Pressan - 28.02.1991, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 28. FEBRÚAR 1991
íöícnöítnt
|ijod§ogttt
Maður sem var þekktur
fyrirafrek sín í íþróttum var
matmaður mikill. Svo virð-
ist sem honum hafi staðið á
sama hvaða mat hann lét í
sig. Hitt var öllum Ijóst að
hann þurfti mikið af mat.
Græðgin var á tiðum slík að
manninum sást ekki alltaf
fyrir. Auk þess að vera dug-
legur við íþróttaæfingar og
keppnir starfaði maðurinn
við húsþyggingar og var
mjög duglegur til allra
verka.
Vor eitt fór hann ásamt
tveimur vinnufélögum í lít-
ið sveitaþorp á Vesturlandi.
Þar var ætlunin að reisa ein-
ingahús. Matsala var i fé-
lagsheimili staðarins. Auk
iðnaðarmannanna þriggja
átu þar fjórir aðrir karlmenn
og ein kona og ung dóttir
hennar. Maturinn vargóður
og velútilátinn. Þar sem
kurteisi var ekki helsta
dyggð íþróttamannsins
tóku vinnufélagar hans að
sér að gæta þess, svo litið
þar á, að íþróttamaðurinn
færi ekki svangur frá borði
og ekki síður hitt að hann
hneykslaði ekki aðra með
framkomi sinni sem á
stundum gat verið óhefluð,
vægast sagt.
Við matarborðið eitt
kvöldið var borin fram
lambasmásteik. Meðbitið
var eggjakaka ein stór og
mikil. Þar sem konan og
dóttir hennar, sem voru
fastir matargestir, voru ekki
mættar þegar aðrir voru að
hefja máltíöina sá annar
vinnufélaga íþróttamanns-
ins að nauðsynlegt var að
taka stjórnina í sína hendur,
annars var hætta á að
íþróttamaðurinn æti alla
eggjakökuna.
Vinnufélaginn reyndi að
skera eggjakökuna þannig
að allir sem áttu að fá bita
fengju nokkurnveginn jafn-
stórar sneiðar. Þetta tókst
með ágætum og enginn
hreyfði andmælum. Þegar
búið var að ráðstafa öllum
sneiðunum nema tveimur,
en mæðgunum voru ætl-
aðar þær, hófst átið. Eins og
áður hafði íþróttamaðurinn
orðið oftast nær og aðrir
komust sjaldan að. Þaö
gerði lítið til þar sem hann
sagði skemmtilega frá.
Þegar dágóð stund var
liðin mættu mæðgurnar.
Mamman tók að skammta
dóttur sinni á disk. Þegar
hún ætlaði að ná í eggja-
kökugneiðarnar og var að
því komin að stinga gafflin-
um í aðra þeirra kom gaffall
íþróttamannsins með ótrú-
legum hraða. Með þaul-
æfðum höndum tókst hon-
um að stinga í báðar sneið-
arnar. Konan sat eftir og
starði á aðfarirnar. Alla við-
stadda setti hljóða nema
iþróttamanninn sem sá
ekkert athugunarvert.
(Úr mathákasögum)
Valdimar Tómasson bókasafnari
SÍÐAN
FÉKK
ÉG
VÍRUS
„Þegar ég kom til menn-
ingarinnar 16 ára fór ég að
tína út eina og eina bók og
síðan fékk ég virus. Nú á ég
marga metra af bókum.
Þetta er auðvitað ekki heil-
brigt — ég er illa farinn
ungur maður."
Valdimar Tómasson er tæp-
lega tvítugur bókasafnari frá
Litlu Heiöi í Heiðardal. „Þar
hef ég lifað glaðar stundir,
eins og segir í gömlu söng-
lagi. Þegar til Reykjavíkur
kom tók hins vegar við
hrakningasaga um mennta-
kerfið, sem við skulum láta
liggja milli hluta.“
Valdimar safnar einkum
ljóðabókum, kvæðum og
þjóðlegum fræðum. Það vek-
ur óneitanlega forvitni okkar
að svo ungur maður skuli
vera haldinn slíkri söfnunar-
áráttu. „Það eru einstaka
ungir menn í þessu. Ég býst
við að ég sé einfaldlega fag-
urkeri. Eg er eins og aðrir
bókasafnarar alltaf að leita að
einhverjum fágætum hlutum.
