Pressan - 04.03.1993, Blaðsíða 12

SKOÐANIR
7 2 PRtiSSAN
Fimmtudagurinn 4. mars 7 993
PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Gunnar Smári Egilsson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14-16, sími 643080
Faxnúmer: Ritstjórn 6430 89, skrifstofa 64 31 90, auglýsingar6430 76
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO
en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur í lausasölu
N áttúr uhamfar ir
í bönkum og
stjórnmálum
I PRESSUNNI í dag er fjallað um mikið tap Islands-
banka. Á einu ári var einn og hálfur milljarður króna lagður
á afkriftareikning til að mæta töpuðum útlánum. Það er
næstum fimm sinnum meira en eðlOegt getur talist. Vegna
þessa taps hafa hlutabréf í bankanum ekki skilað þeirri
ávöxtun sem eigendur þeirra gerðu sér vonir um.
í PRESSUNNI í dag segist einn bankastjóranna vonast til
að nú megi sjá fyrir endann á tapinu. Að bankinn hafi af-
skrifað hæpnustu lánin og framundan megi búast við að
hlutabréf í fyrirtækinu skili eigendum sínum arði.
Hvorugt af þessu er einsdæmi fyrir íslandsbanka. Ríkis-
bankarnir tveir hafa einnig þurff að afskrifa stjarnfræðilega
háar upphæðir vegna lána sem þeir hafa veitt til fyrirtækja
sem stóðu á brauðfótum. Og stjórnendur þeirra segjast líka
vonast til að þessu fari að linna og framundan sé batnandi
tíð fyrir bankana.
Það hefur einkennt dálítið íslenskt samfélag að afleiðing-
ar af mannanna verkum eru taldar sprottnar af einhvers
konar náttúruhamförum. Stjórnmálamenn líta þannig á
flest vandamál sem spretta af gerðum þeirra. Þeir skilja ekki
hátt vaxtastig vegna þess að þeir líta ekki á það sem afleið-
ingu af peningamálastefnu sinni. Þeir skilja ekki halla ríkis-
sjóðs vegna þess að þeim fmnst ekki að þeir séu að eyða
peningum þegar þeir ausa þeim í einhverja vitleysuna. Þeir
skilja ekki hvers vegna þorskurinn hvarf vegna þess að þeir
tengja það ekki við ofveiði fyrri ára. Og ástæða hennar var
sú að stjórnmálamennirnir vildu fresta vandanum frekar en
taka á honum og tóku því endalaust lán í þorskstofhinum.
Þeir hugsuðu ekki út í að einhvern tímann þyrfti að greiða
skuldina — ekki frekar en þeir hugsa um hvort greiða þurfi
þær skuldir sem þeir stofna til í útlöndum.
Sama virðist vera upp á teningnum í bönkunum. Þar hafa
menn lánað í fyrirtæki sem geta ekki borgað skuldir sínar.
Þegar þessi fyrirtæki fara á hausinn eða þegar blindur mað-
ur getur séð að þau muni aldrei standa við skuldbindingar
sínar þá neyðast bankastjórarnir til að horfast í augu við
orðinn hlut. Þegar fleiri en eitt fyrirtæki fara á hausinn á
skömmum tíma bölva bankastjórarnir eins og stjórnmála-
mennirnir þegar þorskurinn hvarf á sama tíma og útlendar
álbræðslur misstu áhuga á íslandi. Þeir trúa ekki hvað þeir
eru óheppnir. En þeir lifa þó í voninni um að þessu fari að
linna og halda áfram á sömu braut og áður — alveg eins og
stjórnmálamennirnir, sem eiga miklu auðveldara með að
trúa því að eitthvað falli til í haust en taka á sjálfu vanda-
málinu.
Það gildir það sama hjá bönkunum og ríkisstjórninni. Ef
ekki verða gerðar grundvallarbreytingar munu áföllin halda
áfram að dynja yfir. Þótt það sé sorglegt að segja það þá er
ekkert sem segir að framtíðin verði skárri en nútíðin. Ekki
nema menn vinni að því sjálfir.
BLAÐAMENN: Bergljót Friðriksdóttir, Friðrik ÞórGuðmundsson,
Guðrún Kristjánsdóttir, Jón Óskar Hafsteinsson útlitshönnuður,
Jónas Sigurgeirsson, Jim Smart Ijósmyndari, Karl Th. Birgisson,
Sigríður H. Gunnarsdóttir prófarkalesari, Telma L. Tómasson.
