Pressan - 03.10.1991, Blaðsíða 21

FIMMTUDAGUR PRESSAN 3. OKTÓBER 1991
21
—aufti
og hvernig arkitektar hafa reynt aö halda í viö breytingar á fjölskyldulífinu meö nýjum
geröum íbúöa, — eltingaleikur sem vinnst sjálfsagt aldrei.
um og kemur sótugur upp úr
kjallarakompunni. Börnin
eru komin á stjá og þeirra
bíður hafragrautur, rúgbrauð
með rúllupylsu og mjólkur-
blanda. Húsbóndinn hefur
lokið við að drekka kaffið og
er lagður af stað í vinnuna
með kaffitár í glerflösku, sem
stungið hefur verið ofan í ull-
arsokk til að halda hita. Börn-
in tínast af stað í skólann.
Húsmóðirin unga hefur í
nógu að snúast, það þarf að
þvo, stoppa í sokka, þrífa og
taka til mat. Skömmu eftir há-
degið kemur vinkona úr ná-
grenninu og þær spjalla sam-
an í eldhúsinu yfir kaffibolla.
Það er komið kvöld, fjöl-
skyldan hefur lokið við að
borða og þvo upp. I kvöld er
von á gömlum vinum úr
sveitinni, svo allir hafa klætt
sig í sitt fínasta púss og börnin
fá að leika sér dálitla stund í
stofunni, — slíkt gerist ekki
hversdags. Nýbakaðar klein-
ur og skonsur eru boðnar
með kaffinu, sem drukkið er
í stofunni í kvöld. Gestirnir
fara um tíuleytið, börpin eru
send í rúmið og hjónakornin
eiga saman stund í stofunni
eftir að börnin eru komin í
háttinn. Upp úr miðnætti eru
allir lagstir til svefns. Þetta er
ánægð fjölskylda, að vísu er
dálítið þröngt, rúmir fimmtíu
fermetrar, en það er ekki eins
kalt þegar margir sofa í sama
herbergi.
Á NÍUNDU HÆÐ í
SÓLHEIMUNUM RÉTT
FYRIR 1960
Yngsta dóttirin er komin í
100 fermetra bjarta og nota-
lega íbúð í nýju háhýsi, fjöl-
skyldan unir hag sínum vel
eftir að hafa búið nokkur ár í
kjallaraíbúð sem áður fyrr
var notuð sem kolageymsla.
Húsbóndinn ekur leigubíl og
vinnutíminn er óreglulegur.
Húsmóðirin vinnur í verslun
allan daginn en börnin, sem
bæði eru komin á unglings-
aldur, hafa komist í sumar-
vinnu hjá frænda sínum, sem
rekur,fiskverkun á Grandan-
um. Á virkum dögum ekur
húsbóndinn öllum saman í
vinnuna, konan sér nefnilega
um að taka til í versluninni
áður en opnað er. Það er eng-
inn hafragrautur eldaður á
þessu heimili, en hver og
einn reynir að finna sér eitt-
hvað í svanginn áður en lagt
er af stað, það er komin
brauðrist og hraðsuðuketill.
Húsið er dautt fram til
klukkan sex, en þá fyllist allt
af lífi. Það er elduð vegleg
máltíð, en ekki er mikið talað
við matarborðið á meðan
fréttir eru lesnar. Á þessu
heimili er borðað í eldhúsinu
hversdags, en borðstofan,
sem hefur giugga út á svalirn-
ar, er notuð um helgar og á
hátíðisdögum. Eftir matinn
er setið við eldhúsborðið og
spjallað vítt og breitt. Það er
gestkvæmt á þessu heimili,
því tvö ættmenni búa í sama
húsinu og koma oft eftir
kvöldmatinn í rabb. Síðan er
sést við útvarpið, því það er
Á örfáum áratugum hafa
híbýli þorra landsmanna
breyst frá því ad vera loftlaus-
ir, dimmir, rakir og illa þefj-
andi torfbœir i glœsihallir,
þar sem hver fjölskyldumed-
limur hefur álíka mikid rúm
og stórar fjölskyldur höfdu á
fyrstu árum aldarinnar. Hlut-
verk heimilanna hefur líka
breyst, ekki bara frá tíd
bœndasamfélaga fyrri alda,
heldur einnig á allra sídustu
áratugum vegna breyttra at-
vinnuhátta, aukinnar þátt-
töku kvenna á vinnumarkadi
og minnkandi barneigna.
