Tíminn Sunnudagsblað - 12.08.1962, Blaðsíða 11

Heiðinn dómur og heilag-
ur Guðmundur frá Islandi
Á SÍÐARI hluta átjándu aldar var
uppi norskur prestur, Hans Jakob
Wille að nafni. Er enn til eftir hann
lýsing á ferð um Þelamörk árið 1786.
í þessari ferðalýsingu getur hann
þess, að kringum 1718 hafi verið til á
Flatalandi í Vrádal dýrlingur einn,
iheilagur Guðmundur frá íslandi. Stóð
líkneskja þessi í lokrekkju í stof-
unni, og var henni lotning veitt sem
guð væri.
Um þessar mundir var fyrir
Skömmu kominn nýr prestur, Ottó
Stoud, að Hvítseiði, sem er ekki lang-
an veg frá Flatalandi. Var það lærð-
ur maður með magistersnafnbót og
siðavandur í trúarefnum. Um svipað
leyti voru harðindi og hallæri á þess-
um slóðum. Nú þegar guð lét svo
reiði sína bitna á sókninni, var ljóst,
að honum hafði stórum misþóknazt
'háttalag manna þar. Tók prestur sér
þá ferð á hendur og krafði bóndann
á Flatalandi um skurðgoðið. En þeg-
ar hann neitaði með öllu að selja
líkneskjuna í hendur hinum umvönd-
unarsama presti, brauzt hann sjálfur
inn í lokrekkjuna, hjó Guðmund frá
íslandi í sundur og varpaði honum
síðan á eld;
Hans Jakob Wille kann einnig frá
því að segja, að um svipað leyti hafi
verið önnur líkneskja á Flatalandi
og nefndist Þorbjörn. Var einnig
mikil helgi á Þorbirni, og var hann
þveginn laugardag hvern og settur
að því búnu í öndvegi.
Þorbjörn var ein alin á hæð, gild-
ur vel að neðan, svo að hann var
hinn stöðugasti. Að ofan var hann
í mannsmynd, með háls, höfuð og
andlit, og voru lokkar ristir í tré
umhverfis höfuðið. í stað augna voru
tvær djúpar grópir, er tini hafði ver-
ið rennt í. Hvirfill Þorbjarnar var
flatur, ög var það siður bónda að láta
ölker sitt standa þar, þegar gestaboð
Faxar úr Setradal.
var á Flatalandi. Var þá svipur mikill
á Þorbirni, er ölkerið sat á höfði hans
eins og stríðshattur og glóði í tinaug-
un við arinskinið-
Þegar ölteiti hófst, tók bóndi ölker
ið af kolli Þorbjarnar og mælti:
„Gott ár, Þorbjörn“.
Lét hann kerið síðan ganga milli
gestanna hringinn í kringum borðið,
og endurtóku þá allir þessi orð og
drukku Þorbirni til. Þegar allir höfðu
dreypt á kerinu, var það á ný sett
á. koll líkneskjunnar.
Magisterinn Ottó Stoud hafði að
sjálfsögðu ekki góðan bifur á Þor-
birni, frekar en Guðmundi frá ís-
landi. Heimtaði hann Þorbjörn einn
ig framseldan, svo að hann fengi
veitt honum hina síðustu þjónustu
með öxi sinni. En Þorbirni tókst
bónda að bjarga með skírskotun til
þess, að þarna væri vandi hans að láta
ölkerið standa, þegar gestir sætu
jólaboð hans. Og hvort sem magist-
erinn hefur beygt sig fyrir þeirri
röksemd eða bóndi hefur ekki aðeins
varið Þorbjörn sinn með orðum ein-
um, þá varð honum ekki fyrir komið
að því sinni.
Sonur magistersins hefur einnig
sagt frá því, hvernig faðir hans lék
Guðmund frá íslandi. Sagði hann
Guðmund hafa verið lítt höggvinn
trjábol með stórkarlalegt mannsand-
lit, nálega tveggja álna háan og orm-
smoginn og snjáðan af elli. Viður-
kenndi bóndi, að hann hefði tekið
hann í arf eftir föður sinn, en lézt
ekki hafa sett fyrir hann mat, eins
og forfeður hans höfðu gert, né bor-
ið honum öl, þegar það var bruggað.
Þegar Otto Stoud sá Guðmund
þennan, segir sonur hans, heimtaði
hann öxi, svo að hann gæti höggvið
hann sundur. En enginn hreyfði sig.
Þá hrópaði magisterinn:
„Hví standið þið eins og negld
niður, herjans hyskið“.
Svo hljóp hann sjálfur til, þreif
öxi og klauf líkneskjuna niður í gegn.
Wille segir, að hjátrú þessa bónda,
sem einnig bar mat og drykk að haug
um í grennd við bæ sinn, hafi komið
honum í koll, því að börn hans öll
hafi verið skert rænu. Sonur mag-
istersins segir aftur á móti, að drott-
inn hafi hegnt honum fyrir hjáguða-
dýrkunina með búsveltu og sjúkdóm-
um, sem þjáðu hann sjálfan, konu
hans, börn og kvikfénað. En þegar
heilagur Guðmundur hafði verið klof
inn með öxi og brenndur á eldi, tók
aftur að blása byrlega fyrir honum.
Þessi bóndi, sem átti þá Guðmund
Trélíkneskja frá Noregi, séð að aftan
og framan.
og Þorbjörn, hét Önundur og fædd-
ist 1696. Árið 1775 aflaði prófastur
sá, er þá var í Hvitseiði, Windfeldt
að nafni, sér vitneskju frá. sannorðu
fólki, sem sjálft hafði séð Þorbjörn í
húsum hans. Kunni það skil á för
magistersins að Flatalandi og vissi,
að hann hafði ekki fengið þyí, fram-
gengt, að honum væri komm fyrir
kattarnef. Líkneskjan var áfram á
þeim stað, er hún hafði staðið á svo
lengi sem menn mundu.
En samt var þess skammt að bíða,
að dagar Þorbjarnar væru taldir.
Hann brann með bæjarhúsunum á
Flatalandi nálægt miðri átjándu öld.
Var það í minnum haft, að þessir at-
burðir gerðust skömmu eftir að dótt-
ir Önundar, sem Jórunn hét, andað-
ist þar á bænum árið 1749. Sjálfur
dó Önundur um 1730. Munu prest-
arnir hafu litið á það sem ráðstöfun
guðs, að bærinn brann og líkneskjan
eyddist í eldinum.
En til er ein heimild enn um Þor-
björn, og þar er honum ætlaður meiri
Framhald á 574. síðu.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
563