Pressan - 06.12.1990, Blaðsíða 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 6. DESEMBER
VERÐA ALLAR
KONUR EINS
OG MÆÐUR
ÞEIRRA?
Hver kannast ekki vid hinar ofsa-
fengnu tilfinningar unglingsáranna
þegar heimurinn er svartur og hvít-
ur og baráttan fyrir því ad komast
undan valdi foreldra er í algleym-
ingi? Þar fá foreldrar nidurstöðurn-
ar úrþví uppeldisprófi sem náttúran
lagði fyrir óþvegnar í andlitið.
Hvaöa foreldri hefur ekki að ein-
hverju leyti upplifað höfnun barns
síns þegar unglingsárin skutu upp
kollinum? Við könnumst öll við
þessar tilfinningar að meira eða
minna leyti hvort sem við viður-
kennum það fyrir sjálfum okkur
eða ekki. Sumir burðast með slíkar
tilfinningar til barna sinna eða for-
eldra allt lífið.
ÓVINIR
Þegar þið mamma þín getið ekki
verið vinir er nafn á bók eftir Vict-
oriu Secunda og fjallar um samband
dætra við mæður sínar. Secunda
byggir bók sína á viðtölum við full-
orðnar konur sem hafa ekki getað
unnið úr sárum tilfinningum gagn-
vart mæðrum sínum, tilfinningum
er áttu upptök sín í bernsku. Sec-
unda segir viðmælendur sína að
öllu leyti eðlilegar konur nema því
sem snertir bernskuna. Ótrúlegt sé
hvernig ungar, gáfaðar, viðkvæmar
konur sem séu samkeppnishæfar í
öllu öðru tilliti geti orðið máttlausar
Því eldri sem ég verö því
meira sé ég af mömmu
minni í sjálfri mér. Ég
heyri þeim mun meira af
rödd móður minnar í
minni eisjin rödd eftir því
sem líf okkar og hugsanir
veröa ólíkari.
NANCY FRIDAY
„Stundum hvarflar að mér að
móðir sé samstofna orðinu mæða“
— segir Margrét Pála Ólafsdóttir
fóstra.
„Konur tengjast dætrum sínum
annars vegar og sonum hins vegar
á ákaflega ólíkan hátt. Það sést
best þegar þær verða háðar börn-
um sínum og tengjast þeim þannig
á röngum forsendum. Þá kemur
upp sú tegund móðurumönnunar
sem ég kalla mæðrun. Þegar við
mæðrum drengina erum við að
mæðra valdakynstofninn en þeg-
ar við mæðrum dæturnar erum
við að afhenda ákveðinn kvenna-
arf sem í flestum tilvikum er sjálfs-
fyrirlitning kvenna og valdaleysi.
af hryggð eða skolfið af heift þegar
þær tala um mæður sínar.
Secunda segir valdið sem mæður
hafa yfir dætrum sínum á fullorðins-
árum eiga upptök sín i minning-
unni. Þegar þessar konur tala um
mæður sínar verði þær aftur „varn-
arlaust barn andspænis foreldri sem
með augnaráðinu einu saman getur
hryggbrotið það“.
ÁSTARSAGA
Ef jafnáhrifamikill þáttur og vond
tengsl við móður í bernsku er látinn
afskiptalaus stofnar það öllum öðr-
um samböndum dætranna í hættu,
hvort sem er við elskhuga, vini,
maka, samstarfsmenn eða börn.
Dæturnar dragast þá sérstaklega
að fólki sem minnir á móðurina.
Það er þá yfirleitt síðbúin tilraun til
að öðlast viðurkenningu móðurinn-
ar. Slíkt leiðir þó nær undantekning-
arlaust aðeins til nýrra árekstra.
Sumar reyna að gera úr börnun-
um sínum þær mæður sem þær
ekki áttu. Þannig fara börnin á mis
við þann styrk og umhyggju sem
foreldrar eiga að veita.
Enn aðrar velja sér maka sem
minnir á móðurina. Þannig getur
dóttirin gengið makanum í móður-
stað.
Að lokum eru þær dætur sem
ekki geta sett mæðrum sínum nein
mörk í samskiptum. Mæðurnar
stjórna þá lífi og fjölskyldum dætr-
anna langt fram á fullorðinsár.
Victoria Secunda segir að það sé
vissulega til leið fyrir dætur út úr
slæmum mæðgnasamböndum.
