Pressan - 01.04.1993, Page 21

MIKILVÆGI LIFSSKOÐANA DOMARANS
Fimmtudagurinn l.apríH993
PRESSAN 21
hún svo sem alveg verið sönn
og víst er að það er margt ótrú-
legra sem Ryan hefur tekist að
koma í blöðin. Til dæmis'frá-
sögnin af varúlfunum sem
gengu lausir í Southend. Eða af
Yorkshire-morðingjanum sem
stundaði það að fara á diskótek
með konunum í hverfmu. Eða
sagan af söngvaranum og kyn-
tröllinu George Michael, sem
mætti dauðadrukkinn í Limel-
ight-klúbbinn og tókst að æla
unnustu sína alla út áður en
hann var fjarlægður af staðnum.
Aðferðirnar sem Ryan hefur
beitt við að koma sögum sínum
á framfæri við fjölmiðla eru
margvíslegar. Ýmist hringir
hann inn á ritstjórnir eða sendir
skriflegar ábendingar. Hvernig
sem hann ber sig að virkar hann
einstaklega sannfærandi og
enginn virðist sjá við honum
fyrr en allt er orðið um seinan.
Ryan er orðinn sérfræðingur í
að koma af stað sögusögnum og
á heiðurinn af mörgu því slúðri
sem gengið hefur fjöllum hærra
á Bretlandi síðustu árin. Sem
dæmi má nefna fréttina um að
breska söngkvendið Samantha
Fox væri ólétt og stórstjarnan
Elton John hefði í hyggju að
selja Watford FC, að ótöldum
fjölmörgum furðufréttum af
bresku konungs^ölskyldunni,
sem er í miklu uppáhaldi hjá
Ryan, Elísabetu drottningu til
mikillar skelfingar.
Slæmur vitnisburður
um blaðamanna-
stéttina
I fyrstu hafði Ryan ekki
gróðavonina í huga, enda var
leikur hans að fjölmiðlum
meira til gamans gerður. Fljót-
Iega kom þó í ljós að hann var á
grænni grein; dæmið gekk fylli-
lega upp og gaf talsvert í aðra
hönd í þokkabót. Leikurinn
breyttist því brátt í fúlustu al-
vöru. Ryan tókst að fá vænar
fjárgreiðslur fyrir lygasögur sín-
ar, bæði beint ffá dagblöðunum
og einnig í gegnum veðmál, sem
hann kom á fót í lengslum við
iðju sína.
Upphaflega kynnti Rocky Ry-
an sig með réttu nafni í sam-
skiptum sínum við dagblöðin.
En eftir að stjórnandi sjón-
varpsþáttar eins í Bretlandi
komst á snoðir um lygavef Ry-
ans og varpaði ljósi á afskipti
hans af heimsfréttunum sá
hann sér þann kost vænstan að
fara aðrar og öruggari leiðir.
Þannig fór Ryan að notast við
dulnefni, gera sér upp erlendan
hreim af ýmsum toga og fá leik-
ara til liðs við sig, sem fengu það
verkefni að hringja inn lygasög-
ur hans.
Menn geta tæpast annað en
verið sammála um að sagan af
bragðarefnum Rocky Ryan sé
lygasögu líkust. Afskipti hans af
heimspressunni hafa enda verið
með þvílíkum ólíkindum að
það er á mörkunum að hægt sé
að leggja á þau trúnað. Mýmörg
dæmi síðustu ára sýna þó svart
á hvítu að Ryan hefur beinlínis
leikið sér að því að hafa blaða-
menn að ffflum. Sagan af Ryan.
er afspyrnuslæmur vitnisburð-
ur um blaðamannastéttina og
aðeins til þess fallin að kasta
rýrð á hana. Á þeim Qölmörgu
æsifréttablöðum, sem ítrekað
bitu á agnið hjá bragðarefnum,
fannst engum blaðamanni það
vitund grunsamlegt hversu oft
og reglulega Rocky Ryan þess-
um virtist auðnast að detta nið-
ur á fyrsta flokks forsíðufréttir.