Húsnœdi manna og innra
skipulag íbúda hafa breyst í
kjölfar nýrra lífsvenja og fjöl-
skyldugerdar. Inni á heimil-
um er verkaskipting breytt,
sem ad einhverju leyti má
rekja til jafnréttisbaráttu
kvenna, tilkomu sjónvarps,
aukinna frístunda og krafna
um aukid frelsi. Allt hefur
þetta kallad á breytingar, sem
endurspeglast í hönnun og
skipan íbúdarhúsnœdis.
Lengst af bjuggu íslending-
ar í torfbæjum þar sem skip-
an húsnæðis breyttist lítið í
aldanna rás. Bæirnir voru að
vísu misstórir, en fyrirkomu-
lag flest á líkan veg. Baðstof-
an, þar sem fólk sat í rökkrinu
á síðkvöldum, sinnti störfum
sínum og sagði sögur og æv-
um, eru aðrar en raunveru-
leikinn. Það voru ekki bara
kuldinn, myrkrið og hungrið
sem hrjáðu þetta fólk, heldur
líka ótti og hræðsla við nátt-
úruöflin og illar vættir, sem
sífellt áttu að vera á sveimi.
En hverfum í einni hend-
ingu fram til fyrstu áratuga
þessarar aldar.
NÝTT HÚS í VESTUR-
BÆNUM FYRIR TÆPUM
60 ÁRUM
í nýrri íbúð, vestarlega í
Vesturbænum, eru ung hjón
með þrjú börn búin að koma
sér fyrir. íbúðin þykir afar ný-
stárleg og rúmgóð. Hún er
um fimmtíu fermetrar og það
sem gerir hana svo sérstaka
er að innandyra er ekki bara
klósett, heldur líka bað. íbúð-
in er tveggja herbergja. í
öðru herberginu sofa allir
fjölskyldumeðlimir, drengur-
inn hefur sérstakt rúm en
systurnar deila rúmi. Fjöl-
skyldan er ánægð, því mun-
aður sem þessi er ekki á allra
færi.
í hinum enda íbúðarinnar
er agnarsmátt eldhús, þar
sem matast er hversdags, en í
stofunni er borið á borð á há-
tíðis- og tyllidögum. í stof-
unni er líka forláta dívan og
þar fá næturgestir að halla
sér þegar svo ber undir. Unga
framhaldsleikrit á dag-
skránni í kvöld.
Öll hersingin færir sig inn í
velbúna stofuna og grafar-
þögn ríkir á meðan leikritið
er flutt. Á eftir ber húsmóðir-
in inn kaffi og meðlæti úr
bakaríinu, en unglingarnir
fara inn í herbergi sín. Undar-
leg blanda af tónlist berst úr
herbergjum unglinganna; í
bland við sykursæta konu-
rödd heyrist harður trommu-
taktur og gítarspil. Móðirin
skipar börnunum að lækka,
þau hlýða um stund en svo
hefst sama sagan aftur. Þetta
er greinilega ekki nógu stór
íbúð fyrir allt þetta fólk.
í HAFNARFIRÐI
HAUSTIÐ 1991
Loksins er draumurinn orð-
inn að veruleika. Það er hátt
til lofts og vítt til veggja, að
vísu ekki ýkja stórt í augum
sumra, tæplega hundrað og
tíu fermetrar fyrir utan yfir-
byggt sólhýsi, en allt vandað
og vel frá gengið. Ekkert sam-
eiginlegt, hvorki stigagangur
né þvottahús.
Á heimilinu búa fjórar
manneskjur, dóttirin er á síð-
asta ári í menntaskóla, en
sonurinn lýkur grunnskóla-
náminu næsta vor. Húsbónd-
inn vinnur á skrifstofu, hún í
banka. í þessu húsi er yfirleitt
boðið upp á góðan morgun-
mat, aðrar máltíðir eru ekki
sameiginlegar nema um
helgar, því húsmóðirin stund-
ar nám í kvöldskóla og hann
kemur oft seint heim úr vinn-
unni.
Unglingarnir eru gjarnan
einir heima framan af kvöldi.
Þeim kemur illa saman og
trufla hvort annað með iðju
sinni, húsið virðist ekki nógu
rúmgott. Hann vill hlusta hátt
á músík, hún vili fá frið til að
læra. Þau hafa hvort sitt sjón-
varpstæki, myndbandstækið
í stofunni er tengt í öll sjón-
varpstæki hússins. Um heígar
skapast vandamál, því hver
vill horfa á sína bíómyndina.
Húsbóndinn hefur bannað að
taka segulbandið með inn i
sólstofuna, þar á að ríkja frið-
ur.