Núna er ég með mörg járn í
eldinum, en er helst að reyna
að tína eitthvað til eftir Jónas
Guðlaugsson og rímnakver
Símons Dalaskálds og fleiri
góðra manna. Og nú eru allir
að leita að Vilhjálmi frá Ská-
holti. Það er mikil vakning
fyrir Vilhjálmi, það er virki-
lega erfitt að ná í hann. Rétt
í þessu var ég að missa af
einni af eldri bókum Vil-
hjálms, hann fer út um leið og
hann kemur inn. Maður verð-
ur að hafa njósnir úti, ætli
maður að hremma þær.“
Starfsferill Valdimars er
með ólíkindum. Hann af-
greiðir af og til í fornbóka-
verslun í Hafnarstræti og í
pylsuvagninum í Austurstræti
í viðlögum, eins og hann kall-
ar það. A sumrin hefur hann
stundað óvenjuleg viðskipti,
maðkatínslu. „Ég veit ekki
hvort ég ætti að auglýsa það,
því maðkatínslan er þokka-
leg tekjulind, sem oftast er
stunduð í skjóli myrkurs. Ég
hef stundað maðkatínsluna
frá blautu barnsbeini. Nóttin
býr yfir mikilli fegurð sem
dagurinn hefur ekki upp á að
bjóða. En ég hef ekki gaman
af næturlífi eins og það er í
hugum flestra ungmenna."
Valdimar útskýrir þetta nán-
ar með kvæði eftir sig.
Þér lífsglada æska sem œöir um
torg
í œrslafullum gleöinnar leik,
og heldur það tryggasl í sœlu og
sorg
aö synda I vimu og reyk,
en gœtir þess ekki aö veigin er
völt
og margan vin sinn i tryggöum
hún sveik.
Þótt Valdimar sé augljós-
lega sjálfur skáld hefur hann
engin áform uppi um að gefa
út Ijóðabók. „Þetta er eins og
mörlandinn hefur gert í
gegnum tíðina. Það yrkja all-
ir hver í sínu horni og síðan
rykfellur þetta.“
Valdimar segir það nánast
himnaríki á jörð fyrir sig að
vinna í fornbókaverslun.
„Þarna kemur margur mað-
urinn spakur að viti, sem út-
deilir af sinni visku. Og það er
sérstök tilfinning að vera inn-
an um fágætar bækur." Valdi-
mar neitar þvi hins vegar að
eiga sér einhverjar ákveðnar
uppáhalds stefnur eða stíla.
„Ætli ég segi ekki eins og
skólaskáldið:
Mig varöar ekkert um isma
og istanna þrugl um list
ég flýg eins og lóan mót sól og
söng
þegar sát mín er Ijóöaþyrst."
„Rétt í þessu var ég að missa
af einni af eldri bókum Vil-
hjálms, hann fer út um leiö og
hann kemur inn. Maður verður
að hafa njósnir úti, ætli maður
að hremma þær."
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Gyllinæd
Ég var staddur í New York
fyrir nokkrum vikum. Sú
borg er stórkostleg á allan
hátt. Seint fæ ég mig full-
saddan á umferðinni, mann-
lífinu, byggingunum og öll-
um gjörningunum. Á kvöld-
in og morgnana lá ég yfir
sjónvarpi og skemmti mér
við að horfa á spurninga-
leiki, fréttaþætti og fram-
haldsmyndir að ógleymdum
auglýsingum. Égskoða alltaf
amerískar auglýsingar með
undrun og aðdáun. Þær eru
margar ótrúlega vitlausar
en jafnframt svo barnalegar
og innilegar að ég skemmti
mér alltaf jafn vel. Eitt af því
sem Ameríkanar auglýsa í
sínu sjónvarpi en við ekki
hér norður á klaka eru alls
konar lyf. I hjartnæmum
leiknum auglýsingum
kvarta prúðbúnir fjölskyldu-
feður undan höfuðverkjum
og áhuggjufullar húsmæður
barma sér yfir tíðaverkjum.
Hjálpin er aldrei langt undan
í næsta apóteki í formi alls
konar verkjalyfja. Hægdir
virðast mörgum auglýsand-
anum sérlega hjartfólgnar.
Þeir auglýsa af mikilli innlif-
un í síbylju bæði efni til að
örva og draga úr hægðum.
Leikararnir leggja sig alla
fram og bera það utan á sér
að þeir hafi ekki haft hægðir
í nokkrar vikur. Svipurinn er
fullur leiða og örvinglunar.
Svo uppgötva þeir hægða-
lyfið xyz sem gjörbreytir lífi
þeirra til hins betra og þeir
geta tekið gleði sína á ný.
Aðrir hafa stöðugar áhyggj-
ur af gyllinæð. Otal auglýs-
ingar birtast á skjánum um
lyf vegna þess sjúkdóms.
Feitlaginn skrifstofumaður
birtist á skjánum og hleypur
fagnandi heim til konu og
barna. Hann segir glaður í
bragði að NN læknir hafi
sagt að ekki þurfi að skera í
gyllinæðina sína. Skrifstofu-
maðurinn þurfi einungis að
nota lyfið WW og þá muni
allt falla í Ijúfa löð. Börnin og
eiginkonan gleðjast inni-
lega, stíga villtan dans og
syngja söng um lyfið ww
sem bjargi pabba frá verkj-
um og skurðaðgerðum.
