Pressan - 29.04.1993, Blaðsíða 21

DAUÐINN TIL SOLU
Fimmtudagurinn 29. apríl 1993
PRESSAN 21
Lawrence Garrett
Flotamálaráðherrann sat
að bjórdrykkju ekki langt
undan, en létsem ekkert
væri.
eftir hér. Yfirmenn vita af þessu
og segja að slík framkoma sé
ekki þoluð, en líta undan og eru
tregir til að hirta strákana sína
þegar kvartað er.
Boys will be boys
Innan sjóliðsforingjaskólans í
Annapolis er hópur sem kallast
„Webbites" og kennir sig við
íyrrum flotamálaráðherrann og
rithöfundinn James Webb.
Þessi hópur hefur að markmiði
sínu að losna við konur úr skól-
anum og sjá til þess að konum
verði ekki hleypt hærra upp
metorðastigann innan hersins
en þegar er raunin. Konur inn-
an skólans vita sem er að yfir-
menn þeirra í framtíðinni geta
verið úr þessum hópi eða
kannski úr þeim árgangi sjó-
liðsforingja sem útskrifaðist áð-
ur en konur komu í skólann.
Þeir hafa látið grafa innan í út-
skriftarhringi sína LCWB (Last
Class With Balls). Þeir eru ekki
líklegir til að líta á áreitni gagn-
vart konum sem miklu meira
en „venjulegan prakkaraskap“, í
samræmi við hin gömlu sann-
indi: „Boys will be boys“.
Karlaklúbburinn innan sjó-
hersins er stór og erfitt að hagga
við honum. Þótt vitað sé að
flestir yfirmenn sjóhersins vissu
af og jafnvel hvöttu til athæfis
eins og þess sem átti sér stað í
Las Vegas hafa fáir þurft að bera
á því neina ábyrgð. í ofan-
greindri skýrslu er aðeins einn
nafngreindur, Richard Dunle-
avy aðmíráll, sem sestur er í
helgan stein og sagður er hafa
logið til um vitneskju sína um
það sem gerðist í Las Vegas.
Sjóherinn hefur lofað bót og
betrun, en til þess að afstaðan
gagnvart konum innan hans
breytist þarf líklega tvennt að
gerast í senn: að skipt verði um
yfirmenn og að námsandinn í
Annapolis taki mið af nútíman-
um. Hvorugt er í sjónmáli.
Karl Th. Birgisson
ÍÞJÁLFUN
Nýliðunum er kennt að ekk-
ert sé sjálfsagðara en að
blanda saman kynlífi og of-
beldi.
Bandaríkjamenn harðlega gagnrýndirfyrirað
hafa raunir gyðinga að fáþúfu
Hagnast á helförinni
Engu er líkara en Holocaust-æði hafi gripið um sig í Bandaríkjunum, þar sem reist hafa verið ótalmörg söfn og
minnisvarðar um gyðinga sem týndu lífi í útrýmingarbúðum nasista. Margir eru tortryggnir í garð Bandaríkja-
manna vegna skyndilegs áhuga þeirra á gyðingum og telja samúðina hafa vikið fyrir sölumennskunni.
Minnismerkin
spretta upp eins og
gorkúlur
Það var engu líkara en
Bandaríkjamenn hefðu skyndi-
lega vaknað til vitundar um
voðaverk nasista í síðari heims-
styrjöldinni og sannfærst um
það á einni nóttu að þeim bæri
að minnast þeirra gyðinga sem
Karl Bretaprins
skreppur saman
Marisa Tomei bjartasta vonin
Miklar vonir eru nú bundnar við
leikkonuna Marisu Tomei, en hróð-
ur hennar hefur aukist mjög eftir að
henni tókst að krækja sér I Oskars-
verðlaunin fyrir bestan leik í auka-
hlutverki í myndinni My Cousin
Vinny. Tomei hefur verið á allra vör-
um í Flollywood síðan verðlaunin
féllu henni ískaut og hafa henni
borist að minnsta kosti sex tilboð
frá þekktum kvikmyndaleikstjórum. Önnur tvegga
mynda sem Tomei mun næsta örugglega leika í er
framhald um Vinny, eftirsama höfund, Dale Launer.