PENNAR: Stjórnmál; Árni Páll Árnason, Einar Karl Haraldsson,
Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
Hreinn Loftsson, Mörður Árnason, Ólafur Hannibalsson,
Óli Björn Kárason, RagnhildurVigfúsdóttir, Össur Skarphéðinsson.
Listir; Gunnar Árnason myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson popp,
Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar; Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Árnason.
Setning og umbrot: PRESSAN Filmuvinnsla,
plötugerð og prentun: ODDI
Fylgishrun Alþýðuflokksins
Svavar Gestsson, þingmaður
Alþýðubandalags: „Þeir eru að
fá skell fyrir að bera að mörgu
leyti fullt eins mikla og jafnvel
meiri ábyrgð á stefnu ríkis-
stjórnarinnar en Sjálfstæðis-
flokkurinn. Þeir eru með Sig-
hvat, sem setur sjálfan sig á
sjónvarpsskerminn hvert kvöld,
og með Jón Baldvin, sem mótar
mjög stefnu ríkisstjórnarinnar.
Ég hugsa að þeir séu í raun og
veru komnir lægra en þessar töl-
ur gefa til kynna, því ég held að
það slæðist íþessum könnunum
á þá íhaldskjósendur sem eru
óánægðir með Sjálfstæðisflokk-
inn og finnst að ráðherrar Al-
þýðuflokks séu frjálshyggjulegri
en sínir ráðherrar. Ég er ekki
hissa á því að kratar skuli sjálfir
vera farnir að tala um að skipta
um karlinn í brúnni."
Gunnlaugur Stefánsson,
þingmaður krata: „Flokkurinn
hefur staðið sig vel í skoðana-
könnunum ffam að þessu og ég
held að menn ættu að spara
stórar yfirlýsingar. Ég tek þessar
niðurstöður með fyrirvara. En
sé þetta rétt þá er það alvarlegt
mál og ég veit að fólk er sárt og
reitt, enda horfir það ekki til vin-
sælda í pólitík að segja að hægt
hafi á vaxtarskeiðinu og kjörin
séu að rýrna.“
Össur Skarphéðinsson, þing-
flokksformaður krata: „í
sjálfu sér efast ég ekkert um að
flokkurinn hafi tapað fylgi, eftir
erfiðar aðgerðir sem hafa mætt
meira á Alþýðuflokknum en
samstarfsflokknum og þá eink-
um niðurskurður í heilbrigðis-
málum. Ég hygg að ríkisstjórn-
inni hafi mistekist illilega að
skýra og réttlæta gagnvart al-
menningi nauðsynlegar aðgerð-
ir. Það hefur vantað hinn ntild-
ari tón og að betur komi fram
viðleitni landsfeðranna til betra
samráðs við verkalýðshreyfmg-
una. Mér sýnist Alþýðuflokkur-
inn of upptekinn við hina hörðu
hagfræðihyggju. En það er
óþarfi að taka fullt mark á einni
sveiflu upp eða niður í skoðana-
könnunum, þótt vissulega sé
ástæða til að staldra við og
stokka spilin í málefhalegu tilliti.
Ég er sannfærður um að þegar
frá líður munu menn skilja bet-
ur nauðsyn þess sem Alþýðu-
flokkurinn hefur beitt sér fyrir;
að hann er að leggja grunn að
betri rekstri ríkisins og styrkja
undirstöður velferðarkerfisins
til frambúðar."
LESENDUR
Eðlileg tilhögun eða ofbeldi?
Það er alltaf viðkvæmt þegar
nafni manns og fyrirtækis er
slegið upp í sambandi við skuld-
ir, gjaldþrot, undanskot eða
annað tilheyrandi. Slíkt átti sér
stað í PRESSUNNI fimmtudag-
inn 25/2 sl. hvað mig varðar
með fyrirsögninni: „Skildi
gamla fyrirtækið eftir fyrir rukk-
ara ríkissjóðs“.