Sú staðreynd er aðeins átakan-
lega skýrt merki um að á rit-
stjórnum æsifréttablaða heims-
ins sé metnaður blaðamanna af
afar skornum skammti.
Hófsamir verða rót-
tæklingar
Breytingin á réttinum skýrist
ef til vill best með vísan til ferils
dómaranna tveggja sem nú eru
að hætta. Þegar Kennedy til-
nefndi góðvin sinn White árið
1962 var hann meðal íhalds-
samari manna í réttinum — á
varðbergi gagnvart uppáfinn-
ingasemi frjálslyndra og þótti
yfirleitt mikilvægara að gæta
laga og réttar en að hafa í heiðri
Hæstiréttur Bandaríkjanna tekur breytingum
Síðasti demókrat-
inn í dalnum
Bill Clinton fær nú tækifæri fyrstur demókrata í aldarfjórðung til að skipa nýja
hæstaréttardómara. Þarmeð hefurhann tækifæri til að vinna á því sem lengst
mun lifa afarfleifð Reagans og Bush: meirihluta íhaldsmanna í Hæstarétti.
Síðasti Geirfuglinn í Hæsta-
rétti Bandaríkjanna er floginn.
Byron White hæstaréttardóm-
ari tilkynnti fyrir skömmu að
hann hygðist láta af embætti í
sumar. Hann er eini dómarinn
effir í réttinum sem demókrati
hefur tilnefht í embætti. Það var
árið 1962 og Jack Kennedy var
forseti.
Líkur eru á að annar dómari,
Harry Blackmun, hætti líka á
árinu. Þessar tvær afsagnir gefa
Bill Clinton forseta tækifæri
sem enginn demókrati hefur
haft í aldarfjórðung, að um-
breyta samsetningu réttarins
sem hefur færst mjög langt til
hægri. Til lengri tíma litið gæti
það aftur haft meiri áhrif á
bandarískt þjóðlíf og réttarfar
en nokkrar einstakar forseta- og
þingkosningar.
íhaldsmenn ná
vopnum sínum
Þetta skiptir máli af því að
Hæstiréttur hefur meiri áhrif í
bandaríska stjórnkerfinu en
tíðkast í öðrum vestrænum lýð-
ræðisríkjum. Hlutverk hans er
öðru fremur að túlka stjórnar-
skrána, en hann fær til úrlausn-
ar svo til öll deilumál sem ein-
hverju skipta í bandarísku þjóð-
lífi. Hæstiréttur hefur bannað
kynþáttaaðskilnað í skólum og
aðra kynþáttamismunun, fest í
sessi jafhan atkvæðisrétt, sýkn-
að glæpamenn sem lögreglan
hafði ekki kynnt réttarstöðu
sína, gert fóstureyðingar lögleg-
ar, reynt að skilgreina löglegt
klám, bannað og leyft svo aftur
flestar dauðarefsingar og skipað
Richard Nixon að láta af hendi
Watergate-spólurnar sem
leiddu með öðru til afsagnar
hans, svo nokkur dæmi séu
nefnd.
Þetta eru allt hápólitísk og
viðkvæm mál. Og þess vegna
skiptir máli hveijir sitja í réttin-
um, hvaða afstöðu þeir hafa til
túlkunar á stjórnarskránni,
hlutverks ríkisvaldsins og gildis
fyrri dóma.
Á sjötta áratugnum upphófst
byltingarskeið í réttinum undir
forsæti Earls Warren, þegar
meirihluti frjálslyndra myndað-
ist í fjölda umbótamála, sérstak-
lega í ýmsum mannréttinda-
málum. Það tók íhaldsmenn
tæp tuttugu ár að ná vopnum
sínum og eftir fjölmargar til-
nefhingar Reagans og Bush er
rétturinn nú orðinn íhaldssam-
ari en hann var frjálslyndur á
milli 1950 og 1970. Það vill til að
íhaldsmenn eru tregari við að
breyta frá eldri ákvörðunum
réttarins — að öðrum kosti
væru í hættu mörg helstu um-
bótamál og réttindi einstaklinga
sem áunnist hafa.
réttindi sakborninga. Nú þrjátíu
árum síðar er hann „vinstra“
megin við miðju réttarins.