Húsmóðirin kvartar undan
því að hafa ekkert herbergi tii
að læra í, stofan er að vísu oft-
ast auð, en þar inni er ekki
hægt að vera með námsbæk-
ur og tölvu. Það er mikið
verk að þrífa allt þetta hús og
baðið er jafnstórt og kjallara-
TÍMARNIR BREYTAST OG
MENNIRNIR MEÐ
Þær dæmisögur sem hér
voru sagðar eru hvorki sann-
leikur né hreinn uppspuni.
Þær geta hugsanlega varpað
dálitlu Ijósi á þær stórstígu
breytingar, sem orðið hafa á
fjölskyldulífi og þar með
íbúðum fólks hér á landi á síð-
ustu áratugum, og auknu
kröfur sem fólk gerir til hí-
býla sinna. Þrátt fyrir að tala
megi um ákveðnar stefnur og
strauma í hönnun húsnæðis á
síðustu áratugum er fjöl-
breytnin mikil og þessi dæmi
sýna ekki nema örlítið brot af
því sem hefur verið að gerast.
Björn E Hafberg
Skýringar viö grunnteikningarnar eru
meöal annars sóttar isamtal viö Pétur H.
Ármannsson arkitekt.)
1961
Önnur teikningin er grunnmynd af íbúð í háhýsi við Sólheima,
sem byggð var 1958, arkitektar voru þeir Guðmundur Kr. Krist-
insson og Gunnlaugur Halldórsson. f þessari íbúð er farið að
gæta meiri sérhæfingar. Barnaherbergin eru fremur smá, stofan
vegleg og komin er sérstök borðstofa. Menn eru farnir að huga
mikið að möguleikum birtunnar og gluggar eru margir og stórir.
1931
Arkitekt fyrstu íbúðarinnar
sem fjallað er um er Gunn-
laugur Halldórsson, en íbúðir
þessar voru reistar við Hofs-
vallagötu á árunum 1934—'35.
íbúðin þótti mjög nýtískuleg á
sinni tíð, ekki síst fyrir að í
henni var klósett og bað. Það
sem gerir hana einnig sér-
staka er að þarna er kominn
vísir að svokölluðu holi eða
anddyri, en fram til þessa var
algengast að komið væri inn í
örlítinn gang og siðan innan-
gengt á milR herbergja. Þá er
eldhúsið nokkuð stórt og var
það venjulega helsti sam-
komustaður fjölskyldunnar,
því stofan var höfð „spari" og
allir sváfu síðan i sama her-
bergi.
intýri, er svo samgróin sögu
þjóðarinnar að flestir, jafnt
börn sem fullorðnir, geta auð-
veldlega gert sér í hugarlund
hvernig umhorfs var. En það
er ekki eins auðvelt að skynja
rakann, kuldann og þefinn
sem lagði yfir allt.
Þær rómantísku myndir,
sem gjarnan eru dregnar upp
af þessum notalegu síðkvöld-
1991
Þriðja grunnmyndin er af íbúð
í raðhúsi sem nýlega var reist
í Setbergshlíð i Hafnarfirði.
Arkitektar voru þeir Jón Ólaf-
ur Ólafsson og Sigurður Ein-
arsson. í þessari íbúð vekur
það sérstaka athygli hve rým-
ið sem fjölskyldan hefur sam-
eiginlega er orðið opið. Eld-
húsið hefur stækkað mikið og
er ekki lengur skilið frá borð-
stofu, þá er baðherbergið
nokkuð stórt og sórstakt
þvottahús ekki lengur til.
húsmóðirin er stolt af híbýl-
um sínum og fær, oftast dag-
lega, konur úr nágrenninu í
heimsókn. Þá er boðið upp á
kaffitár í eldhúsinu, stofan er
bara notuð til hátíðabrigða.
Kaffiilminn leggur úr eld-
húsinu og þar sitja þungbún-
ar, dúðaðar konur. Það er kalt
í húsinu, en rótarblandað
kaffið yljar dálítið. Þær
spjalla um allt mögulegt, ekki
síst nýja fólkið sem er að
flytja í hverfið.
Morguninn eftir í sama
húsi, — það er enn kaldara en
daginn áður. Húsbóndinn
hefur vaknað á undan öðrum
til að kveikja upp í kolaofnin-
íbúðin sem þau leigðu þegar
þau byrjuðu saman. Þau eru,
þrátt fyrir allt, ánægð í nýja
húsinu, en mikið hefði samt
verið notalegt að hafa gufu-
bað og heitan pott.
HVERNIG FJOLSKYLDURNAR
SPRENGJA AF SÉR ÍBÚÐIRNAR