-
legir eru gestirnir frekar vinveittir,
annars undirförulir. Leika sér við
hund: samtal við andstæðing sinn.
Gulur hundur: veikindi. Mórauður
hundur: gróða. Sjá hunda fljúgast á:
ósamlyndi. Grár hundur: frostviðri.
Sjá hund bíta bein: allsnægtir. Heyra
hunda gelta: óvinaíal.
Sem sagt — takið vel eftir ef ykkur
dreymir hunda. Sitthvað fleira hafði
gamla fólkiö að segja um hin ýmsu
dýr, smá og stór, sem áöur voru
miklu stærri þáttur í daglegu lífi en
nú er. Þannig var það taliö íyrir
gleði að sjá mýflugur. Maðkar voru
hins vegar sagðir ills viti, boðuðu
annaöhvort veikindi, fátækt eða
(alska vini.
Þaö kemur einnig fram í þessum
ráöningum að álftir í draumum voru
taldar tákna stúlkur eða konur. Að
heyra þær syngja dapurlega var
ekki talið gott. Fn létu þær blíölega
var það talið ungu fólki fyrir ástum.
Og að finna álftarfjööur í draumi
boöaði komu ástarbréfs. Fn þætti
manni álftirnar svartar táknuðu
þær sorg.
Dreymi mann gæsir er þaö fyrir
gleöi.
Geitur eru sagðar boða dreym-
anda happ. Hreindýr kváðu einnig
vera jákvætt draumtákn. Nema þau
séu veidd eða drepin í draumnum. Á
það raunar við um flesta dýra-
drauma aö dýrin boöa svo fremi
gott að þau séu á lífi. Að dreyma
kanínur er sagt fyrir auösæld og
störri fjölskyldu. Þessi ráöning er
vafalaust ný hér á landi, þar sem
kanínur eru hér um bil nýfluttar til
landsins. Kaunar geta svo indæl dýr
varla boðað annað en gott. Áö
dreyma dýr eða fugla með fallega
unga eða afkvæmi táknar að börn
komi á heimili manns eða vina
manns, en veit á sorg ef manni þykir
ungarnir deyja.