Til „vinstri" við White er
hinn dómarinn sem hættir að
líkindum nú, Harry Blackmun.
Hann var miðjumaður þegar
Richard Nixon skipaði hann ár-
ið 1970. Nú er hann beinlínis
róttækur í samanburði við aðra
og yngri dómara. Blackmun
verður helst minnst sem höf-
undar dómsins sem gerði fóst-
ureyðingar löglegar árið 1973 í
máli „Jane Roe„ (dulnefni) á
móti Wade- sýslu í Texas. Sú
niðurstaða var málamiðlun, en
enginn þeirra dómara sem nú
sitja myndi taka undir hana
óbreytta ef málið kæmi ferskt
upp á borðið að nýju. Það er
talsmönnum kvenréttinda eðli-
lega mikið áhyggjuefhi.
Pólitíkus óskast
Það er ólán Clintons að það
skuli vera þessir „vinstri" menn
sem nú eru að hætta. Hófsemd-
armaður á borð við White er
John Paul Stevens, en ein-
hvers konar miðju íhaldsmanna
mynda þrír dómarar, Sandra
Day O’Connor, David Sout-
er og Anthony Kennedy.
Hægra megin við þau eru ný-
græðingurinn Clarence
Thomas, aðalhugmyndafræð-
ingurinn Antonin Scalia og
forseti réttarins, William Re-
hnquist. Ekki er fyrirsjáanlegt
að neitt þessara nema hugsan-
lega Stevens hætti á næstu ár-
um.
Hópar innan demókrata-
flokksins hafa þegar uppi þrýst-
ing á Clinton um að finna ffjáls-
lyndan dómara af gamla skól-
anum til að vega upp á móti
íhaldsmönnunum. Vandinn er
sá að of frjálslyndur dómari
gæti átt erfitt með að mynda
bandalag með íhaldsmönnum
og gæti því einangrast líkt og
últrahægrimaðurinn Scalia hef-
ur gert í hverju málinu á fætur
öðru. Clinton þarf því að finna
mann sem er nógu virtur lög-
spekingur og nógu hófsamur og
rökfastur til að geta unnið aðra
á sitt band, en uppfyllir jafn-
framt nokkrar grunnkröfur
demókrata eins og stuðning við
fóstureyðingar.
Sá eini sem nefndur hefur
verið opinberlega er einfarinn
frá New York, Mario Cuomo
fylkisstjóri. Hann er vel þjálfað-
ur í lögspeki, en væntanlega
ekki sá málamiðlanapólitíkus
sem Clinton er að leita að. Sjálf-
ur segir Cuomo að staða hæsta-
réttardómara yrði sér annað-
hvort himnaríkisdvöl eða hel-
vítisvist — sem er aðeins of lýs-
andi fyrir óræða afstöðu hans til
flestra hluta sem skipta máii.
Ef Hillary Clinton fær ein-
hverju ráðið verður næsti
hæstaréttardómari Marian
Wright Edelman, sem auk
þess að vera virtur lögfræðingur
er blökkukona. Nafrii hennar og
fleiri kvenna er nú fleygt um
ganga í Washington.
Clinton-kynslóðin
tekur við
Þótt Clinton takist ef til vill
ekki að hafa sterk áhrif á stefnu
Hæstaréttar næstu árin er víst
að nýir dómarar munu smám
saman færa réttinn í átt að
miðju, meiri stöðugleika og þar
með minni breytingum en ótt-
ast hafði verið eftir Reagan-
byltinguna. Tækifærin eru hins
vegar mun fleiri á lægri dóm-
stigum, þar sem nú stendur autt
eitt af hverjum sjö alríkisdóm-
arasætum. Helsta ástæðan er
slóðaskapur Bush-stjórnarinn-
ar, sem var með eindæmum
lengi að gera upp við sig hverja
hún ætti að tilnefna í þessi emb-
ættiogmiklu fleiri.
Fyrir því er hefð að tilnefn-
ByronWhite
Einn eftir afdómurum
demókrata.