Mæðrun er hörkulega fram sett
krafa um sameiginlegt skipbrot
kvenna. Konur eru sífellt að ala
upp konur sem setja aðrar reglur
fyrir sig en drengina. Kvennabar-
áttu miðar síðan lúshægt enda er
hún rekin í orði en ekki á borði
meðan uppeldisþáttum er ekki
sinnt.“
— Má af því ráöa að við stönd-
um ísömu sporum og mœöur okk-
ar?
„Já, vissulega. Mæðrun er eitt
voldugasta tækið til að viðhalda
misrétti. Móðurhlutverkið er því
aðeins fyrir hendi að barn sé til
staðar. Þess vegna er mæðrunar-
Dætur geti vingast við mæður sínar
eða að minnsta kosti gert sér grein
fyrir að mæðurnar gáfu það sem
þær gátu þótt það hrykki skammt —
og hætt að ásaka þær.
AÐ VERA EN VERA SAMT EKKI
Samband mæðra og dætra bygg-
ist oftast á falslausri aðdáun fyrstu
árin og afstaða dætra til mæðra
nálgast tilbeiðslu. Þegar unglingsár-
in nálgast með allri þeirri dulúð og
spennu sem fylgir því að þroskast úr
barni í fullorðna manneskju vill þó
koma annað hljóð í strokkinn.
Eitt frægasta samband móður og
dóttur úr íslenskum bókmenntum
er án efa samband Sigurlínu og
Sölku Völku í Sölku Völku Halldórs
Laxness: „Kanski var alt líf hennar
í senn bardagi fyrir málstað móður
hennar og flótti undan honum."
Á sama tíma og Salka Valka legg-
ur grunn að sjálfstæði sínu til að
forðast örlög móðurinnar hefur hún
tekið í arf sjálfsfyrirlitningu hennar.
... OG VERA HRÆDD
í bókinni Öskubuskuáráttan segir
Colette Dowling: „Allar tilraunir
stúlkna til að fikra sig í átt til sjálf- o
stæðis eru skipulega kæfðar í fæð- S
ingu eins og stúlkurnar séu í lífs-
hættu við það eitt að þreifa sig
áfram og taka áhættu.“
Þetta er vissulega alhæfing en
umhugsunarverð. Sumum mæðrum
hættir nefnilega til að ofvernda dæt-
ur sínar og vitna þá gjarnan í ljóta
kallinn sér til halds og trausts. En
þótt ljóti kallinn sé áhrifamikill á
bernskuskeiðinu öðlast hann nýja
og viðkvæmari merkingu á ungl-
hlutverkið eins og sogskál á barn-
inu, með öðrum orðum, börn eru
til án mæðra en mæður án barna
eru ekki til. Hefurðu til dæmis
heyrt um barnlausar mæður? Þeg-
ar barnið kemst á þann aldur að
það fer að hafa þörf fyrir fleira fólk
er móðirin orðin hagsmunatengd
barninu.
Konur hafa í gegnum tíðina átt
allt of mikið undir börnunum. Það
er bæði skelfilegt fyrir mæðurnar
og börnin. Þessi sígilda sektar-
kennd mæðra sem svo mikið er
talað um er einfaldlega óttinn við
að sleppa og missa hinn göfuga
móðurtitil."
— En er þessi togstreita þá ná-
ingsárunum. Sé hræðsluáróðrinum
þá haldið áfram án viðeigandi skýr-
inga tekur dóttirin aðeins óútskýrð-
an ótta í arf en ekki það frumkvæði
sem þarf til að sigrast á honum. Ætl-
aðist móðirin til þess? Eða ...
ÞJÓNUSTUARFURINN
Til eru kenningar um að sumar
mæður séu ansi tvöfaldar í roðinu
skyld erfiðleikum milli mœðgna?
„Já, þær konur sem þrjóskast
við að meðtaka arfinn skapa að
sjálfsögðu ótta hjá móðurinni. En
flestar táningsstúlkur taka við arf-
inum fyrr eða seinna. Þegar á tán-
ingsaldurinn er komið þurfa börn
ákveðinn aðskilnað frá foreldrum
sínum. Stelpur skilja sig frá þeim
með enn meiri nálægð hversu
mótsagnakennt sem það kann að
hljóma. Sé móðirin í mæðrun
verður hún elskaðasta og hatað-
asta manneskjan í heiminum og
allt lífið snýst um að komast að
henni og um leið sem lengst frá
henni.“
hvað varðar framtíð dætranna og
hafi hálfgerða andúð á öllu frama-
poti dætranna ef það fer fram úr
þeim sjálfum. Sú bæling sem óhjá-
kvæmilega hlýtur að fylgja því að
lenda í þjónustuhlutverkinu getur
leitt af sér rótgróna andúð og and-
stöðu við að dæturnar rói á önnur
mið innan samfélagsins í leit að við-
urkenningu.