Nú er það svo að þegar blaða-
maður PRESSUNNAR leitaði
til mín með fyrirspurnir tengdar
þessu máli fékk hann skýr og
greinargóð svör um alla þætti
málsins eins og þeir snúa að
mér. Samt sem áður einkennd-
ist greinin að mörgu leyti af því
að taumur ríkisvaldsins er dreg-
inn. Það er umhugsunarvert
hvernig PRESSAN gerir því
skóna í æ ríkari mæli að einstak-
lingar leitist við að brjóta á ríkis-
valdinu, en sleppir því að upp-
lýsa hvernig ríkisvaldið svokall-
aða breytist stundum í ómann-
eskjulega ófreskju, sem virðist
ekki eiga sér annað takmark en
að klekkja á einstaklingum. Það
er sérstaklega sorglegt, þar sem
ríkisvaldið er náttúrulega ekkert
nema samsetning af einstalding-
um og verkum þeirra. PRESS-
UNNI er að sumu leyti vor-
kunn, því þeir þurfa jú að leita
að krassandi efhi til að auka sölu
blaðsins og leitast því við að
setja upp „shock-scandal“-fyrir-
sagnir eins og kollegar þeirra í
gulu pressunni í Englandi. Þótt
grein PRESSUNNAR sé ekki
alröng efhislega þá eru einkenni
þau sem hér eru nefnd allt of
ríkjandi í umfjölluninni auk
ýmiskonar (smávægilegra) mis-
sagna, sem ég ætla þó ekki að
elta ólar við. Þess í stað ætla ég
að setja ffarn efhisþætti málsins
eins og þeir snúa að mér án
milligöngu blaðamanns.
Þann 19. júní 1989 birtist lög-
regla og fylgdarlið í fyrirtæki
mínu, Steinum hf., og lokaði
því, ekki bara skrifstofu og
heildsölu heldur og öllum versl-
unum líka. Ástæðan: „sölu-
skattsskuld“ fyrirtækisins upp á
u.þ.b. 4 milljónir króna. Allir
muna eftir þessari rassíu Ólafs
Ragnars Grímssonar, sem átti
að ganga jafnt yfir öll fyrirtæki
sem sýnd var skuld á í bókum
tollstjóra og skattstjóra. Þetta
voru t.d. rökin sem ég fékk hjá
ráðuneytinu þegar ég fór fram á
að innheimta „skuldarinnar"
yrði dregin til baka. Síðar kom í
ljós að samkvæmt geðþótta-
ákvörðunum hafði fjölda fýrir-
tækja verið sleppt við inn-
heimtuaðgerðir. Þess má geta að
Umboðsmaður Alþingis taldi að
aðgerðir tollstjóra hefðu verið
óréttmætar, en tók að sjálfsögðu
enga afstöðu til „skuldarinnar"
enda var álagningin sjálf ekki
kærð til hans, eins og ranglega
kemur fram í PRESSUNNI,
heldur stefnt til dómstóla.
Hér er ekki um að ræða sölu-
skatt sem Steinar hf. hafði lagt á
vörur sem fyrirtækið seldi og
þar af leiðandi tekið að sér inn-
heimtu á fyrir ríkissjóð. Hér er
um að ræða álagningu aftur-
ábak, í þessu tilfelli voru það ár-
in 1985 og 1986. Ríkisskattstjóri
telur að við ásamt öllum öðrum
myndbandaútgefendum hefð-
um átt að borga söluskatt af
framleiðslukostnaði, þ.e. fjöl-
földun og prentun myndbands-
spóla. Þegar myndböndin voru
seld greiddum við að sjálfsögðu
söluskatt af söluverðmæti
myndbandsspólanna, verði sem
var miklu hærra en kostnaðar-
verð framleiðslunnar. Hvorki
við né þeir aðilar sem sáu um
prentun og fjölföldun höfðu
hugmynd um að söluskattur
ætti að vera af ffamleiðslukostn-
aðinum, enda var hér eingöngu
um hluta efniskostnaðar að
ræða og söluskatturinn greiddur
af útsöluverðinu. Ég hef heldur
aldrei áttað mig fýllilega á því af
hverju skattstjóri ákvað að
rukka mig og aðra myndbanda-
útgefendur, þar sem þeir aðilar
'sem hefðu samkvæmt þessu átt
að leggja söluskatt á vinnu sína
og skila honum til ríkissjóðs
voru prentsmiðjurnar sem
prentuðu kápurnar og fyrirtæk-
in sem fjölfölduðu spólurnar.