HarryBlackmun
„Róttæklingur" í Hæstarétti
sem kominn eryst til hægri.
MarioCuomo
Sá eini sem Clinton hefur
nefntsem hugsanlegan arf-
taka Whites.
ingar í þessar lægri dómara-
stöður séu flokkspólitískar,
enda ekki gerðar aðrar kröfur
en um staðgóða menntun og
þjálfun í lögum. Þangað getur
Clinton því sent þá frjálslyndu
skoðanabræður sína sem hann
kemst ekki upp með að tilnefna
til Hæstaréttar. Það verður að
uppistöðu til fólk á hans aldri
sem eins og hann nam lög og
reykti gras á gósendögum frjáls-
lyndisins í kringum 1970 og
hefur horft í angist upp á til-
nefningar repúblikana síðustu
árin. Nú er röðin komin að því.
Karl Th. Birgisson
Sharon Stone eftirsóttust
Engum blöðum er um það að
fletta að bandaríska kynbomb-
an Sharon Stone hefur skotið
öðrum leikkonum í Hollywood
ref fyrir rass og er orðin effir-
sóttust þeirra allra. Aðeins er ár
síðan Stone skaust með leiftur-
hraða upp á stjörnuhimininn í
hlutverki flagðsins í Basic ínst-
inct, og nú hefur henni tekist að
stela senunni frá öllum hinum
stjörnunum. Tilboðunum hefur
rignt yfir Stone, öðrum stórleik-
konum á borð við Michelle
Pfeiffer, Geenu Davis og
Juliu Roberts til mikillar
mæðu. Stone er nú á kafi í verk-
efúum og tekur eitt við af öðru.
Hún hafði ekki fyrr lokið leik í
spennumyndinni Sliver, sem
frumsýnd verður í Bandaríkj-
unum í lok maí, en hún sneri
sér að nýrri kvikmynd, Int
ersection, með Richard Geri
að mótleikara. Þá fer Stone m&
lítið hlutverk í myndinni Las
Action Hero með Arnoh
Schwarzenegger í aðalhlut
verki og í vor hefjast tökur i
ástarsögunni Manhattai
Ghost Story. Stone gerði sér 2-
milljónir króna að góðu fyri
leik sinn í Basic Instinct, en e
nú farin að gera talsvert meii
launakröfur. Þannnig segir sag
an að Stone hafi verið boðna
hvorki meira né minna en 50<
milljónir króna fyrir aðalhlut
verk í kvikmynd eftir bókinn <
um John F. Kennedy og Marilyi
Monroe, The Immortals. Verð
af samningum er um að ræð
hæstu laun sem leikkonu haf
nokkru sinni verið greidd.
Clinton svíkur bróður sinn
Það er greinilegt að það er
margt sem skiptir Bill Clinton
Bandaríkjaforseta meira máli en
starfsframi litla bróður hans.
Roger Clinton, hálfbróðir for-
setans, er einn fjölmargra
sveitasöngvara vestanhafs sem
eru að reyna að koma sér áfram
í kúrekatónlistarheiminum. Ro-
ger hefúr óspart notfært sér fjöl-
skyldutengsl sín og forsetans og
baðað sig í frægðinni þar sem
hann hefúr troðið upp. En nú er
komið babb í bátinn og ljóst að
söngvarinn getur ekki hagnast á
bróður sínum eins og hann
hafði ætlað sér. Roger hafð
skýrt hljómplötuútgefanda sín
um sigri hrósandi frá því, ai
saxófónleikarinn bróðir han
mundi taka með honum ai
minnsta kosti eitt lag á væntan
legri hljómplötu hans. Hani
hafði þó ekki sagt útgefandun
gleðitíðindin, en forsetanun
snerist skyndilega hugur o;
ákvað að draga sig í hlé. End;
þótt Bill Clinton sé svo sem ekk
í miklum metum sem saxófón
leikari í Bandaríkjunum nægð
áhugaleysi hans til að hljóm
plötuútgefandinn missti all;
löngun til samstarfs við kántrí ,
söngvarann bróður hans.