Hin myndin, Him, errómantísk með gamansömu ívafi
en leikstjóri hennar verður Norman Jewison. Litið er á
það sem mikinn sigur fyrir Tomei að hreppa aðalhlut- __
verkið í Him, en aðrar leikkonur sem komu til greina
voru stórstjörnurnar Michelle Pfeiffer, Demi Moore og
Susan Sarandon. Það sem staðfestir enn frekar vax-
andi vinsældir Tomei er að hún er nú mun dýrari en
fyrir Óskarinn; hlutverkið íMy Cousin Vinny færði
henni 13 milljónir króna en nú þykir hún vera orðin að
minnsta kosti 130 milljóna virði.
samning við TriStar-kvik-
myndarisann um aðal-
hlutverkið í nýrri mynd
umviðundrið Franken-
stein. Hlutverk vísinda-
mannsins brenglaða,
skapara Frankensteins,
verður í höndum breska
leikarans Kenneths Bran-
agh, sem jafnframt leik-
stýrir myndinni. Tveir
aðrir leikarar komu til —»
álita í hlutverk Franken-
steins, áður en athyglin
beindist að De Niro; þeir
Andy Garcia og Frakkinn
Gerard Depardieu, en
þeirþóttu hvorugur hafa
tærnar þar sem hinn
gamalreyndi leikari hefur~~~
hælana. Garcia var ein-
faldega ekki talinn rétti
maðurinn og Depardieu
þótti hreint út sagt of„út-
lendingslegur".
Holocaust-“flóðbylgjan“ skall
yfir Bandaríkin fyrir um fimm-
tán árum og hreif þá marga
með sér. Upp frá því hefur
áhugamönnum um helförina
farið stöðugt fjölgandi þar
vestra, þó einkum þeim sem
kunna þá kúnst að græða á
hlutunum. 1 kjölfarið hafa söfn
og minnisvarðar um gyðinga
sprottið upp víða vestanhafs
með tilheyrandi auglýsinga-
skrumi og enn sér ekki fyrir
endann á margvíslegum gróða-
vænlegum framkvæmdum í
tengslum við helförina. Af þeim
sökum eru margir þeirrar skoð-
unar að hugur fylgi ekki máli.
Það sé ekki samúðin sem knýi
Bandaríkjamenn áfram, heldur
hrein og klár sölumennska.
Jimmy Carter kemur
skriðunni afstað
Segja má að það hafi verið
Jimmy Carter, fyrrum Banda-
ríkjaforseti, sem kom „Holoc-
aust-skriðunni“ óafvitandi af
stað í Bandaríkjunum í lok átt-
unda áratugarins. Forsetinn
stóð þá frammi fýrir miklum
vanda vegna þeirrar fýrirætlun-
ar Bandaríkjastjórnar að selja
Saudi-Aröbum amerískar or-
ustuflugvélar. Ljóst var að með
vopnaviðskiptunum myndi for-
setinn bíða mikinn álitshnekki
meðal gyðinga í Bandaríkjun-
um. Engum duldist að kaup
Saudi-Araba á háþróuðum or-
ustuvélum Bandaríkjamanna
myndu hafa í för með sér aukna
hættu fýrir ísraelsmenn og því
var ekki við því að búast að
bandarískir gyðingar tækju við-
skiptunum þegjandi og hljóða-
laust.
Það var þá sem Ella Gold-
stein, ráðgjafi Carters í innan-
ríkismálum, fékk óvænta hug-
dettu um það hvernig hægt væri
að hafa gyðingana „góða“.
Goldstein stakk upp á því að
komið yrði á fót nefnd til minn-
ingar um gyðinga sem létu lífið í
útrýmingarbúðum nasista í síð-
ari heimsstyrjöldinni, sem hefði
það hlutverk að reisa minnis-
varða um helförina í Washing-
ton. Hugmyndin féll í góðan
jarðveg og málið var leyst á
augabragði: Saudi-Aröbum
voru afhentar orustuflugvélar
sínar og gyðingum gefið loforð
um Holocaust-minnisvarða svo
fljótt sem auðið yrði.