Gullfalleg skrifstofumær
segist með miklum
raunasvip ekki geta setið
lengur við vinnu sína. Hún
finnur þá fyrir tilviljun
kremið ww og nú getur hún
setið tímunum saman
óþægindalaust.
Talið er að helmingur allra
sem komnir eru á miðjan
aldur þjáist af gyllinæð í
einhverju formi. Það er því
ábatasamur bissness að
framleiða og selja lyf til að
hafa áhrif á þetta hvimleiða
ástand. Gyllinæð eru æða-
hnútar sem myndast í kring-
um endaþarmsopið. Æða-
hnútar myndast þegar blóð
safnast fyrir í æð þegar frá-
rennsli þess hindrast af ein-
hverjum ástæðum. Þetta
veldur því að lokukerfi æð-
anna bilar og blóðið dælist
því ekki frá æðinni á eðlileg-
an hátt. Þetta sama gerist
þegar æðahnútar myndast í
fótum. Gyllinæð myndast
vegna þess að óeðlilega mik-
ill þrýstingur er til langframa
á bláæðunum í kringum
endaþarmsopið af ýmsum
orsökum. Algengasta ástæð-
an er langvinn hægða-
tregða með tilheyrandi
rembingi og þjáningum og
endurteknar þunganir
sem auka mjög álag á enda-
þarminn. Aðrar sjaldgæfari
ástæður eru æxli í kvið.
Þegar æð hefur skemmst á
þennan hátt getur hún
bólgnað upp og valdið mikl-
um óþægindum. Gúll mynd-
ast út úr æðinni sem sjúkl-
inginn verkjar í og á þá erfitt
með að sitja kyrr. Gyllinæð
er skipt í innri gyllinæð sem
er innan endaþarmsopsins
og ytri sem er utan þess.
Þegar bólgan verður mikil
getur blætt frá gyllinæðinni.
Nafnið gyllinæð er dregið
af því að sjúklinginn verkjar
mikið í gúlinn en þegar úr
honum blæðir léttir á þrýst-
ingnum. Sjúklingnum finnst
hann þá hafa fengið gull í
greipar sér. Gyllinæð er ein
algengasta ástæða fyrir
blæðingu og miklum
verkjum frá endaþarmi.
Margir minnast líka á kláða
og útferð. Allir sem kvarta
undan blóði með hægðun-
um eiga að fara í enda-
þarms- eða ristilspeglun svo
hægt sé að staðfesta orsök-
ina.
Sagt er að Napóleon
keisari hafi verið illa hald-
inn af gyllinæð. Þegar orr-
ustan við Waterloo var að
byrja treysti hann sér ekki til
að sitja hest sinn og breytti
hann því upprunalegum
bardagaáætlunum. Þetta
skipti sköpum fyrir úrslit
bardagans og Napóleon tap-
aði. Gyllinæð hefur því verið
talin hafa velt Napóleon úr
sessi. Carter Bandaríkjafor-
seti þjáðist af gyllinæð og
var mikið um ástandið skrif-
að í blöð þar vestra á sínum
tíma.
Þegar sjúklingur er með
staðfesta gyllinæð verður að
mýkja hægðirnar með ein-
hverjum ráðum. Gott er að
borða trefjaríkt fæði, sveskj-
ur og annað slíkt sem eykur
magn hægðanna og veldur
því að þær renna ljúflegar.
Mörgum finnst ágætt að sitja
í heitu kerbaði og reyna
þannig að mýkja endaþarm-
inn og draga úr bólgunni.
Langflestir sem hafa gyllin-
æð nota einhver krem við
henni. Þessi krem eru mýkj-
andi og bólgueyðandi og
mörg þeirra innihalda stað-
deyfiefni sem draga úr sárs-
auka í endaþarmsopinu.
Þetta eru lyf eins og Procto-
foam, Proctosedyl,
Scheriproct, Doloproct,
Ultraproct, Lídókomp og
Sulgan 99. Þessi efni geta
valdið ofnæmi svo flestir
ráðleggja nú að þau séu ekki
notuð lengur en 7—10 daga í
einu. Stundum verður að
skera í hana, bregða teygju á
gúlinn og sprauta í hann
ákveðnu efni. Skurðlæknar
eiga í handraðanum ýmsar
aðferðir. Gyllinæð er eitt af
þessum litlu vandamálum
sem margir þjást af og veld-
ur ómældum þjáningum og
vandræðum. Margir skamm-
ast sín og leita því ekki lækn-
is. Það er hægt að hjálpa
flestum sem þjást af gyllin-
æð en mestu máli skiptir þó
að sjúkdómsgreiningin sé
rétt og alvarlegra ástand sé
ekki í felum bak við „sak-
lausa“ gyllinæð.