Þá erum við aftur komin að kyn-
slóðabilinu. Eflaust má afskrifa það
sem liðna tíð. Við stöndum frammi
fyrir því að konur ná í þá menntun
sem hugurinn stendur til og sækja í
sig veðrið á vinnumarkaðnum. Það
er samt staðreynd að konur fara
helst í þau störf sem lúta að umönn-
un, svo sem barnauppeldi, hjúkrun
og félagslega þjónustu. Þau störf eru
síðan, í réttu hlutfalli við fjölda
kvenna í stéttunum, illa metin til
launa. Þegar heim er komið sinna
Mamma
þú hrífst af litlum húsum
því minni því betri_____________
Kannski ekki betri______________
en einhvern veginn
meira___________________________
GUÐLAUG MARÍA BJARNADÓTTIR
Margrét Pála Ólafsdóttir
MÓÐIR/MÆÐA
Þegar hún var reiö sendi hún mér myrkt augnaráö. Eg
óttaöist þetta hvassa augnaráö sem afskrœmdi frítt
andlitiö. Éí> þurfti bros hennar.
SIMONE DE BEAUVOIR
FIMMTUDAGUR PRESSAN 6. DESEMBER
23
KOLFINNA^íl BRYNDÍS
konur líka í flestum tilfellum þjón-
ustuhlutverkinu — og skyldu þær
þá ómeðvitað færa gremjuna yfir á
dæturnar?
Að sjálfsögðu er eðli mæðgna-
sambanda að miklu leyti háð tíðar-
andanum. Tíðarandinn hefur löng-
um stjórnast af hugmyndum karl-
manna auk þarfa atvinnulífsins og
verið duttlungafullur í garð kvenna.
Þær konur sem upplifðu þvínæst
gerbyltingu í atvinnuþáttöku
kvenna stóðu oftar en ekki uppi í
hárinu á mæðrum sínum sem ríg-
héldu í ímynd hinnar heimavinn-
andi húsmóður. Þær þurftu þó oftar
en ekki að leita til mæðra sinna um
þá þjónustu sem þjóðfélagið þrjósk-
aðist við að láta konum í té, það er
að segja örugga gæslu fyrir börnin
meðan á vinnu stóð.
VERÐA KONUR EINS OG
MÆÐUR ÞEIRRA?
Af hverju enda svona margar kon-
ur í sama starfi og mæður þeirra þó
svo að þær hafi svarið fyrir að gera
það? Af hverju staðfesta kannanir
að dætur táningamæðra verði frek-
ar mæður á táningsaldri? Það er víst
enginn algildur sannleikur í þessum
málum en vissuléga bendir þetta til
þess að við drögum meiri dám af
mæðrum okkar en við gerum okkur
grein fyrir.
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir
Þegar ég banka á heimili Bryndís-
ar Schram og fjölskyldu kemur ung
kona til dyra. Mér finnst eitt augna-
blik að þar sé Bryndís sjálfen konan
er um tvítugt og ég álykta sem svo
að þar sé komin Kolfinna dóttir
hennar. En eru þær mæðgur tvær
útgáfur af sömu manneskjunni,
eða...
Kolfinna: „Ég er náttúrlega hrein-
skilin og mamma er það líka.
Kannski svolítið ör.“
Bryndís: „Kolfinna er náttúrlega
yngsta barnið mitt og yngsta barnið
er einhvern veginn nánara móður-
inni. Hún hefur nú eiginlega verið
aftan í mér alla tíð, þar til kærastinn
hennar kom inn í myndina og hrifs-
aði hana frá mér.“
Kolfinna: „Það var nú vegna þess að
við vorum alltaf úti. Mamma vann
sem fararstjóri á Ítalíu á sumrin og
ég var þar með henni.“
Bryndís: „Hún tölti líka á eftir mér
þegar ég var að vinna hér heima, í
stúdíóum um allan bæ, í leikhúsum
og sjónvarpi.“
Kolfinna: „Það var svo gaman að
vera með mömmu, hún var alltaf á
svo skemmtilegum stöðum."