Skattstjóri byggir hins vegar
málatilbúnað sinn á því að á
reikningunum sem við gáfum út
hafi staðið að spólurnar væru til
leigu í 24 rnánuði. Ástæður þess
að sú klausa var sett á reikning-
ana voru höfundarréttarlegs eðl-
is og tengdust því að erlendur
framleiðandi myndbandanna
taldi að hætta væri á ffamsali út-
gáfuréttar þeirra til þriðja aðila
nema slíkt væri tekið fram. Það
vita hins vegar allir sem vilja að
myndbandsspóla sem verið hef-
ur á myndbandaleigu í 24 mán-
uði er gersamlega úr sér gengin.
Enda er staðreyndin sú að
hvorki Steinar hf. né önnur út-
gáfufyrirtæki fengu spólurnar til
baka. Hér var því urn endanlega
afhendingu vörunnar að ræða,
m.ö.o. hún var seld en ekki
leigð.
En vegir réttvísinnar eru
órannsakanlegir og ég hef nátt-
úrlega enga hugmynd um hvað
á eftir að koma út úr þessu máli
þegar dómstólar loks kveða upp
úrskurð sinn. Hins vegar er al-
veg ljóst að myndbandaútgef-
endur höfðu engra hagsmuna
að gæta gagnvart því hvort sölu-
skattur var á framleiðslukostn-
aðarreikningum eða ekki. Mér
finnst því að skattstjóri sé með
álagningu sinni að beita ómerki-
legu tæknilegu bragði, sem
þjónar þeim tilgangi einum að
bregða fæti fyrir viðkomandi
fyrirtæki. Ef það tekst þá hefur
tekist að skaða og jafnvel eyði-
leggja fyrirtæki í ákveðinni at-
vinnugrein, sem öll voru í góðri
trú og fóru eftir þeim leiðbein-
ingum sem söluskattsdeild toll-
stjóra gaf þeim. Ef um misskiln-
ing var að ræða átti að setja mál-
ið á núllpunkt og koma réttum
skilningi ti! aðilanna fyrir ffam-
tíðina. Það var gert þegar mál
svipaðs eðlis kom upp varðandi
söluskatt á tölvuhugbúnaði og
þá var ekki farið út í að negla
menn vegna sölu margra ára aff-
ur í tímann. Af hverju gildir ekki
jafnræðisregla hér?
Eftir hina auðmýkjandi
reynslu 1989, þegar ég og allt
Bjöm Bjarnason, þingmaður
Sjálfstæðisflokks: „Flokkar
sósíalista og jafnaðarmanna eiga
víða við tilvistarvanda að etja.
Mér finnst dapurlegt, að hér á
landi bitni þetta uppgjör á
vinstri væng stjórnmálanna
þyngra á Alþýðuflokknum en
Alþýðubandalaginu, sem þorir
ekki að viðurkenna fortíð sína
og vill skipa sér sess sem hreinn
hentistefnuflokkur. Ég vona að
forystusveit Alþýðuflokksins
takist að halda þannig á málum
gagnvart Alþýðubandalaginu,
að tvískinnungur þess flokks
verði lýðum ljós. Að mínu mati
blasir nú við, að friðmæli Al-
þýðuflokksins í garð Alþýðu-
bandalagsins byggjast á mildum
misskilningi. Ég er ekki þeirrar
skoðunar, að Sjálfstæðisflokkur
og Alþýðuflokkkur takist á um
Steinar Berg
framkvæmdastjóri skrifar
starfsfólk mitt var rekið út á
götu og fyrirtækið innsiglað,
ákvað ég að skipta rekstri Steina
hf. í þrjár einingar. fslenska út-
gáfan varð séreining í Hljóm-
plötuútgáfunni Steinum hf.
Smásalan varð Steinar Músík og
myndir og Steinar hf. sá um
rekstur heildsölu og skrifstofu.
Óhagkvæmnin sem af þessu
hlaust var sú að hér voru sköp-
uð þrjú svið; þróunarsvið,
markaðs- og heildsölusvið og
smásölusvið, sem öll voru þó að
meira og minna leyti að velta
sömu vörunum, sem þýddi að
aðstöðugjaidsstofninn varð
mun breiðari og gjöldin hærri
en ef um rekstrareiningu hefði
verið að ræða. Satt best að segja
datt mér ekki í hug að yfirvöld
ætluðu að leika sama leikinn og
’89. Með upptöku virðisauka-
skattsins í ársbyrjun 1990 verða
kröfur skattstjóra á innheimtu
söluskatts á framleiðslukostnaði
afkáralegar. f virðisaukaskatts-
kerfinu er slíkur skattur inn-
skattur sem fyrirtækin fá endur-
greiddan. Svo var kosin ný
stjórn og yfirmaður skattstjóra,
sem mér datt ekki í hug að sækt-
ist eftir því að höggva fyrirtæki á
jafnósanngjarnan hátt og að
áætla söluskatt, sem aldrei var
innheimtur, aftur í tímann. Því
miður reyndist þetta ekki rétt.