Ekki var látið sitja við orðin
tóm. Nefnd til minningar um
fórnarlömb nasimans var sett á
laggirnar og eins og til að sýna
gyðingum að Bandaríkjamönn-
um væri full alvara var hinn
virti rithöfundur Elie Wiesel,
einn þeirra sem lifðu af útrým-
ingarbúðir nasista, fenginn til
að gegna formennsku. Uppá-
tækið vakti athygli en þó grun-
aði engan að það ætti eftir að
hrinda af stað Holocaust-bylgju
í Bandaríkjunum.
Uppákomurnar innan
bresku konungsfjölskyld-
unnar síðustu misseri
hafa tekið á taugar fjöl-
skyldumeðlima, ekki síst
Karls Bretaprins, sem er
enda í einu aðalhlutverk-
inu. Hjónabandsraunir
prinsins hafa þó ekki orð-
ið til þess að drepa niður
kimnigáfu hans, eins og
sannaðist á dögunum.
Ríkisarfi bresku krúnunn-
ar hefur fengist nokkuð
við ritstörfí frístundum
sínum og meðal þeirra
verka prinsins sem litið
hafa dagsins Ijós er
barnabókin Gamli maður-
inn frá Lochnagar. Bókin sú
hefur átt þvílíkum vin-
sældum að fagna meðal
yngstu kynslóðarinnar I
Bretlandi, að ákveðið var
að gera sjónvarpsmynd
eftir henni þar sem höf-
undurinn sjálfur kæmi
fram í hlutverki sögu-
manns. Karl prins tók
ekki annað í mál en
hljóta sömu örlög og að-
alsöguhetja bókarinnar,
sem verður fyrir því óláni
að skreppa saman. í
myndinni, sem sýnd var á
Bretlandi um páskana,
var það því agnarsmár
Bretaprins sem sagði
börnunum ævintýrið um
Lochnagar. Karl mun
vera hæstánægður með
hlutverk sitt i myndinni
og hefur lát-
ið þau orð
falla, að
kominn hafi
verið tími til
að „prinsinn
af Wales
kæmi fram í
fullri stærð".
De Niro leikur Frankenstein
um allan heim, bæði látinna og
núlifandi. Ýmsir eru þeirrar
skoðunar að söfnin víðs vegar
um Bandaríkin séu vægast sagt
ósmekkleg; menn hafi fyrst og
fremst gróðavonina í huga og
minningin um hina látnu sé al-
gjört aukaatriði. Þar, sem ann-
ars staðar í þessu neysluþjóðfé-
lagi Coca-Cola, Mikka músar og
McDonalds, séu það peningarn-
ir sem skipti máli.
Gagnrýnin er hörð, ekki síst
frá Þjóðverjum, sem stendur
hreint ekki á sama hvernig
Bandaríkjamenn velta sér upp
úr stríðsglæpum nasista. Víst er
að Þjóðverjar hafa annan hátt-
inn á þegar þeir minnast helfar-
arinnar. I Dachau til dæmis, þar
sem voru illræmdar fangabúðir
nasista, er að finna látlaust en
áhrifamikið safn um ógnarat-
burði styrjaldarinnar. Engu hef-
ur verið breytt af því sem eftir
stóð og óhugnanlegar ljós-
myndir veruleikans eru látnar
tala sínu máli.
f ljósi þessa er engin furða
þótt Þjóðverjum blöskri sölu-
mennska Bandaríkjamanna.
Enda er hún yfirgengileg og
andrúmsloftið í söfnunum vest-
anhafs svo sannarlega allt ann-
að. Blikkandi Ijósaskilti halda
safngestum við efnið og með
því að kaupa lokkandi minja-
gripi í öllum stærðum og gerð-
um er hægt að taka helförina
með sér heim. Líkast til slær
nýja safnið í Los Angeles þó öll
met. Til að fýrirbyggja að safn-
gestir gleymi sér alveg og
tryggja að í það minnsta ein-
hverjir leiði hugann að því sem
gyðingar máttu þola í stríðinu
hefúr risastórum skiltum verið
komið fýrir víðsvegar um safriið
með einni kurteislegri áminn-
ingu: „Hugsaðu."