Bryndís segir að Kolfinna hafi not-
ið þess að vera yngsta barnið. And-
rúmsloftið sé yfirleitt afslappaðra
gagnvart yngstu börnunum. Þá séu
væntingarnar ekki jafnmiklar og
þau ráði sér meira sjálf.
Kolfinna: „Ég var nú send í ballett."
Bryndís: „Það var nú bara vegna
þess að systur hennar voru í baliett
og ég vildi að hún fengi tækifæri
líka.“
— En hvernig var með unglingsár
Kolfinnu, skyldu engin átök hafa
verið milli þeirra mceðgna þá?
Bryndís: „Ég man að það urðu ein-
hver átök þegar hún var fimmtán og
sextán ára. En þá talaði hún um að
ég sinnti henni ekki nóg.“
Kolfinna: „Ég man að þú varðst
einu sinni brjáluð þegar ég hélt
partí."
Bryndís: „Það var nú vegna þess að
sparifötin hans pabba þíns hurfu og
ég hef ekki séð þau síðan. Krakk-
arnir áttu það öll til að halda partí
þegar við Jón vorum að heiman.
Þar sem við búum miðsvæðis gat
orðið fjölmennt og hlutirnir farið úr
böndunum."
Kolfinna: „Ég get nú ekki kvartað
yfir of miklum aga. Við krakkarnir
fengum mikið að ráða okkur sjálfir.
Það er stundum verið að ásaka
mæður fyrir að vera ekki alltaf til
staðar en ég held að börn verði síð-
ur sjálfstæð ef mæðurnar eru of
mikið heima."
Bryndís: „Ég hef nú stundum staðið
mig að sektarkennd yfir því að vera
ekki nóg með börnunum. Það er
kannski vegna þess að ég átti móð-
ur sem var alltaf heima. Því er hins
vegar ekki að neita að í dag eru
heimilisstörf mun léttari en þau
voru þegar ég var að alast upp.“
Kolfinna: „Það var náttúrlega alveg
æðislegt að vera dóttir hennar
mömmu. Ég var alltaf á ferð og
flugi. í leikhúsi, sjónvarpsstúdíóum
og útlöndum. Það voru ekkert allir
krakkar sem áttu slíka mömmu. Ég
dáist að henni að geta allt sem hún
gerði. Núna þegar ég er sjálf búin að
eignast barn hugsa ég stundum um
mömmu, hvernig hún kom öllu í
verk með okkur fjögur.
Það er náttúrlega svolítið undar-
legt að heyra fólk tala um mömmu.
Mamma er eiginlega eign allrar
þjóðarinnar. Það er oft skrítið að
eiga þekkta foreldra að því leyti að
maður er sí og æ að taka upp hansk-
ann fyrir þá.“
— Við víkjum talinu að menntun
og starfsvali. Nú fást þœr mœðgur
við ólíka hluti, og Bryndís valdi aðra
hluti en móðir hennar gerði sem
heimavinnandi húsmóðir. Kolfinna
leggur stund á sagnfrœði, og alþjóð
veit að Bryndís hefur lagt gjörva
hönd á margt.
Kolfinna: „Þjóðfélagið segir þér
mikið til hvað þú átt að gera. Eins og
til dæmis í stríðinu. Þá var þörf fyrir
útivinnandi konur og þær flykktust
út á vinnumarkaðinn. Þegar stríð-
inu lauk komu kallarnir heim og þá
var allt í einu fínt að vera heima-
vinnandi húsmóðir aftur."
Bryndís: „Það er nú ekki spurning
um hvort það er fínt eða ekki. Ef
fólk ætlar að uppfylla nútímakröfur
þarf tvær fyrirvinnur. Hins vegar
var ég alveg staðráðin í að verða
listdansari þegar ég var ung og auð-
vitað var það svolítið á skjön við
raunveruleika þess tíma.“
Kolfinna: „Ef þú hefðir verið karl-
maður hefðirðu kannski ætlað að
verða forsætisráðherra. Ef amma
hefði verið karlmaður hvað ætli hún
hefði orðið? Ég var send í ballett en
ekki skák. Hver veit nema það búi
skákmeistari í mér, það var aldrei
látið reyna á það.“
Bryndís: „Ég er ósammála því að
maður sé algerlega mótaður af sam-
félaginu. Ég held að þarna skipti
skapgerðin miklu meira máli en
maður gerir sér grein fyrir.“