Hinn 22. desember barst okkur
áætlun og yfirlit sem sýndi að
Steinar hf. skuldaði tollstjóra yf-
ir 23 milljónir króna vegna van-
goldins söluskatts fyrir árin
1987, 1988 og 1989. Innifalin í
þessari tölu voru vextir og við-
urlög þrátt fyrir að Ríkisskatta-
nefnd felldi allt slfkt niður 30
dögum eftir aðgerðimar 19. júní
og tollstjóri endurgreiddi þann
hluta álagningarinnar. Vextir og
fylgi um þessar mundir.“
Anna Ólafsdóttir Björnsson,
þingkona Kvennalista: „Ég
held að skoðanakannanir hafi
sýnt að þjóðin sé almennt mjög
óhress með ranglátar aðgerðir
ríkisstjórnarinnar og að reiðin
beinist nú ekki síður að Alþýðu-
flokknum en Sjálfstæðisflokkn-
um, sem hefur komið illa út að
undanförnu. Þetta fylgistap er
mjög eðlilegt þar sem meðal
annars heilbrigðisráðherra hef-
ur beitt sér mjög fyrir niður-
skurði sem er bæði fljótfærnis-
legur og bitnar illa á fólki. Ég er
því ekki undrandi á þessu, fylg-
istapið er fullkomlega í takt við
aðgerðir flokksins, sem hann
ber fullkomna ábyrgð á.“
viðurlög eru um 14 milljónir af
þessum 23 milljónum sem
álagningin er.
Því er ekki að neita að
greiðslustaða Steina hf. hefur
verið erfið undanfarin tvö ár.
Meðal þess sem fyrirtækið
skuldaði voru opinber gjöld sem
að mestu leyti eru aðstöðugjöld,
sá ósanngjarni skattur, sem nú
hefur verið aflagður. Við leituð-
um á fyrri hluta síðasta árs
samninga við fjármálaráðuneyt-
ið um greiðslu þessara gjalda og
til þess að sýna lit greiddum við
3 milljónir inn á þau um miðjan
desember. Jafnframt hafði verið
tekin ákvörðun um stofhun nýs
fýrirtækis, Steina Dreifingar hf„
sem myndi yfirtaka rekstur
Steina hf„ og það fyrirtæki gæti
þá einbeitt sér að lausn skulda-
stöðumála. Mér hefði aldrei
komið til hugar að greiða 3
milljónir inn á skuld opinberra
gjalda, ef mig hefði grunað að
skattstjóri væri búinn að taka
ákvörðun um að kollkeyra
Steina hf. með 23 milljóna króna
álagningu. Eftir að sú staða kom
upp reyndi ég ítrekað að tala við
embættismenn tollstjóra og fjár-
málaráðuneytis og biðja um
frestun innheimtuaðgerða,
a.m.k. þar til dómur lægi fýrir
vegna álagningar frá ’85 og ’86.
En allt kom fýrir ekki.
Hvernig stendur á því að rík-
isvaldið tekur svona ákvarðanir?
Ef Steinar Dreifing hf. hefði ekki
yfirtekið stærstan hluta rekstrar
Steina hf. hvað hefði þá gerst?
Yfir 20 manns hefðu misst at-
vinnuna. Átján ára uppbygging-
arstarf í hljómplötuútgáfu, inn-
flutningi og útflumingi tónlistar,
ásamt ótal öðrum þáttum, hefði
verið eyðilagt eða stórkostlega
skaðað. Hvers virði haldið þið
að lager og lausafé hefði verið á
uppboði skiptaráðanda nokkr-
um mánuðum síðar? Það að
ætla að keyra fýrirtæki í þrot á
þann hátt sem hér er skýrt ffá er
að mínu mati gjörsamlega til-
hæfulaus og á allan hátt skaðleg-
urverknaður.
Ég ætla ekki að hafa þessi orð
fleiri. Mér er mikið í mun að
koma hreint til dyranna og beint
framan að hlutunum og óttast
ekki umfjöllun um þetta mál né
önnur sem ég hefi tekið þátt í,
og ekki óttast ég að verða
dæmdur af verkum mínum.