Holocaust-safnið í Los
ANGELES Safngestir minntir
á að hugsa.
Þau eru orðin býsna
mörg og æði ólík hlut-
verkin sem bandaríski
stórleikarinn Robert De
Niro hefur farið með á
hvíta tjaldinu, en þó er
líkast til ekkert eins
óvenjulegt og það sem
nú bíður hans. De Niro
skrifaði nýverið undir
SAFNIÐÍWASHINGTON
Blikkandi Ijósaskiltin halda
gestum við efnið.
létu lífið í útrýmingarbúðunum.
I lok níunda áratugarins, tíu ár-
um eftir að Jimmy Carter tókst
að bjarga sér fyrir horn með
minnisvarðanum í Washing-
ton, var ljóst að Bandaríkja-
menn höfðu fengið helförina á
heilann.
Á tíu árum hafði hvorki
meira né minna en tuttugu
söfhum verið komið á fót í bæj-
um og smáborgum víðsvegar
um Bandaríkin, þar sem helfar-
arinnar er minnst með einum
eða öðrum hætti. Meðal annars
sem sprottið hafði upp í kjölfar
Holocaust-bylgjunnar voru 75
rannsóknarmiðstöðvar, 34
skjalasöfn, 12 minnisvarðar, 5
bókasöfn og 3 tímarit sem ein-
göngu íjölluðu um helför gyð-
inga.
En Bandaríkjamenn létu ekki
þar við sitja. Margir háskólar
tóku upp á því að bjóða upp á
námskeið í „Holocaust-rann-
sóknum“, háskólanemum til
þvúíkrar ánægju, að í nokkrum
skólanna nýtur harmsaga gyð-
inganna meiri vinsælda en saga
sjálfrar Ameríku. í febrúar síð-
astliðnum var safnið „Beit Has-
hoah“, „Hús helfararinnar" á
hebresku, opnað í Los Angeles.
Safhið, sem er á
sjö hæðum og
gríðarlega íburð-
armikið, var að
stærstum hluta
reist fyrir styrkt-
arfé auðugra
einkaaðila í
Bandaríkjunum.
í síðustu viku
var svo tekið í
notkun „Holoc-
aust-minningar-
safnið“ í Wash-
ington, sem
Jimmy Carter
lagði hornstein-
inn að í embætt-
istíð sinni. Og í
New York hefur
verið unnið að
því hörðum
höndum síðustu
þrjú árin að reisa
eitt safhið til
minningar um gyðinga og
voðaverk nasistanna.
Ekki hefur skort á örlæti
bandarísks almennings, þegar
óskað hefur verið eftir fjár-
styrkjum einkaaðila til ýmiss
konar verkefna í tengslum við
helförina. Á undanförnum ár-
um hafa Bandaríkjamenn bók-
staflega mokað peningum í slík-
ar framkvæmdir og gert hinum
framtakssömu kleift að láta
drauminn um „bandarískt
Holocaust" rætast. Á sama tíma
standa hin ýmsu félaga- og líkn-
arsamtök gyðinga í Bandaríkj-
unum frammi fyrir þeirri blá-
köldu staðreynd að fjárstyrkir
einkaaðila hafa dregist jafint og
þétt saman og almenningur er
farinn að snúa við þeim baki í æ
ríkari mæli.
Bandaríkiamenn
gagnrýnair fyrir
sölumennsku
Ekki eru allir jafhginnkeyptir
fyrir yfirgengilegri og skyndi-
legri samúð Bandaríkjamanna
með fórnarlömbum nasista og
víða hafa heyrst háværar gagn-
rýnisraddir, bæði innan lands
sem utan. Bandaríkjamönnum
hefur verið legið á hálsi fýrir að
hafa samviskulaust breytt hel-
förinni í afar arðbæra tekjulind
og þar með notfæra sér ólýsan-
legar ráunir milljóna gyðinga